Obok omówionych powyżej bóstw na obszarze Słowiańszczyzny funkcjonowały również pomniejsze kulty innych bóstw, które warto omówić tutaj chociażby w skrótowym zarysie w celu poznania kolorytu całości słowiańskiego panteonu:
Autor: Dušan Božić
Mokosz bogini deszczu i wilgoci będąca też opiekunką ziemi, wody i kobiet, kojarzona powszechnie z takimi aspektami kobiecości jak płodność i seksualność, mająca też związek z tkactwem, przędzeniem i pasterstwem. Przyjmuje się, że Mokosz mogła być partnerką Peruna, wschodniosłowiańskim odpowiednikiem wspomnianej wcześniej Perperuny. Językoznawcy przyjmują, że nazwa tego bóstwa ma związek z dzisiejszymi słowami jak mokry i moczyć.
Więcej informacji o Mokoszy tutaj.
Autor: Andriej Szyszkin
Rod domniemany praojciec wszystkich bogów, którego kult w czasach wczesnopogańskich był przypuszczalnie znacznie silniejszy. Funkcja tego bóstwa nie jest do końca oczywista, choć jego nazwa wykazuje oczywiste związki z takimi słowami jak ród oraz rodzenie. Z tego powodu Rod był postrzegany jako opiekun wspólnoty plemiennej i sfery związanej z płodnością. Boga tego często wyobrażano sobie jako centrum drzewa kosmicznego, zapewne za sprawą tego, że stanowił ostateczne źródło, ojca wszystkich bogów i ludzi. Przybocznymi Roda były Rodzanice, które sprawowały opiekę nad kobietami w ciąży i małymi dziećmi.
Więcej informacji o Rodzie tutaj.
Autorka: EvelineaErato
Marzanna słowiańska bogini symbolizująca zimę, śmierć i niszczycielską moc natury, o której pamięć jest dobrze zachowana za sprawą ludowego zwyczaju topienia Marzanny w ramach powitania wiosny. Rytuał ten ma swe korzenie w tradycji pogańskiej, w której to kukła przedstawiająca tę boginię była palona bądź topiona podczas obchodów tzw. Jarych Godów. Zabieg ten miał zapewnić urodzaj na cały nadchodzący rok. Nazwę tego bóstwa wyprowadza jest od prasłowiańskiego rdzenia *mar lub *mor związanego ze śmiercią, choć niektórzy badacze wskazują dodatkowo na związek Marzanny z rzymskim Marsem. Istnieją również hipotezy łączące Marzannę z Dziewanną domniemaną boginią lasów, łowów, wiosny i kreacyjnej mocy przyrody.
Autorka: Vasylina
Simargl zagadkowe bóstwo Słowian wschodnich, które przetrwało w folklorze rosyjskim jako demon Paskudź, gdzie był przedstawiany jako skrzydlaty pies bądź ptak z psią głową. Przypuszcza się, że bóg ten mógł zostać zapożyczony z mitologii irańskiej, w której funkcjonowała istota o podobnym wyglądzie i nazwie Simurg. A. Brücker wysnuł hipotezę o istnieniu dwóch odrębnych kultów: związanego z ziemią i ogniskiem domowym Siema i opiekuna zbóż Rgła (za sprawą związków z wyrazem reż).
|
|
|
Więcej informacji o Simarglu tutaj.
Autor: Hellanin
Perepłut postać z wierzeń dawnych Słowian wymieniona w źródłach jako bóstwo, na cześć którego urządzało się libacje i tańce. Trudno jednak dziś jednoznacznie rozstrzygnąć, czy Perepłut był bogiem, czy też po prostu demonem. A. Gieysztor, odrzucając hipotezy o związkach tej istoty z Simargłem i szczęśliwym losem, powiązał Perepłuta bezpośrednio z wodą, o czym miałby świadczyć prasłowiański rdzeń *pluti płynąć. Badacz ten zwracał ten uwagę na związek tej istoty z kaszubskim demonem wodnym, Gòskiem.
Autor: Dušan Božić
Strzybóg słowiański bóg wirów powietrznych pojawiający się w wierzeniach Słowian wschodnich, do którego zanoszono prośby o pomyślne wiatry. Funkcją kojarzoną ze Strzybogiem było też rozdawanie bogactw, czym bóg ten podobny był do Dadźboga. Nazwę Strzyboga wyprowadza się od prasłowiańskich rdzeni *ser- i *ster- oznaczających ciec i biec. Wiara w to bóstwo wynikała zapewne z powszechnego wśród pogańskich ludów antropomorfizowania zjawisk atmosferycznych.
Więcej informacji o Strzybogu tutaj.
Autorka: hello-heydi
Dola słowiańska antropomorfizacja ludzkiego losu i przeznaczenia, która mogła mieć swój początek w faktycznej wierze w bogini sprawującej pieczę nad pomyślnością człowieka. Badacze przypuszczają, że kontrolę nad tą sferą życia sprawować mogła Mokosz bądź Perperuna (zwana też Dodolą). Dola towarzyszyła człowiekowi od chwili narodzin aż do śmierci, determinując w ten sposób przebieg jego żywota. Zły wpływ Doli na ludzki los do dziś jest nazywany niedolą.
Więcej o Doli tutaj.
Autor: Typhonian-Apkallu
Kupała domniemane słowiańskie bóstwo płodności mające oczywisty związek ze słynną Nocą Kupały. Jego rodowód jest jednak bardzo niepewny, przez co dziś zwykło się raczej myśleć, że skojarzenie Kupały z konkretnym bogiem jest raczej wtórne i ma swe źródła w nieudanej chrześcijańskiej próbie asymilacji kupalnej tradycji z postacią Jana Chrzciciela. Przypuszcza się, że wraz z zanikiem dawnych wierzeń, Kupała został wykreowany na bóstwo. Pewne jest to, że w kupalnych obrzędach była wykorzystywana kukła zwaną kupałą, zaś same nazwa Kupała wykazują związek z kąpielą (psł. * kǫpati kopać) i miłością cielesną (pie. *kup pożądać, Kupidyn).
|
|
|
Autorka: Justyna Śmietanowska
Żywia (Żywie) zagadkowe słowiańskie bóstwo życia, o którym J. Długosz wspomniał lapidarnie w jednym zdaniu pojedynczym. Kult podobnej bogini został jednak odnotowany wśród Słowian połabskich, gdzie oddawano cześć bogini o imieniu Siwa, którą zwykło tłumaczyć się właśnie jako Żywia lub Żywa. Dostępne źródła podają jednak informacje, które trudno złączyć w całość istnieje lokalna legenda o powstaniu nazwy miejscowej Żywiec, która miałaby mieć związek z obecnym w herbie miasta turem (niektóre źródła podają, że Żywie było właśnie bogiem z głową tura).
Autorka: Vasylina
Chors słowiańskie bóstwo lunarne o niepewnej autentyczności. Chors obok Simargła może być kolejnym bogiem, który do słowiańskich wierzeń przedostać się za sprawą związków z kulturą irańską, por. awestyjskie xvar aureola oraz nowoperskie xoršid Słońce. Etymologia ta naprowadzałaby bardziej na solarny niż lunarny charakter tego bóstwa, stąd też A. Brücker zwykł traktować Chorsa jako bóstwo rodzime, mające związek z przymiotnikiem wycharsły wynędzniały. Księżyc w wierzeniach indoeuropejskich zajmował raczej skromne miejsce, choć dostępne źródła słowiańskiej kultury ludowej pozwalają sądzić, że w wierzeniach słowiańskich mógł on odgrywać bardziej znaczącą rolę.
Zorza żeńskie bóstwo słowiańskie związane z kultem jutrzenki, potwierdzone wyłącznie we folklorze. Bogini ta jest powiązana z powszechnym w kulturze indoeuropejskim antropomorfizowaniu planety Wenus, zwanej też Gwiazdą Poranną lub Wieczorną. Zorzami były też nazywane trzy boginie losu i pomyślności, które można kojarzyć również z wspomnianymi już Rodzanicami. Istoty te były przedstawiane najczęściej nad kołyską, zaś ich nierozłącznym atrybutem były przypominające promienie słoneczne nici, będące metaforą ludzkiego życia.
Obok wspomnianych powyżej istot nadprzyrodzonych w literaturze naukowej istnieją również inne, o jeszcze bardziej niepewnych rodowodach. W poczet tych wątpliwych bóstw bez wątpienia wpisuje się część tzw. panteonu Jana Długosza zawartego w jego kronikach. Historyk ten wymienił kilka bóstw, których istnienie jest dość skąpo poświadczona. Duża część tego panteonu stanowiły rzekomo słowiańskie odpowiedniki rzymskich bóstw: Dziewanna (Diana), Dzidzileyla (Wenera), Lel i Polel (Kastor i Polluks), Łada (Leda) oraz Nyja (Pluton). Część panteonu Długosza wykazuje jednak zbieżność z zachowanymi źródłami połabskimi: wspomniana już Żywie (Siwa) oraz zagadkowa Pogoda (Podaga).
Dziewanna, mimo mocno niepewnego rodowodu, jest dziś jedną z częściej rysowanych bogiń słowiańskiego panteonu. Autorka: mrssEclipse
|
|
|
Łatwo przychodzi dziś krytykowanie propozycji J. Długosza, gdyż w wielu miejscach jego rozważań pojawiają się pomyłki i przeinaczenia, jednak należy docenić to źródło, chociażby za sprawą tego, że samych źródeł o słowiańskiej religii zachowało bardzo niewiele. Zainteresowanych szczegółowym omówieniem bóstw z panteonu Długosza odsyłamy na zaprzyjaźnioną stronę BogowiePolscy, na której szczegółowo zostały omówione bóstwa wyróżnione przez Długosza w odniesieniu do innych relacji kronikarskich i źródeł etnograficznych. Zapiski tego kronikarza są na tyle ważne, że warto będzie je omówić przy okazji odrębnego wpisu.
Wypada ubolewać nad tym, że zachowane strzępki informacji nie pozwalają nawet na dokładniejsze omówienie bóstw, które wśród dawnych Słowian pełniły funkcję naczelną. Z tego powodu próby rekonstruowania mitologii słowiańskiej opierają się dziś w głównej mierze na przypuszczeniach, podaniach ludowych i kronikach chrześcijańskich duchownych, którzy w znacznej większości nie rozumieli istoty pogańskich wierzeń. Długo można spekulować nad tym, dlaczego źródła wiedzy o słowiańskiej religii są tak ubogie, jednak z perspektywy minionego czasu takie szukanie winnych nie ma już najmniejszego sensu. Lepiej skupić się na kultywowaniu pamięci o zachowanym kawałku dawnego słowiańskiego świata, gdyż jest to czynność dużo pożyteczniejsza i zdrowsza. Kto wie, być może przyszłość przyniesie nam jeszcze nowe źródła, które pozwolą nam na dowiedzenie się czegoś nowego o kulcie starych bogów.
Źródła:
Aleksander Gieysztor Mitologia Słowian
Jerzy Strzelczyk Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian
Andrzej Szyjewski Religia Słowian
https://www.slawoslaw.pl/bogowie/
