Істі қадағалау сатысында қараудың тәртібі

Қадағалау сатысының сот отырысы төрағалық етушінің қандай сот шешімі және кімнің шағымы (наразылығы) бойынша қайта қаралып жатқаны, сот құрамына кімдердің енетіні және сот отырысы залында іс жүргізуге қатысушылардың қайсысы келіп отырғаны туралы хабарламасымен ашылады. Істі қараудың уақыты және орны туралы тиісінше хабардар етілген шағым (наразылық) берген адамның болмауы сот отырысын жалғастыру мумкіндігін теріске шығармайды. Прокурордың қадағалау сатысының сот отырысына қатысуы міндетті.

Мәлімделген наразылықтар мен өтініштер шешілгеннен кейін сот тындауды жалғастыру туралы не оны кейінге қалдыру туралы шешім қабылдайды. Сот істі тындауды жалғастыру туралы шешім қабылдаған кезде төрағалық етуші қадағалау шағымын (наразылығын) берген процеске қатысушыға сөз береді. Егер мұндай қатысушылар бірнешеу болса, огнда олар өздері ұсынған сөз сөйлеу кезектілігін соттың назарына салады. Егер олар өзара келісімге келе алмаса, онда сөз сөйлеу кезегін сот белгілейді.

Шағым (наразылық) беруші адам, өз пікірі бойынша, шағым жасап отырған шешімнің заңсыз, негізсіз, әділетсіз болып табылатыны туралы дәйектері мен дәлелдемелерін айтып береді. Онан соң төрағалық етуші процестің өзге қатысушыларына сөз береді.

Егер шағымды қорғанушы тарап берген болса, онда алғашқы сөзді оның өкілдері болып табылатын процеске қатысушьшар алады. Олардың сөз сөйлеу тәртібі өздерінің қол жеткізген уағдаластыққа сәйкес ондай уағдаластық болмаған жағдайда соттың шешімімен белгіленеді.

Егер шағымды (наразылықты) айыптаушы тарап берген болса, онда оның өкілдері бірінші болып сөз алады, онан кейін төрағалық етуші сөзді процестің басқа қатысушыларына береді.

 

3. Істі қадағалау тәртібімен қараудың нәтижесінде сот Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 370 және 373-баптарының талаптарын сақтай отырып кеңесу бөлмесінде мынадай шешімдердің бірін қабылдайды:

1) шағымды (наразылықты) қанағаттандырусыз қалдырады не істі сот қадағалауы тәртібімен қайта қараудан бас тарту туралы қаулы шығарады;

2)апелляциялық және қадағалау сатыларының үкімі мен қаулысын өзгертеді;

3)үкімнің және барлық бұдан кейінгі шешімдердің күшін жояды және істі жаңадан сот қарауына жібереді;

4)үкімнің және кейінгі барлық қаулылардың күшін жояды және істі кысқартады;

5) соттың үкімін өзгертіп немесе оны өзгеріссіз қалдыра отырып апелляциялық және қадағалау тәртібімен шығарылған қаулылардың күшін жояды;

6) апелляциялық сатыдағы соттың үкімі мен қаулысын өзгеріссіз қалдыра отырып қадағалау сатысы шешімдерінің күшін жояды.

Сонымен қатар, соттың қадағалау шағымдарын берген тұлғаларға, сондай-ақ іс бойынша барлық сотталған тұлғаларға қатысты (олардың жағдайын нашарлатпайтын болса) толық көлемде сот үкімінің зандылығын, негізділігі мен әділеттілігін тексеруге міндетті екендігін естен шығармаған жөн.

Істі қадағалау тәртібімен қарау кезінде үкімнің күшін жоюға немесе оны өзгертуге істі аппеляциялық тәртіппен қарау кезінде үкімнің күшін жоюға немесе оны өзгертуге себеп болатын Қазақстан Республикасы Қылмыстык іс жүргізу кодексінің 412-бабында көрсетілген мән-жайлар негіз болып табылады.

 

4. Бірінші, апелляциялық және қадағалау сатыларындағы соттардың қаулыларының күші жойылуға немесе өзгертілуге жатады:

- егер осы қаулымен бірінші сатыдағы сот заңсыз және негізсіз шешім қабылдаған;

-не алдыңғы қаулыларды немесе іс бойынша үкімнің жоғарыда тұрған сот заңсыз және негізсіз күшін жойған немесе өзгерткен деп танылса;

- не егер істі жоғары тұрған сотта қаралуы кезінде қабылданатын шешімнің дұрыстығына әсер еткен немесе әсер етуі мүмкін болған заңды елеулі бұзуға жол берілсе (ҚІЖК 467-бабы 8-тармақ).

Қадағалау сатысындағы сот істі қараған кезде бірінші, апелляциялық және қадағалау сатыларындағы соттардың қаулылары, егер осы қаулымен бірінші сатыдағы сот заңсыз және негізсіз шешім қабылдаған не алдыңғы қаулыларды немесе іс бойынша үкімнің жоғарыда тұрған сот заңсыз және негізсіз күшін жойлған немесе өзгерткен деп танылса, не егер істі жоғары тұрған сотта қаралуы кезінде қабылданатын шешімнің дұрыстығына әсер еткен немесе әсер етуі мүмкін болған занды елеулі бұзуға жол берілсе, күші жойылуға немесе өзгертілуге жатады.

Қадағалау тәртібімен сот үкімінің немесе қаулысының күші жойылған соң іс жалпы тәртіппен қаралуға жатады.

Істі тиісінше бірінші, апелляциялық қадағалау сатысындағы сот қараған кезінде жазаны күшейтуге немесе мейлінше ауыр қылмыс туралы занды қолдануға, егер алғашқы үкімнің немесе қаулының қадағалау тәртібімен жазаның жұмсақтығына орай немесе неғұрлым ауыр қылмыс туралы заңды қолдану кажеттігіне байланысты күші жойылған, сондай-ақ егер үкімнің күші жойылған соң істі жаңадан тексеру кезінде айыпталушының басқа да неғұрлым ауыр қылмыстар жасағандығын айғақтайтын жағдаяттар анықталатын жағдайда ғана жол беріледі. Бірінші сатыдағы соттың шығарған үкіміне істі жаңадан талқылау кезінде шағым жасалуы және жалпы тәртіппен наразылық білдірілуі мүмкін.

Сондай-ақ қадағалау сатысындағы соттың бірінші сатыдағы сот талқылауының пәні болмаған фактілерді анықтауға не дәлелденген деп санауға құқығы жоқ.

Сонымен қатар, қадағалау сатысындағы соттың істі жаңа талқылауына жіберілген жағдайда айыптаудың дәлелденгендігі немесе дәлелденбегендігі туралы, дәлелдемелердің анықтығы туралы немесе бір дәлелдемелердің басқаларынан басымдығы туралы, бірінші сатыдағы соттың кылмыстық осы немесе өзге қылмыстық занды қолдануы туралы және жазалау шарасы туралы мәселелерді алдын ала шешіп қоюға құқығы жоқ.

Қадағалау сатысындағы соттың қаулысы осы Кодексте апелляциялық қаулы үшін белгіленген талаптарға сәйкес келуі тиіс. Қадағалау сатысындағы соттың қаулысына іс бойынша шешім қабылдаған барлық сот төрешілері (судьялар) қол қояды.

 

5. Қадағалау тәртібімен сот үкімінің немесе қаулысының күші жойылған соң іс жалпы тәртіппен қаралуға жатады.

Істі тиісінше бірінші, апелляциялық қадағалау сатысындағы сот қараған кезінде жазаны күшейтуге немесе мейлінше ауыр қылмыс туралы занды қолдануға, егер алғашқы үкімнің немесе қаулының қадағалау тәртібімен жазаның жұмсақтығына орай немесе неғұрлым ауыр қылмыс туралы заңды қолдану кажетгігіне байланысты күші жойылған, сондай-ақ егер үкімнің күші жойылған соң істі жаңадан тексеру кезінде айыпталушының басқа да неғұрлым ауыр қылмыстар жасағандығын айғақтайтын жағдаяттар анықталатын жағдайда ғана жол беріледі. Бірінші сатыдағы соттың шығарған үкіміне істі жаңадан талқылау кезінде шағым жасалуы және жалпы тәртіппен наразылық білдірілуі мүмкін (ҚР ҚІЖК 469-бабы).

Апелляциялық тәртіппен немесе қадағалау тәртібімен бұрынғы үкім мен қаулының күші жойылуына байланысты шығарылған қайталама үкімге немесе қаулыға шағым, наразылық соттың бірінші үкімінің немесе қаулысының күшінің жойылу себептеріне қарамастан жалпы негіздерде мәлімделуі (енгізілуі) мүмкін (ҚР ҚІЖК 470-бабы).

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1. Қадағалау өндірісін қозғау тәртібі.

2. Қадағалау тәртібінде қарсылық беру құқығы бар тулғалар шеңбері.

3. Қадағалау саты саттарының шешімдерінің түрлері мен мазмұны. Үкімді жою немесе өзгерту негіздері.

4. Сотта қадағалау шағымдарын алдын ала қараудың тәртібі мен мерзімдері.

5. Тексеру жүргізу үшін соттан істі сұратып алу. Шағымды алдын ала қарау барысында қабылданатын шешімдердің түрлері. Шағымды алдын ала қараудың іс жүргізу салдары. Сот укімдерін, қаулыларын орындауды тоқтата тұрудың негіздері мен тәртіптері.

6. Қадағалау сатысьшда істі қарау тәртібі.

7. Қадағалау сатылы соттың отырысына қатысушылар, олардың құқықтары мен міндеттері.