АЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ
АРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ
С.Б.Ахметова, Г.А.Абдулина, Ж.С.Сайлау, Р.А.Мұхаметжанова, Ә.Қ.Қабдуова, Г.А.Айтжанова
Жалпы микробиология
Оқу – әдістемелік нұсқауы
Арағанды, 2012
ӘОЖ 579 (02)
КБЖ 28.4я7
Ж 22
ПІКІР ЖАЗУШЫ:
Г.А.Бейсембаева – Облыстық денсаулық Басқармасының лаборатория бойынша бас маманы, бактериология зертханасының меңгерушісі, м.ғ.к.
Сұлтанов А.Қ. – ҚММУ әлеуметтік медицина және қоғамдык денсаулық сақтау кафедрасының меңгерушісі, м.ғ.к., доцент
Ж 22 С.Б.Ахметова, Г.А. Абдулина, Ж.С.Сайлау, Р.А.Мұхаметжанова, Ә.Қ.Қабдуова, Г.А. Айтжанова Жалпы микробиология – оқу – әдістемелік нұсқауы. – Қарағанды қ. - 2012. - б.
КБЖ 28.4я7
Ж 22
Бұл жұмыста студенттерге жалпы микробиология пәні бойынша жалпы мәліметтер мен тәжірибелік жұмыс дағдылары берілген. Болашақ дәрігер үшін микробиологиялық әдістердің барлық сұрақтары қарастырылған.
ҚММУ ҚДС, МІ, Ф және МПІ факультеттері бойынша әдістемелік кеңестің мәжілісінде талқыланған және қабылданған.
№9 хаттама «03» мамыр 2012 жыл
ҚММУ Ғылыми кеңесінде басылып шығуға ұсынылған және бекітілген.
Хаттама № 11 «31» мамыр 2012 жыл.
©А. Ахметова С.Б., Абдулина Г.А., Сайлау Ж.С., Мухаметжанова Р.А., Кабдуова А.К., Айтжанова Г.А., 2012
Кіріспе
Оқу – әдістемелік құрал теориялық дайындығы жақсы бола тұра микробиологиялық зертханаға келгенде, күн сайынғы істелінетін қыруар жұмысы тәртіп ережелерін толық игермеген еңбек жолын енді бастаған мамандарға зертханадағы потенциальді патогенді биологиялық материалдармен және патогенді микробтар дақылымен жиі қарым – қатынаста болуды талап ететін болғандықтан медицина университетінің студенттеріне, медициналық колледж оқушыларына және жас мамандарға арналады. Осылардың барлығы оқу – әдістемелік құралында қарастырылған.
Микробиологиялық зертханада дәрігерлер мен зертханашылардың күнделікті орындайтын жұмысындағы микроорганизмдердің морфологиясы мен физиологиясын зерттеу әдістемелік құралда нақты сипатталған. Жоғарыда келтірілген материалдар мамандар мен студенттерге ұсыныла отырып, бактериофагтың құрылысы мен қасиеттері, оны бөліп алу, бактерияларды түр ішілік жіктеу әдістері, іріңді – қабыну үрдісімен ішек инфекциясын емдеуге арналған жаңа емдеу – профилактикалық фагтық препараттарды қолдану, микроорганизмдердің физиологиясы мен биохимиялық қасиеттерін талдау барысында қоректену типтері де қарастырылған, бактерияның энергетикалық алмасуы, патогенділіктің қалыптасуы мен метоболизм үрдісіндегі ферменттердің маңызы, микроорганизмдердің туысы мен түрін анықтауда дифференциальді – диагностикалық тесттерді қою әдістері, микроорганизмдердің токсигенділігі, вируленттілігі, әртүрлі агрессия факторлары, сонымен қатар микроорганизмдердің қорғаныштық қасиеті және бактериялардың патогенді факторларын қарастыру барысында микроорганизмдердің конститутивті және индуцибельді қорғаныш механизмдері, иммунитет туралы материал және жұқпалы ауруларды диагностикалауда және науқастың иммунологиялық статусын сипаттау кезінде зерттеу әдістерін бағалауда маңызды роль атқарады.
Мазмұны:
Кіріспе.............................................................................................................3
Жалпы микробиология бөлімі
1. Бактериология лаборатория құрылысы. Жұмыс істеу ережелері. Микроорганизмдердің жіктелуі мен жүйеленуі. Прокариоттар. Шар, таяқша, иілген пішінді бактериялардың морфологиясы. Жұғын дайындау техникасы. Қарапайым бояу. Микроскоптау техникасы............................5
2. Бактериальді жасушаның құрылымы: нуклеоид, цитоплазма, қосын-дылар, қабығы, капсула, спора, оларды анықтау әдістері. Жүғынды дай-ындау техникасы. Күрделі бояу әдістері. Грам бойынша бояу...............14
3. Қышқылға төзімді бактериялар және оларды Циль-Нильсен әдісімен бояу. Тірі бактерияларды зерттеу. Спирохеттердің, актиномицеттердің, риккетсиялардың, микоплазмдердің, саңыраукүлақтардың, вирустардың морфологиясы. Фазалы-контрасты, люминесцентті және электронды микроскоппен жұмыс істеу ережелері........................................................20
4. Бактериологиялық әдіспен зерттеу жобасы. Аэробты микробтардың таза дақылын бөліп алу (зерттеудің 1-ші күні)...........................................25
5. Аэробты микробтардың таза дақылын бөліп алу (зерттеудің 2-ші күні) және анаэробтар. Микробтардың қоректенуі, тыныс алуы. Қоректік орталар. Әртүрлі бактериальді дақылдардың сұйық және тығыз қоректік орталарда өсу сипаттамасын оқу.................................................................29
6. Бактериялардың биохимиялық белгілері. Ферментативті белсенділікті оқу (зерттеудің 3-ші күні). Бактериялардың идентификациясы. Саңырауқұлақтар, құрылысы, жіктелуі және дақылдандыруы.........................................................................................40
7. Вирустар. Құрылысы және жіктелуі. Вирустар репродукциясы. Вирустарды дақылдандыруы. Бактериофагтар........................................45
8. Бактерияның генетикасы. Модификация. Мутация. Генетикалық рекомбинация. Плазмидалар. Полимеразды тізбекті реакция...............52
9. Микроорганизмдер экологиясы. Адам ағзасының қалыпты микрофлорасы. Дисбактериоз.................................................................56
10. Санитарлық микробиология негіздері. Қоршаған орта микрофлорасы..........................................................................................59
11. Инфекция. Бактерияның патогенді факторлары................................71
12. Иммунитет. Арнайы емес қорғаныш факторлары. Фагоцитоз. Опсоникалық индекс. Комплементі, лизоцимді титрлеу.......................77
13. Антигендер, антидене. Агглютинация реакциясы. Преципитация реакциясы.................................................................................................88
14. Лизис, бактериолиз, комплемент байланыстыру реакциялары. Бейтараптау реакциясы. Радиоиммундық, иммуноферменттік анализдер. Бактериялардың иммобилизация реакциясы..........................................95
15. Жұқпалы аурулардың иммунопрофилактикасы және иммунотерапиясы. Иммунопатология (Иммунодефицитті жағдай, жоғары сезімталдық реакциясы, аутоиммундық процестер).................99
16. Тест тапсырмалары және жағдайлық есептер................................105
Тақырыбы: Бактериологиялық зертхана құрылысы. Жұмыс істеу ережелері. Микроорганизмдердің жіктелуі мен жүйеленуі. Прокариоттар. Шар тәрізді, таяқша тәрізді, иілген пішінді бактериялардың морфологиясы. Жұғын дайындау техникасы. Қарапайым бояу. Микроскоптау техникасы.
Сабақтың мақсаты: Микробиологиялық зертханада жұмыс істеу ережелерін білу, бактериологиялық апаттар және зертхана ішілік жұқтырудың алдын алуына қажет. Жұғын-препаратты дайындау техникасын білу, микробиолог жұмысында күнделікті қолданатын негізгі әдіс ретінде қарастыру қажет.
Студент білуге тиіс:
- Бактериологиялық зертхана құрылысын және онда жұмыс істеу ережелері
- Бактериялардың негізгі пішіндерін
- Микроскоп құрылысын және микроскопия әдістерін.
- Препараттарды бояу әдістері мен дайындау техникасы.
Керекті құрал-жабдықтар: дақылдық қоспалар, бояулар жиынтығы, демонстрациялық препараттар
Сабақ тақырыбын өз бетімен дайындауға арналған сұрақтар:
1. Микробиологиялық зертхана құрылысы.
2. Микробиологиялық зертханада жұмыс істеу ережелері.
3. Микроорганизмдердің жіктелуі.
4. Бактериялар, негізгі түрлері және орналасуы.
5. Сәулелі микроскоптар, оның қолдану мақсаты. Иммерсиялық жүйе.
6. Қарапайым бояу әдістері.
Тарату материалы
