Тақырып. Заңды күшіне енген сот шешімдерін қайта қарау өндірісі (Қадағалау өндірісі).

Дәріс мақсаты: Заңды күшіне енген сот шешімдерін қайта қарау өндірісін (Қадағалау өндірісін) ашу.

Қысқаша мазмұны:

1. Қадағалау өндірісінің ұғымы, маңызы және міндеттері. Апелляциялық өндірістен ерекшелігі. Қадағалау өндірісін қозғау тәртібі. Қадағалау тәртібінде қарсылық беру құқығы бар тулғалар шеңбері. Қадағалау саты санаттарының шешімдерінің түрлері мен мазмұны. Үкімді жою немесе өзгерту негіздері.

2. Сотта қадағалау шағымдарын алдын ала қараудың тәртібі мен мерзімдері. Тексеру жүргізу үшін соттан істі сұратып алу. Шағымды алдын ала қарау барысында қабылданатын шешімдердің түрлері. Қадағалау сатысында істі қарау тәртібі. Қадағалау сатылы соттың отырысына қатысушылар, олардың құқықтары мен міндеттері.

3. Қадағалау сатылы соттың шығаратын шешімдердің түрлері. Қадағалау сатылы сотта істі қарау кезінде дәлелдемелерді бағалаудың ерекшеліктері. Қадағалау сатылы соттың құқықтарының шегі. Қадағалау сатылы соттың қаулысына қойылатын талаптар.

4. Үкімді және сот қаулысын жоюдан кейін істерді қарау.

5. Соттың үкімдеріне, қаулыларына қайтадан шағымдану, наразылық келтіру тәртіптері.

1. Қадағалау сатысындағы өндіріс — жоғары тұрған сот құзыретті тұлғалардың наразылығы бойынша бірінші сатыдағы соттардың үкімдері мен қаулыларының, сондай-ақ аппеляциялық және қағалау сатысындағы соттардың қаулыларының зандылығы мен негізділігін тексеретін қылмыстық іс жүргізудің айрықша сатысы.

Қадағалау тәртібімен істі қарау сатысы адам мен азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын, мүдделерін қорғаудың кепілі болып табылады, өйткені заңды күшіне енген сот шешімдерінің зандылығы мен негізділігін тексеруге, жіберілген қателіктерді түзетуге кепіл болады.

Қадағалау тәртібімен наразылықтар бойынша қылмыстық істер облыстық соттар мен Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалау алқаларымен қарастырылады.

Сотталушының кінәсіндігі себептері бойынша, сондай-ақ неғұрлым жеңіл қылмыс туралы заңды қолдану қажеттігіне, жазаның қатаңдығына байланысты немесе сотталушының жағдайын жақсартатын өзге де негіздер бойынша айыптау үкімін қадағалау тәртібімен қайта қарау мерзіммен шектелмейді.

Неғұрлым ауыр қылмыс туралы занды қолдану қажеттігі, жазаның жұмсақтығы себептері бойынша немесе сотталушының жағдайын нашарлататын өзге де негіздер бойынша істі қысқарту туралы соттың қаулысына, айыптау үкіміне, сондай~ақ ақтау үкіміне не істі қысқарту туралы соттың қаулысына шағым жасауға, наразылық білдіруге олар заңды күшіне енгетен кейін алты ай ішінде жол берілед (ҚР ҚІЖК 461-бабы).

Заңды күшіне енгеннен кейін сот қадағалауы тәртібімен сот актілері қайта қаралуы мүмкін (ҚР ҚСКК 458-бабының 1-бөлігі):

1) бірінші сатыдағы соттардың үкімдері мен қаулылары;

2) апелляциялық қаулылары;

3) қадағалау қаулылары;

4) төменгі қадағалау сатысының қаулылары.

Мемлекеттік және жеке айыптаушының айыптаудан бас тартуына байланысты соттардың Қазакстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 109, 110, Ш-баптарында көзделген мәселелер бойынша істерді қосымша тергеу немесе жаңа сот қарауына жіберу туралы шығарған, занды күшіне енген қаулылары сот қадағалауы тәртібімен қайта қарауға жатпайды.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалау сатысында ауыр емес қылмыстар туралы заңды күшіне енген үкімдері сот қадағалауы тәртібімен қайта қарауға жатпайды.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалау алқасының қаулылары қабылданған қаулы адамдардың өмірі, денсаулығы не Қазақстан Республикасының экономикасы мен қауіпсіздігі үшін орны толмас ауыр салдарларға өкеп соқтыруы мүмкін екені туралы деректердің анықталуына байланысты ерекше жағдайларда қайта қаралуы мүмкін.

Қадағалау өндірісі қылмыстық процестің дербес сатысы ретінде келесі кезендерден тұрады:

—үкімге немесе өзге де сот шешімдеріне наразылық келтіру туралы шағымдарды, арыздарды, ұсыныстарды қарастырудан;

—сот шешіміне наразылық келтіру немесе одан бас тарту жөніндегі мәселелерді шешу үшін қылмыстық істі сұратып алудан және қараудан;

— наразылық келтіруден;

— наразылық бойынша істі қадағалау сатысында қараудан;

— қадағалау сатысындағы соттың шешім қабылдауынан. Занды күшіне енген сот үкімдері мен қаулыларын қайта қарау негіздері (ҚР ҚІЖК 459-бабы). Істі тергеу немесе сотта қарау кезінде азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын бұзуға жол берілуі не занды дұрыс қолданбаудан:

1) кінәсізді соттауға;

2)орташа ауыр қылмыс, ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасады деп айыпталған адамға қатысты ақтау үкімін негізсіз шығаруға немесе істі негізсіз қысқартуға;

3)жәбірленушіні сот арқылы қорғалу құқығынан айыруға;

4)сот тағайындаған жазаның қылмыстың ауырлығы мен сотталған адамның жеке басына сай келмеуіне әкеп соғуы заңды күшіне енген үкімдер мен қаулыларды қайта қарауға негіз болып табылады.

Заңды күшіне енген сот актілері, егер: 1) сот актісі мемлекеттік немесе қоғамдық мүдделерді, мемлекет қауіпсіздігін қозғаса не адамдардың өмірі, денсаулығы үшін орны толмас ауыр салдарларға әкеп соқтыруы мүмкін болса;

2)адам өлім жазасына сотталған үкім апелляциялық қарау нысанасы болмаса, қайта қаралады.

Таңбалау керек, Өлім жазасы туралы занды күшіне енген үкімдер де өлім жазасын орындауға мораторийдің күші жойылғаннан кейін қайта қаралуы мүмкін.

 

2. Бірінші, апелляциялық және қадағалау сатыларындағы соттардың қаулылары, егер осы қаулымен бірінші сатыдағы сот заңсыз және негізсіз шешім қабылдаған не алдыңғы қаулыларды немесе іс бойынша үкімнің жоғарыда тұрған сот заңсыз және негізсіз күшін жойған немесе өзгерткен деп танылса, не егер істі жоғары тұрған сотта қаралуы кезінде қабылданатын шешімнің дұрыстығына әсер еткен немесе әсер етуі мүмкін болған занды елеулі бұзуға жол берілсе, күші жойылуға немесе өзгертілуге жатады. Занды күшіне енген сот шешімдеріне қадағалау шағымы, наразылығының мазмұны, оларды беру тәртібі ҚР ҚІЖК 462-бабымен анықталған.

Қадағалау шағымы, наразылығы оларды қайта қарауды жүзеге асыруға өкілетті сотқа жазбаша түрде беріледі. Шағымда, наразылықта іс жүргізу кезінде қандай жолсыздықтарға орын берілгені және осы жолсыздықтардың шығарылған сот шешімдерінде қалай көрініс тапқаны көрсетілуі тиіс.

Шағымға, наразылыққа шағым жасалып отырған сот шешімдерінің көшірмелері және шағымның, наразылықтың дәлелдерінің негізділігін қуаттайтын өзге де материалдар қоса берілуі тиіс.

Егер шағым, наразылық қадағалау тәртібімен істі қайта қарауға өкілеттігі жоқ сотқа келіп түссе, ол оны осы шағым, қарсылық қаралуға жататын сотқа беруге тиіс.

Занды күшіне енген сот шешімдеріне шағым берілуі, наразылық келтірілуі олардың орындалуын кідіртпейді, бұған көзделген жағдайлар кірмейді.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы, Бас Прокуроры істі сұратып алумен бір мезгілде сот үкімінің, қаулысының орындалуын қадағалау тәртібімен тексеру үшін үш айдан аспайтын мерзімге тоқтата тұруға құқылы (КР ҚІЖК 466-бабы).

Заңды күшіне енген үкімдер мен қаулыларға:

1)Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры — облыстық және оған теңестірілген соттың қадағалау алқасына және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалау алқасына;

2)Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының орынбасарлары - облыстық және оған теңестірілген соттың қадағалау алқасына;

3)облыс прокурорлары мен оларға теңестірілген прокурорлар — облыстық және оған теңестірілген соттың қадағалау алқасына наразылық келтіруге құқылы.

Наразылық прокурорлардың өз бастамасы бойынша да, соңдай-ақ процеске қатысушылардың (сотталушының, жәбірленушінің, олардың өкілдерінің және өзге де мүдделі адамдардың) өтініші бойынша да білдірілуі мүмкін. Шағымды, наразылықты іс қадағалау сатысында қаралғанға дейін оны берген адам кері қайтарып алуы, наразылықты сондай-ақ жоғары тұрған прокурор кері қайтарып алуы мүмкін. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасы, Бас Прокуроры істі сұратып алумен бір мезгілде сот үкімінің, қаулысының орындалуын қадағалау тәртібімен тексеру үшін үш айдан аспайтын мерзімге тоқтата тұруға құқылы.

Қадағалау алқасы осы Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 459-бабында көзделген қадағалау тәртібімен істі қайта карау негіздерінің бар-жоғы туралы мәселені шешеді, содан кейін прокурор наразылығын мәні бойынша қарайды. Аталған негіздер болмаған кезде қадағалау алқасы істі сот қадағалауы тәртібімен қайта қараудан бас тарту туралы қаулы шығарады. Занда қадағалау шағымын немесе прокурор наразылығын қайтару негіздері көрсетілген. Қадағалау шағымы немесе прокурор наразылығы мынадай негіздер бойынша:

1)қадағалау шағымы немесе прокурор наразылығы Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 462-бабының талаптарына сай келмесе;

2)заңды күшіне енген осы сот актісіне қадағалау шағымын немесе прокурор наразылығын Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 460-бабына сәйкес шағым жасауға құқығы жоқ адамдар берсе;

3)қадағалау шағымы немесе прокурор наразылығы Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 461-бабынын, екінші бөлігінде көрсетілген мерзім өткеннен кейін берілсе;

 

4)қадағалау шағымы немесе прокурор наразылығы оларды мәні бойынша қарағанға дейін кері қайтарып алынса;

5)қадағалау шағымы немесе прокурор наразылығы қадағалау сатысына Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 291, 292-баптарында белгіленген сотгылық тәртібін бұза отырып берілсе;

6)қадағалау шағымы немесе прокурор наразылығы Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 458-бабына сәйкес сот қадағалауы тәртібімен қайта қарауға жатпайтын сот актілеріне берілсе, олар берген адамдарға қайтарылуға тиіс.

Қадағалау шағымын немесе прокурор наразылығын қайтаруға негіз болған кемшіліктер жойылған жағдайда оларды жалпы негізде қайта беруге болады.

Қадағалау шағымының алдын ала қаралатын күні туралы шағым берген адамға хабарланады, алайда оның келмеуі іс бойынша сот қадағалауы тәртібімен іс жүргізуді қозғау негізі бар немесе жоқ екеңцігі туралы мәселені шешуге кедергі болмайды.

Қадағалау тәртібімен наразылық келтірілу үшін прокурорға шағым беруден өзге занды күшіне енген үкімдер мен қаулыларға істерді қадағалау тәртібімен қайта қарауға өкілетті сотқа тікелей апелляциялық шағым беруге құқығы бар процеске қатысушылар шағым жасауы мүмкін (ҚР ҚІЖК 460-бабының 1-бөлігі).

Сот актісін қадағалау тәртібімен қайта қарау туралы қадағалау шағымы облыстық және оған теңестірілген сот төрағасының, Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сот Төрағасының тапсырмасы бойынша тиісті қадағалау алқасының үш сот судьясынан құралған сотта алдын ала зерделенеді және қаралады. Қажет болған жағдайда қылмыстық іс сұратылуы мүмкін.

Сот қадағалау шағымын алдын ала қараудың нәтижелері бойынша (ҚР ҚІЖК 464-бабы):

1) шағым берілген сот актісін қайта қарау бойынша қадағалау іс жүргізуін қозғау және қадағалау шағымын қылмыстық істі сұрата отырып қадағалау сатысында қарау туралы;

2)шағым берілген сот актісін қайта қарау бойынша қадағалау іс жүргізуін қозғаудан бас тарту туралы;

3)қадағалау шағымын қайтару туралы қаулы шығарады. Соттың қадағалау шағымын алдын ала қарау нәтижелері бойынша шығарған қаулысында:

1) қаульшың шығарылған күні мен орны;

2)қадағалау шағымын қараған және қаулы шығарған тиісті сот судьяларының тегі мен аты-жөні;

3) дау туғызған сот актісін көрсете отырып қаулы шығарылған іс;

4) қадағалау шағымын берген адам;

5) қадағалау шағымында келтірілген дәлелдер;

6)шағым берілген сот актісін қайта қарау бойынша қадағалау іс жүргізуін қозғаудың немесе одан бас тартудың не қадағалау шағымын оларды берген адамдарға қайтарудың негіздері;

7)осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген шешімдердің бірі көрсетілуге тиіс.

Қадағалау шағымын аддын ала қараудың нәтижелері бойынша шығарылған қаулының көшірмесі қадағалау шағымын берген адамға жіберіледі.