Реоэнцефалография – миды зерттейтін тәсіл, төмен әсерлі электрикалық тогын өткізгенде тканьде электрлік мөлшерінің өзгеруін айтады. Мидың құрылымын, физикалық-химиялық қасиеттерін көрсетеді. Мида көп қан кетеді. Егер электр тогы биік болса, қиын емес, ал егер төмен болса, ісік пайда болады. Реоэнцефалография зерттеулері тонус туралы ақпаратты береді, қабырғалардың эластикасын және ми тамырларының реактивтілігін, шеткі тамыр кедергілерін, қан толтыруда тамыр соғу шамасын көрсетеді. Реоэнцефалограмма құрылғысы – 2-6 аса каналдар және бір уақытта реоэнцефалограммада тамыр аймақтарының саны жазылады. РЭГ бастың жоғарғы жағында электродтарды салу жолымен реттеледі. Әдетте домалақ металды электродтарды қолданады 5-30мм, басқа резиналық ленталар арқылы орнатады. РЭГ ішкі бас қаңқасындағы гипертензия өзгерісін бақылайды, олар венозды және ликвородинамикалық бұзылысты суреттейді. РЭГ - тамыр патологиялық диагностика кезінде, гипертензия синдром деңгейін анықтауда, қанайналым және инсульттан кейінгі мидың қанайналым деңгеін зертттеуде, жарақаттар және операция кезінде қолданады.
Альфа-бөлшектер сәулесіне қарсы қолда бар қорғаныштарға мысал келтіріңіз.
Корпускулярлы иондаушы сәулелерге тыныштық массасына ие болатын сәулелерді жатқызады: α бөлшектер, β бөлшектер, нейтрондар, протондар, π мезондар, ауыр иондар және т.б.
Сәулелердің өту қабілетін бағалау үшін иондану қасиетін жоғалтқанша бөлшектің осы заттан өте алатын орташа жолы арқылы анықталады. Бөлшектердің ионданушы және өту қабілеттері олардың зарядтары мен массаларына байланысты және өтетін заттың тығыздығына да тәуелді.
Иондаушы сәулелердің әртүрі үшін қорғаныс заттар да әртүрлі болады (себебі олардың иондаушы және өту қабілеттері бірдей емес):
α бөлшектерден қорғану үшін бір қабат қағаз немесе киім жеткілікті болады.
Бета-бөлшектер сәулесіне қарсы қолда бар қорғаныштарға мысал келтіріңіз.
Бета-бөлшектер, β–бөлшектер — бета-ыдырау кезінде атом ядросынан бөлініп шығатын электрондар мен позитрондар. Үлкен ену қабілетіне ие, ауада олар 2 м дейінгі жолдан өтеді, ал олардың металда жұтылуы үшін қалыңдығы бірнеше мм қабат жеткілікті.
Бета-бөлшектер электрондар болса β– түрінде, ал позитрондар болса β+ түрінде белгіленеді.
Судың радиолиз реакциясының схемасын келтіріңіз.
Барлық тірі ағзалардың құрамына су кіреді. Жасушаларда судың салмағы 80-90%-ға дейін болады. Суды сәулелендіргенде бірнеше реакциялар болуы мүмкін, нәтижелерінде иондар, қозған молекулалар және бос радикалдар пайда болады. Бос радикалдар деп жұптаспаған электронға ие болатын молекуланың немесе молекуланың бөлігін айтады, нүктемен белгіленеді. Молекулада жұптаспаңан электрон болса, онда ол бос валенттілікке ие болып, сондықтан бос радикалдар қасиеттерінің бірі – жоғары дәрежедегі реакциялық қабілеті. Олардың басқа қасиеттері парамгнетизм және тізбекті реакцияларды түзу қабілеті. Таза, дистелденген газ қоспалары жоқ суда иондаушы радиацияның әсерінен келесі реакциялар өтеді: Гидроксил-радикал – өте белсенді тотықтырушы, ол жасушада өасында болған кез келген молекуланы бұзуы мүмкін. Тиолды ақуыз молекулаларға әсер етіп OH• оларды денатурацияға ұшыратады да, ферметтерді белсенсіздендіреді. Нуклеин қышқылдарда гидроксил-радикал негіздерімен реакцияға түседі, нүклеидтер арасындағы көмірсулар көпірлерін бұзады.
Лазердің құрылысын сипаттап кескіндеп беріңіз.
Герметикалық Қоректік блок
Корпус Батарея, ток көзі
| А К |
жартылай
| Не-Nе |
Айна
Айна
Активті зат
Газ разрядты түтікше
Лазерлердің қолданылуына мысалдар келтіріңіздер және лазер сәулесінің қандай қасиеттеріне бұл негізделгенін түсіндіріп беріңіз.
Қасеттері: Лазер шығаратын жарық тек бір түстен ғана тұрады. Оны монохромат сәулелену деп атайды. Лзаер сәулелерінің бірініші қасиеті монохроматтылығы. Монохромат жарық -дегеніміз жиілігі тұрақты жарық толқындары. Екінші қасиеті лазер өндіріп беретін жарықтың когеренттілігі. Когерент толқындар дегеніміз- толқын ұзындықтары бірдей және фазаларының айырмашылығы уақытқа байланысты өзгермейтін толқындар. Үшінші қасиеті табиғи жарық поляризацияланған болып келеді.Төртінші қасиеті лазерден шыққан жарық жан жаққа шашырамай тек бағыттала таралады. Бесінші қасиеті- лазер сәулесінің қуаты. Мысалы, шыныға неодим енгізіп, одан лазер жасап, сәуле алатын болсақ онда оның қуаты 2,5*1013Вт. Мұндай қуат халық шаруашылығының көптеген саласында пайдаланылуда. Лазер сәулесінің соңғы қасиеті оның электр өрісі кернеулігінің өте көптігі. Интенсивтігі оның 1018Вт/м2 болатын лазер сәулесінің электр өрісінің кернеулігі 0,3*1012 В/м. Бұл атом ішіндегі кернеуліктен әлдеқайда көп деген сөз. Лазер сәулесінің қысымы да өте көп. оның қысымы 1012 Па. ал атмосфералық қысымның 105 Па екенін ескерсек, онда лазер сәулесінің қысымы атмосфералық қысымнан 107 есе, яғни он миллион есе көп екен. мұндай қысыммен кез келген қатты денені оп-оңай өңдеуге болатыны осыдан-ақ түсінікті болады.
Лазерлердің қолданылуы. Қолданылу ауқымы өте кең. Оның сәулесінің бағыттала таралуын пайдалана отырп, оның энергиясын бір жерге шоғырландыруға болады. Сөйтіп өте жоғары температура шығарып алуға болады. Ір жерге шығарылған энергияның қуаттылығы сондай, ол термоядролық реакция жүргізуге көмектеседі. Атап айтқанда термоядролық плазма алуға болады. Лазер көмегімен алмас, рубин т.б. қатты заттарды өңдеуге болады. Оның сәулесі биологияда, мал дәрігерлерінде, медицинада қолданылады. Лазерлер пайда болғаннан бері хирургия мен терапияда қарқынды монохроматты сәулелерді қолданудың жаңа мүмкіндіктері ашылды. Аса қуатты сәулесі бар лазерлік скальпелдер ұлпаларда жоғары температуралық қызуды тудырады, олар хирургияда қолданылып келеді. Соңғы жылдары лазерлерді терапиялық мақсатта кеңінен пайдалануда. Лазер сәулесі көзге операция жасау үшін және терапияда кеңінен пайдаланылады. Хирургияда лазер сәулесі пышақ ретінде қолданылады. Лазер пышағымен денені кескен кезде ешқандай қан шықпайды. Оның сәулесі бір жағынан пышақ ретінде кессе, екінші жағынан оны тігіп отырады. Бұл тігу белоктық молекулалардың коагуляциялануынан жүзеге асады. Лазер сәулесімен көз ішіндегі ісіктерді сылып алып тастайды. Көздің қарашыған жөндейді. Тағы бір керемет лазер сәулесі денедегі ісікті де сылып алады. соңғы кездері лазер сәулесі нейрохирургияда пайдалана бастады. Онымен миға операция жасалынады. Лазер сәулесімен ревматизмді, ентікпе ауруын полиартритті емдеуге пайдаланып жүр. Оның көмегімен тістің қан тамырларын суретке түсіріп бүкіл жағдайдан хабар алуға болады. Қазіргі кезде инемен емдеу кең қолданылады. Дененің активті нүктелеріне алтын ине қадаса, онда сырқат кісі айығып кетеді. Міне осы иненің орнына лазер сәулесімен әсер етіп зақымдалған нервтерді, параличтерді емдеуге болады. Лазер сәулесімен емдегенде оның әсерінен әсіресе көзге сақ болған жөн, ол үшін лазер сәулесімен міндетті түрде көзілдірік киіп жұмыс істеу керек.
41 Инфрадыбыстардың қолданылуына мысалдар келтіріңіздер және оның қандай қасиеттеріне бұл негізделгенін түсіндіріп беріңіз. Дыбыстың жиілігі 20 герцтен төмен болса, оны инфрадыбыс деп атайды. Инфрадыбысты адам естімейді. Инфрадыбыс табиғатта көптеп кездеседі. Мысалы адамдар мен жануарлар жүрген кезде, жапырақтың сыбдырынан т.б. пайда болады. Адамның ішкі құрылысы 6-8 Гц-те тербеліп отырады. Егер осы денеге жиілігі дәл осындай инфрадыбыспен әсер етсек, онда резонанс құбылысы байқалады да, адам өте жағымсыз әсер алады. Атап айтқанда адамның ішкі құрылысында жағымсыз бір діріл пайда болғандай әсер туады. Инфрадыбыстарды машиналар, электрлі сауу аппараты, көптеген механизмдер шығарып отырады. Инфрадыбыстың жиілігі 16 Гц-тен төмен дедік. Ал жануарлар мен адам организмінің әртүрлі мүшелері де өте төменгі жиілікте тербеліп тұрады. Мысалы, альфа ритмі 6-7 Гц тербеліс жасайды. Олай болса миға осы жиіліктегі инфрадыбыс әсері күшті қауіп төндіреді. Ал ішкі құлақтың меншікті тербелісі осы инфрадыбыс жиілігіне сәйкес келеді. Олай болса инфрадыбыс тербелісі қауіпті, инфрадыбыстан сақтану бағытында бұрын соңды жұмыстар жүргізілмеді, тек қазір ғалымдар айналыса бастады. Инфрадыбыстарды медицинада Инфрадыбыстардың ерекшеліктеріне толқындардың үлкен ұзындығы және аз мөлшердегі тербеліс жиілігі жатады. Ауада инфрадыбыстардың жұтұлуы аз болғандықтан олар олар ауада аз энергияны жоғалтумен жақсы таралады. Инфрадыбыстардың осындай физикалық қасиеттері шудың деңгейін төмендетуде қиындықтарды тудырады.Өндірістік инфрадыбыстар – акустикалық тербеліс аймағы 20 Гц төмен. Өндірістік орындардың кез келген аппаратының барлық спектрлерінен инфрадыбыс бөлінеді, ол кей жағдайларда есту диапазонының жиілік деңгейін жоғарлатады, дыбыс қысымының максималды деңгейі 8, 16, 31, 5 Гц құрайдыСу және ауа транспорттары, өздігінен жүретін машиналар, дизелді двигателдер, айналмалы бөлшектері бар ауыр машиналар, мартеновты және электрлі доғалы пештер, вибрациялық алаңдар, өндірістік вентиляторлар, кондиционерлер, компрессорлар қазіргі кездегі өндірістердегі және транспорттардағы инфрадыбыстардың көздері болып табылады.Инфрадыбыстардың әсер ету патогенезі толығымен оқылмаған. Адам ағзасы төмен жиіліктердегі дыбыстардың тербелісіне сезәмтелдықтары жоғары болып саналады. Тітіркендіргіштерге жауап ретінде сәйкес рецепторларда (тері, есту анализаторлары) нерв импулстары пайда болады, олар бас миының қыртысты орталығына ең алдымен таламиялық орталыққа түседі. Адам ағзасында өзіне тән тербеліс жиіліктері болғандықтан, инфрадыбыстардың әселері кезінде, ағзада жағымсыз сезімдер туу мүмкін.Инфрадыбыстар ағзадағы жүйке, жүрек тамыр, тыныс жүйелерінің, сонымен қатар кохлеовестибулярлы анализаторлар қызметтерінің бұзылулары инфрадыбыстардың әсер ету ұзақтықтарына, жиілігіне, деңгейіне байланысты.Инфрадыбыстардың ұзақ уақыт әсер ету нәтижесінен астения, еңбек ету қабілетінің төмендеуі, вегетоневротикалық симптомдар пайда болады: тітркенгіштік, жүрек айну. Инфрадыбыстардың есту босағасы төмен деңгейде орналасуына қарамастан, инфрадыбыстардың тербелістерінің жоғары деңгейлері есту ағзасымен қабылданады. Осы қабылдау ортаңғы құлақта инфрадыбыстардың әсер етуі кезіндегі дыбыс жиіліктерінің гармониктерінің орналасуына байланысты.Көптеген зерттеушілердің айтулары бойынша инфрадыбыстардың тербелістері вестибулярлы анализаторларға әсер етеді. Тексерілген адамдарда бас айналужәне тепе теңдіктің бұзылулары анықталған.Инфрадыбыстардың әсері кезіндегі жүрек тамыр жүйесі жағындағы өзгерістерге жүректің жиырыду жиіліктерінің бұзылыстары, көбінесе брадикардаия, диастолалық қысымның жоғарлауы жатады.Осыған байланысты инфрадыбыс жалпы биологиялық тітіркендіргіш болып табылады. Сенсорлы жүйенің вестибулярлы, жүйке және жүрек тамыр жүйесі инфрадыбыстарға өте сезімтал болып табылады. Емі: симптомды шаралар жүргізіледі. Алдын алу: жұмыс орындарындағы инфрадыбыстар деңгейі гигиеналық тиалаптарға сәйкес болу керек. Міндетті түрде жеке бас қорғаныс заттарын қолдану кеерк. Терапевт, невропатолог, оториноларинголог дәрігерлерінің қатысуымен 24 айда бір рет кезеңді түрде медициналық қараудан өту керек. Жұмысқа қабылдаған кездегі медициналық қарсы көрсеткіштеріне жатады: құлақтың сүлелі аурулары, вестибуллярлы аппараттың қызметінің бұзылыстары, наркомания, токсикомания, гипертониялық аурулар.
