Геологиялық карталар

 

Алғаш рет географиялық картаға геологиялық ақпаратты ХҮІІІ ғасырдың академиялық экспедиция зерттеушілері енгізді. Олардың жұмыстарының бағдарламасына елінің табиғи байлықтарын зерттеу кірді.

Экспедиция басшылығында Ресей Ғылым академиясынның мүшелері, М.В.Ломоносов идеясының жалғастырушылары мен оқушылары: П.С.Паллас, И.И.Ленехин, И.Я.Гинделштедт, П.Б.Иоходцев, С.Г.Гмелин және т.б.

Академик П.С.Паллас геология саласында маңызды жаңалықтар ашты, И.И.Мнехин рельеф серпімін және судың айналасын зерттеді, И.А Гинделштедт қара топырақтың шығу тарихын түсіндірді. Осының бәрі табиғат картасын, оның ішінде геологиялық картаның пайда болуына әсері тигізді.

Геологиялық картография тарихы геология ғылымының геолотаулыбарлау жұмыстары тәжірибесінің Ресейдің тау – кен өндірісін дамуымен байланысты.

Геологиялық картографиялаудың жүйелі жұмыстары 1882 жылы басталды. Осы уақытқа дейін әртүрлі ірі масштабты геологиялық карталар, бейнелерімен жазбалары жинақталып қалған.

Көптеген өнеркәсіптік минералды ішкі заттарды іздестірудегі геологиялық экспедицияларды Оралда Сібірде және орта Азияда жүргізеді.

1882 жылы Ресейдегі геологиялық зерттеулер тау депертаментінің құрамындағы Геологиялық комитет ал 1930 жылы ВСНХ құрамында жүргізілді.

Алғашқы геологиялық карта – “Еуропалық Ресейдің геологиялық картасы”(масштабы: 1: 420 000) минералды ресурстар карталарының тағайындалуына және құрамына ұсынылатын барлық талапшарға сай. Бағдарламасы әзірлеу және осы картаны жасау идеясы А.П.Карпинскке (орыс геологиялық ғылыми мектептің негізгі қалаушы) тиесілі.

Қазіргі уақытта геологиялық картографияда әртүрлі масштабтағы, әртүрлері мазмұндағы және тұрғындағы геологиялық карталардың үлкен қоры бар.

Геологиялық карталардың негізгі типтері: геологиялық (дәстүрлі), текнеоликалық,метологиялық,төртіншілік ауытқулдар,металлогиялық,пайдалы қазбалар,гидрологиялық,инженерлік – геологиялық, геофизикалық және т.б. болып табылады.

Барлық геологиялық карталар масштабы бойынша 5 топқа бөлінеді:

- бөлшектік (1:10 000 және ірі)

- ірі масштабты (1:25 000 – 1:50 000)

- орта масштабты (1:100 000 – 1:200 000)

- ұсақ масштабты (1:500 000 – 1:1 000 000)

- шолу (1.1 000 000 кіші)

Ірі және орта масштабты геологиялық карталар аумақтарды игеру жоспарларын әзірлеуде пайдаланылады.

Ұсақ масштабты карталар жердің планета ретінде дамуының геологиялық процестерін зелделеуде, әртүрлі жастағы және пайда болудағы геологиялық құрылымды қалыптастыру заңнамасын зерделеу үшін пайдаланады. 3 – қосымшада 3 – суретте геологиялық шолу картасының фрагментімен аңызы ұсынылады.

 

 

Климаттық карталар

 

Климаттық карталар Ресейде геологиялық карталар тәрізді XIX ғ. екінші жазбасында құрастырыла бастады.

Осындай карталарды жасау ең алдымен орыс климатология және География Ресейдегі климаттық картаның негізін қалаушы А.И. Воейковтің есімімен байланысты.

Метеостанция мен обсерватория желілерін бірдей кеңейтумен климаттық карта тематикасыда кеңейтіледі, оларды құру әдістеріжеңілдіреді.

Қазіргі заманғы климаттық қарталар маштабтарды үлкейту, карта мазмұның бөлшектеуін көбейту сипатына ие.

Климаттық карталардың жасалуы әсіресе ірі масштабты картографияландырудан басталатын көптеген карталардан айармашылығы климаттық карталар жасау кейін масштабты карталардың мазмұның талдаудан басталады.

Қойылған міндеттерден тәслді қор және нақты екі карталарды құрастыру әдісі пайдаланады.Қор әдісін пайдалану кезінде климаттық сипаттамалары ірі климатты кұрастырушы факторларды ескеріп, мысалы, атмосфераның жалпы айналымы, аумақтарды климаттық айыру болып табылады.

Екінші әдіс бойынша картада метеошаманың нақты бөлінуі бейнеленеді, мысалы ауа температурасы жердің үстінгі қабатының деңгейінде.

Нақты климаттық карталар ауылшаруашылық жұмыстарын жүргізу(егу, жинау, суару) жшырайландыруобъектілерін, көлік комуникациларды салу және т.б. нақты өндірістің міндеттерді шешуге негізделген 4-суретте агроклиматтық картаның фрагменті, және оныңшығу тарихы ұсынылған.