ріс 11. Электронды-сәулелік осциллографпен электрлік және бейэлектрлік шамаларды өлшеу.

Электронды – сәулелі осциллограф уақыт ішіңде электрлһ белгілердін өзгеруін, экранда электронды сәулелік құбырдь бакылауға жоне де әртүрлі электрлік шамапарды өлшеуге арналғаі қурал (кернеу, ток, жиілік фазалардың ауытқуы). Электронды —сәулелік осциллографтың құрылыстық сүлбесі 1 сурегге көрсетілген. Осциллографтьщ негізгі торабы электрондыі (ЭЛТ)- соулелік құбыр болып табылады. Электроңды зеңбірек (Іі; электрондық жіңішке жиынтыгьш өндейді. Екі кос пластинаның (Е және Г) сәуле вертикаль жоне горизонталь жазықтарда ауытқк алады. Экран (Э) арнайы қоспамен күраммсн капталған,ол сәуле түскен жерден бастап жарқырайды. Сәуленін вертикаль ауытқ> каналы (У-каналы)- ол (қабылдау) қондырғысы мен вертикаль ауьгтқудың күшейткішінен түрады. Кіріс қондырғысына кернеуді бөлгіш кіреді, ол У каналын сезгіштігін реттсуге мүмкіндік бсреді. Күшейткіштің шығысында кернеу түзіледі, ол кіру белгісіңде пропорционалды. Бүл кернсу соуленін вертикаль ауъітқуын түзеді. Сэуленің горизонталь ауытку каналы (Х-каналы) кіріс қондырғысынан жайма генераторынан жоне сәуленің горизонталь ауытқу күшейткішінен түрады.

Режимшде сызықты езгертетш жайма генератордың кернеуі электронды сәулені, электронды сәулелік құбыр экраны бойынша тұрақты жылдамдыкден солдан оңға қарай ығыстырады. Экранда жарық траектория көрінеді.

Жайма генератордың керенеуінің осері біткеннен кейін горизонталь ауыткушы пластиналардағы кернеу нельге тең және сәуле экранның сол жақ бөлігіне қайтып келеді. Содан кейін үрдіс қайталанады. Сонымен горизонталь бойынша уақытқа пропорционал. Егерде вертикаль ауытқушы пластинаға кернеу берілмесе, онда экранда горизонталь түзу сызық байқалады. (2 сурет). Егер У кірісіне зертелетін кернеу әсер етсе, ол жайманың генераторының кернеуі нөлге тең болса, онда электрлік —сәулелік күбырдың экранында сәуле вертикаль сызық көрсетеді. Егерде белгі жайманың генераторының кернеуімен бірге қосылса, онда экранда қисық сызық байқалады. (3-сурет). Периодттық үрдістерді зерттеу кезінде жайманың генераторының кернеуін зерттелетін белгімен бірдей жасау керек. Кері жағдайда электр сәулелік күбырдың бейнесі түрақсыз болады. (сурет 3). Экрандаалу үшін сәйкестікті орындау кажет.

Мүнда п-толық сан.

Т_ж~ жайма кезеңі

Т_с_белгі кезеңі.

Қайта қосқыштың кемегімен жайма генераторы X күшейткіштің кірісінен өшірілуі мүмкін. Сонда горизонталь ауыткушы пластиналарға X кірісіндегі белгіге пропорциональды кернеуіді беруге болады. Электронды осциллографтарды керенеуді және уақытша арақашықтықган өлшеуден басқа бағыттарда қолдануға болады, мысалы айналмалы токты өлшеуде ноль-индикаторлар түрінде колдануға және де электорлық сәуленің қүбырдың экранында Писсажу фигуралары бойынша гармоникалық тербелістің жиілігін өлшеутс қолданады. Осциллографты негізге ала отырып, қосымша қондыргының көмегімен характериофаф алға болады. Электронды сәулелік қүюырдың экранында толық элементтің мінездемесін алуға болатын қондырғы. (диодтар, транзисторлар).

А үзілісті кезеңдік кернеудің амплитудалы мәнін өлшеу.

1) 4-сурет бойынша сүлбені жинау.Вольтметрді ЗОВ елшеу
шегіне қою керек.

2) Генератор мен осциллографтың реттеуші элементтерін қою

керек:

Босату-1: 100

Жүмыс түрі - үзіліссіз.

З.Шығу кернеуінің жиілігінің мәнін "Жиілік бірқалыпты" тұтқамен орнату керек.

4. Генераторды өшіріп жоне шығыс керенеуін "үлгі вольтметр"
бойынша тұтқамен орнату керек. Кернеу — 15 В.

5. "Біркалыпты" және жиілік бірқалыпты түтқаларын реттей
отырып 1-2 кезендерінің аралығында осциллографтын. керенуінің
жылжымайтын қисығын алу керек.

6. "У бойынша күшейту" жонс У осі бойынша ығысу түткасымен
реттей отырып У осіне қисықгы симметриялы оранласу керек.

7. Альшған қисықты салу керск.

8. Калибратордың көмегімен елшенетін кернеудің амплитудалық
және негізгі мәнін анықтау керек.

Ол үшін:

-п.6 байланысты осциллографтың реттеу элементінің жағдайын

өзгертпей, "Босату" түткэсын "Калибратор" жағдайын қосу керек.

Амшштуда калибраторының түтқасын айналдыра отырып эталондық кернеу амплитудасы бойынша өлшенгенге тең болу керек.

Өлшенетін кернеудің амилитудалық мәні лимбнің жоғарғы шкаласы бойынша анықтайды,. кернеудің негізгі мәні төменгі шкаласы бойынша бірлік босату үшін.

Бірлік емес босатуда (1:10; 1:100) алынған мондерді босату шамасына көбейту керек, мына жағдайда 100% болады.

9. Вольтметр мен осциллографтың керметкіштерін салыстыру.

10. Кезең аралығындағы оқытушы белгіленген, бірнеше
моменттер үшін қисық сызықтағы кернеудің лездік мәндерін
анықгау.

В. Жоғары омдық тізбектердегі қажетті кернеуді өлшеу.

1. 5 В сурет бойынша сүлбені жинау, сүлбсде ДН кернеуді
бөлгіш белу коэффицент қолданылған (К=2/Рі=2000 Ом)
вольтметрді 30 В жеке қодданылған.

2. Генератор мен осциллограф пен генератордьщ реттеуші
элементтерін қою.

ГЕНЕРАТОР Шығыс кедергісі - 200 Ом Жиілік — 50 Гц

ОСЦИЛЛОГРАФ

Синхрондау- ішкі

Қайта қосқыштарды П, және П, " 1" жағдайға қою керек.

3. Генераторды өііііріп, ұлгі У вольтметр бойынша керенеуді
"Шығыс кернеуді" орнату керек.

4. Осциллографтың "Босату" және "У бойынша күшейту"
тұтқаларымен реттей отырып осциллографтың экранында 50 мм
вертикаль жарық сызық алу керек.

5. Осы сызықгың дәл өлшемін олшеп және 1-кестеге жаза
отырып,

осциллографтың кірісіндегі амплитудалык, және негізгі мәнді анықгау керек және соңғы мондерді үлгі вольтметрдің көрсеткіштерімен салыстыру керек.

6. Осциллографты ӘН белгіштің Р, кедергісіне қосып, ал П₂ кайта
қосқышты "2" жағдайға қосу керек. Одан мыналарды бақылау
керек:

7. Үлгі вольтметр У БН бөлгіштің Р₂ кедергісіне қосып, ал П,
қайта қосқышты "2" жағдайға қосу керек.

Осциллофафтың көрсеткіштері өзгсреді. Шаманы жазып алу керек.үлгі вольтметрдің көрсеткіштері екіге өзгереді

Осциллограф пен үлгі вольтметрдің жаңа көрсеткіштері қайтадан бір-біріне сәйкес келеді

²îñó	Көрсеткіштері
Îñöèëëîëãðàô	Âîëüòìåòð ¾ëãiñi
Îñöèëëîëãðàô	Âîëüòìåòð ¾ëãiñi	ìì	Â	Á¼ëiíói	Â
Ãåíåðàòîðäàí øû¹ó	Ãåíåðàòîðäàí øû¹ó

Жоғары жиіліктің айналмалы кернеуін өлшеу.

1. 1-сурет. бойынша сүлбені құрастыру. "У" Вольтметрді өлщеу
шегіне қою керек.

2. Генераторды ешіріп жөне "Шығыс керенеуді" түткамен үлгі
волтьметр У бойынша кернеуін 30 В орнату керек.

5. Осциллографтың "Босату" және У бойынша күшейту түтқаларын реттей отырып,осциллографтың экраннан 50 мм вертикаль жарық сәуле алк керек.

^:. Осы сызықтың дәл өлшемін елшеп жәнс кесте 2 енгізе ітырып, осциллографтың кірісіндегі кернеудің негізгі және мплитудалық мәнін анықтау керек және соңғысын үлгі ольтметрдің көрсеткіштерімен салыстыру керек.

Жиілікті көбейткіш түтқаны бүрай отырып "XI" жагдайдана Х10" жағдайға жеткізіп генератордың керенуінің жиілігін 20 есе ікейту керек. Осциллофафтың бүрынғы көрсеткішін алғанга

дейін кернеуінің реттегішін реттеу керек. Үлгі "У" вольтметрдің көрсеткіштерін кесте 2 екінші жолын жазу керек.

6. Генератордың кернеуінің жиілігін 10 есе үлкейту керек, оны
"жиілікті көбейткіш" тұтқаны арқылы "ХІОО" жағдайға
келтіреді. Генератордың кернеуін осциллографтың бұрынғы
көрсеткішін алғанша реттеу керек. Үлгі "У" вольтметрдің
алынған көрсеткішін кесте 2 үшінші жолына жазу керек.

7. Осциллографтағы жайманы уақыт ішінде қосу керек және
экраннан генератор кернеуінін, қисығын алу керек. Оның
синусоидал пішінін сақтаганын бақылау керек. Осы пункт
бойынша шыққан өлшеу нәтижелерін кестеге енгізу керек.

Г. Айналмалы кернеудің жиілігін өлшеу.

1. 5- сурет бойынша сүлбені қүрастыру

2. Генератор мен осцштлографтың реттеу элементтерін мынавдай
қалыпқа келтіру:

ГЕНЕРАТОР

Шығыс кедергісі - 50 Ом Ішкі кедергісі - өшірілген

ОСЦИЛЛОГРАФ

Синхрондау- сыртьа>і

Босату — 1:100

Жүмыстың түрі- "X" күшейту

3. Генератор мен В, сүлбесінің қоректенуін қосу

4. Генератордың шығыс кернеуін 3-5 В орнату

5. Генератордың шығыс кернеуінің жиілігін өзгерте отырып,
өлшеніп отырған кернеудің жиілігін анықтау.

Үш фазалы токтың тізбегіндегі активті және реактивті қуатты өлшеудің кең таралған әдістерімен танысу. Әртүрлі әдістер мен аймағының ерекшеліктерімен түсіну керек.

1. Жұмысты орындаудаға нұсқалар.

1. Активті қуатты бір фазалы ваттометрмен елшеу. Өлшеу 1-суреттегі сүлбе бойынша жургізіледі. Бұл әдістегі басты шарт болып үш фазалы тізбектің күшінің бірқалыптылығы болып табылады.

Бұл кездегі жүктелудің кернеуі активті болып келеді. Токтың шамасы және сызықты керснеулердің шамалары К-51 комплектіде орнатьшған амперметрлер мен вольтметрлер аркылы бақыланады.

Бір фазалы V/, ваттметрдің және \У ваггметрдін көрсеткіштері кесте-1 көрсетілген, олар К-51 комплектіде орнатылған.

´ëøåóäi» í¸òèæåëåði

Åñåïòåóëåð í¸òèæåëåði

Ð Âò

I À

U Â

P Âò

U Â

ñîs

Ð= 3 Ð

Кесте—1 моліметтері бойынша: 1 токтар мен кернеулердің векторлық диаграммаларын тұрғызу керек. 8. Екі бір фазалы ваттметрлермен активті қуатты елшеу. Өлшеу сутер 2 сүлбесі бойынша жүргізіледі.

2- сурет. Бұл әдіс күштің сипатгамасына байланыссыз нольдік сымсыз, үш фазалы токтың тізбегіндегі активті куатты өлшеуге қолданады. Өлшеулердің нәтижелерін 2 кестеге жазады.

2- кесте

Æ¾êòåìåíi» ò¾ði

´ëøåó í¸òèæåñi

Åñåïòåó í¸òèæåñi

cos

Âò

1. Àêòèâòi òåïå-òå»äiê

р= р+р

2 кесте мәліметтері бойынша векторлы диаграмма

9. Бір фазады ваттметрмен реактивті қуатты өлшеу. Өлшеу 3-сурет сүлбе бойынша жұргізіледі.

3- сурет

Бүл әдістегі жүктелу бір кзлыпты және сыйымды синатгағыдай болу керек, ол үшін әрбір фазаның активті кедергісімен тізбектей сыйымды кедергі қосылады.

Жүктеудің қолданып толық реактивті қуаттың шамасы мына формуламен анықталады: 0= ЗР Мүндағы Р_ет- бір фазалы ваттметрдің көрсеткіші (Вт) шфазалы варрметрдің корсеткіші, ол К-51 комллексінде орнатылған.

10. Екі бір фазалы ваттметрмен реактивті қуатты өлшеу. Өлшеу сурет-2 сүлбесі бойьшша жүргізіледі. Шамасы мен жүктелудің сипаттамасы 3-ші пунктегідей. Толық реактивті жүктелудің шамасы осы әдіс бойынша мына формуламен аныкталады:

Q= 3 (Ð-Ð) = W (âàð)

мүнда Р-бір фазалы ваттын көрсеткіші, ол А сызықты сьшға

қосылған.

Р- бір фазалы ваггын керсеткіші, ол С сызыкты сымға қосылған.

W - үшфазалы варрметрдің көрсеткіші, ол К-51 (вар) комплексінде

бар.

Ескерту;Жүмыстың басында К-51 олшеу комплектінің

инструкциясымен танысу керек,

Негізгі әдебиет:[58-67] 3 [133-154]

Қосымша әдебиеттер:[45-72] 8 [32-118]

Бақылау сұрақтары:

І. Қандай жағдайларда уш фазалы жүйенің активті қуаты бір ваттметрмен өлшенуі мумкш.

2. Сызықтық кернеуге бір ваттметрді қосып, үш фаза;іы жүйенің
активті қуатын өзгертуте бола ма?

3. Бір ваттметрмен үш фазалы жүйенің реактивті қуатын калай
өлшеу керек және ол кдшан мүмкін?

4. Екі ватгметрлердің көрсеткіштері боиынша үш фазалы жүйенін
қуат коэффициент қалай аныкгау керек.

5. Ватгаетрлер мен есептегіштердің коскан кезде фазалардың
твбегін не үшін білу керек?