Medulla spinalis(гр. myelos)омыртқа өзегінде жат., ересек адамда ұзын(ер 45cм, әйел 41-42см), алдынан артына қарай біршама қысыңқы цилиндр тәжтәрізді, ол жоғарыда тікелей сопақша миға ауысып, ал төмеенде конус тәрізді conus medullaris, сүйірлене, II бел омыртқа деңгейінде аяқталады. Практикалық маңызы жұлын сұйықтығын алу немесе жұлын арқылы анестезия жасау мақсатында белді тескен кезде шприц инесін III және IV бел омыртқа қылқанды өсінділері арасында енгізу керек. Атрофияланған төменгі бөлімі соңғы жіп бар, ол II құйымшақ омыртқаға бекиді.жұлын бойында қол мен аяқ нервтерінің түбіршіктеріне сәйкес келетін жерде екі буылтық береді: мойын буылтығы intumescentia cervicalis, төменгісі бел-сегізкөз буылтығы intumescentia lumbosacralis. Жұлын түтігінің бүйір қабырғаларының қалыңдауы нәтижесінде түзіліп,орталық сызық бойынша өтетін, алдыңғы және артқы бойлық жүлгелермен(fissura mediana anterior -тереңі. f.m. posterior -беткейі) жұлын екі симметриялы-оң және сол жартыға бөлінеді, олардың әрқайсысында да артқы түбіршіктердің кірер сызығы-sulcus posterolateralis мен алдыңғы түбіршіктер шығар сызығы-s.anterolateralis орналасады. Олар ақ затты 3бойлық жіпшеге бөледі: алд. Жіпше funiculus anterior, бүйір f. lateralis, артқы f. posterior. Омыртқа аралық тесіктерде, екі түбіршік қосылар орнына жақын жерде артқы түбіршік томпағы-жұлын түйіні ganglion spinale жат. Онда жалған бір полюсті(афферентті)нейрондар жат. Сұр заты. Substantia grisea, жұлын ішінде жат, жан жағынан ақ затпен қоршалған. Сұр зат жұлынның оң және сол жақтарында орналасқан екі тік бағана түз. Оның ортасында жұлын бүкіл бойымен өтетін, сұйыққа толы орталық өзек canalis centralis жат. Орталық өзекті қоршап жатқан сұр зат-орталық аралық зат substantia intermedia centralis д.а. сұр зат әр бағаны екіге бөлін: алд- columna anterior, арт- columna posterior. Жұлын мүйіздері cornu anterio et posterior. Сомалық -сезімтал нейрондар:кеуде ядросы- nucleus thoracicus; мүйіз ұшында сілікпе тәрізді substantia gelatinosa және меншікті ядролар nuclei proprii орн. Артқы мүйізде жатқан жасушалар екіінші ендірме нейрондар б.т. Алдыңғы мүйіздерде үшінші, қозғалыс нейрондары бар, олардың нейрондары шығып, алдыңғы қозғалыс түбіршіктерін құрайды. Бүйірлік мүйіздерде вегетативті ағзаларды нервтендіретін және columna intermediolateralis деп аталатын ядроға топталған жасушалар жайғасқан. Ақ зат. Substantia alba нерв талшықтарының үш жүйесін құрайды.
1. Түрлі деңгейлерде жұлын бөліктерін байланыстыратын ассоцифтивті талшықтардың қысқа будалары(афферентті және ендірме нейрондар)
2. Ұзын талшыққа тепкіш(сезімтал, афферентті) будалар7
3. Ұзын орталықтан тепкіш(қозғалтқыш, афферентті)будалар.
Жұлында 31 сегмент бар, топографиялары жағынан 8 мойын, 12 кеуде, 5 бел, 5 сегізкөз және 1 құйымшақ сегменті бар.
1. Медиальді орн жіңішке буда fasciculus gracilis
2. Латеральді орн сынатәрізді буда fasciculus cuneatus
Бүйір жіпшелерде мынадай будалар орн:
А. Жоғары көтерілетін будалар. Артқы миға: 1. tractus spinocerebellaris posterior- артқы жұлын-мишық жолы. 2. tr. spinocerebellaris anterior- алдыңғы жұлын-мишық жолы. Ортаңғы миға: 3. tr. spinotectalis- жұлын-жамылғы жолы. Артқы миға: 4. tr.spinothalamicus lateralis ол жолдың дорсалды бөлігі температуралық тітіркендірулерді, ал вентралді бөлігі ауырсыну тітір өткізеді.
5. tr spinothalamicus anterior s.ventralis жанасу және қысымды сезу импульстарын өткізу жолы.
Ә. Төмен түсетін будалар. Үлкен ми қыртысынан: 1. Латеральді қыртыс-жұлын(пирамидалық) жолы tr.corticospinalis lateralis бұл саналы эфферентті қозғалтқыш жол. Отрыңғы мидан: 2. tr.rubrospinalis ол санасыз эффер қозғалт жол. Артқы мидан: 3. Tr.olivospinalis.
Алдыңғы жіпшелерде төмен түсетін жолдар орн. Ми қыртысынан: 1.алдыңғы қыртыс-жұлын(пирамидалық) жолы tr.corticospinalis anterior. Ортыңғы мидан: 2. tr. testospinalis.
Бірқатар будалар сопақша мидың тепе-теңдік пен қимыл қозғалыстарды үйлестіруге қатысатын ядролар: 3. Кіреберіс нерв ядроларынан- tr.vestibulospinalis. 4. Formation reticularis- тен tr.reticulospinalis anterior. 5. Меншікті будалар fasciculi proprii.
154. Рефлекторлық доғалар, қарапайым /2 және 3 тілді/ және күрделі.
Рефлекторные дуги бываю простыми (схема рефлекторной дуги состоит из двух нейронов, рецепторного и аффекторного) и сложными (схема рефлекторной дуги состоит как минимум из трех нейронов, из которых один рецепторный, другой эффекторный, а остальные - вставочные). В простой или моносинаптической рефлекторной дуге содержатся нервные волокна типа А (имеют высокую скорость передачи нервного импульса в 70-120 метров за секунду), а в сложной (полисинаптической) рефлекторной дуге - волокна типа B и C, где скорость передачи ниже. Такое строение рефлекторной дуги формирует различия между простой и сложной дугой: у моносинаптической рефлекторной дуги скорость рефлекса всегда очень высокая.
Как пример простой рефлекторной дуги можно привести схему рефлекторного пути коленного рефлекса.
Коленный рефлекс относится к спинномозговым рефлексам. Схема рефлекторной дуги коленного рефлекса включает в себя центростремительный и центробежный нейроны и не содержит вставочных нейронов.
Примеры сложных (полисинаптических) рефлекторных дуг: дуга вегетативной и соматической нервной системы. Схема рефлекторной дуги соматического рефлекса отличается от вегетативной тем, что на всем участке пути от ЦНС до скелетных мышц ни разу не прерывается. Рефлекторная дуга вегетативной нервной системы на определенных участках своего пути к иннервируемому органу прерывается и образует вегетативный ганглий.
Вегетативные ганглии соответствующей рефлекторной дуги различны между собой по типу и функциям и бывают трех видов: внутриорганные, позвоночные и предпозвоночные.
Внутриорганные вегетативные ганглии иннервируют сердце, бронхи, среднюю и нижнюю треть пищевода, бронхи, мочевой пузырь, желчный пузырь, желудок и кишечник. Расположены эти вегетативные ганглии, соответственно, в органах, которые они иннервируют.
Позвоночные ганглии расположены по сторонам от позвоночника, образую два ствола, и являются частью симпатической нервной системы.
Предпозвоночные ганглии находятся на определенном расстоянии и от позвоночника, и от органов, которые ими иннервированы. К данному виду вегетативных ганглиев относят шейные симпатические узлы, брыжеечные узлы, солнечное сплетение и ресничный узел.
Соматические и вегетативные рефлекторные дуги имеют различия также и в анатомическом строении нервных волокон, которые их составляют, что определяет различную скорость проведения нервных импульсов.
К полисинаптическим рефлекторным дугам также можно отнести дугу зрачкового рефлекса, которая проходит по продолговатым ядрам среднего мозга. Схема рефлекторной дуги зрачкового рефлекса представлена афферентным нейроном (зрительные клетки сетчатки глаза), центростремительным нейроном, а также вставочными нейронами, которые идут к парасимпатическим отделам глазодвигательных нервов.
Основным свойством любой рефлекторной дуги является ее целостность, потому что при нарушении этой целостности, выхода из строя любого из звеньев цепи рефлекторной дуги, она теряет способность формировать реакцию организма на раздражения внешней среды. Это опасно для организма позвоночных животных, так как нарушение функциональности рефлексов может вызвать тяжелую форму инвалидности.
