ермотүрлендіргіш кедергілері.

Олар кедергіні температура өлшеу үшін қабылдайды 200 +750⁰С аралығында.Термотүрлендіргіштің жұмысшы аспабы сезімтал элемент платинада және мыс сымтемірден. Термотүрлендіргіш кедергісінің сезімталдығы, материалды кедергісінің сезімталдығымен анықталады.

Жетістігі

1)Температураны жоғарғы дәлдікте өлшейді.

2)Көрсеткіші дистанционды, автоматты түрде жазылады және көрсетіледі

Кемшілігі

1)Сезімталдығы төмен

2)Аспаптың қондырғысын орнату қиын.

3)Термотүрлендіргіш кедергісі екі түрлі:

4)сезімтал элементпен және пластинадан ТСП

5)сезімтал элементпен және мыспен ТСМ

Автоматты электронды потенциометрлер және мостар

Электронды автоматты потенциометрлер және теңестірілген мостар өлшеу үшін қолданылады температураны реттеп жазып отыру үшін және басқа шамаларға және активті кедергіні өзгертуге.

Аспаптар үш негізгі топтан тұрады: өлшегіш сұлба, электронды күшейткіш және есептегіш қондырғы. Автоматты потенциометр өлшеуді қайтару тәсілімен жұмыс істейді, негізгі теңдеуліктің шамасын өлшеу басқа белгілі шамамен.

Қайтымды әдіс тура дәлдікте сипаттайды.

1) көрсететін

2) тізімдейтін (өзі жазатын)

3) көрсеткіш (тізімдегіш)

4) көрсеткіш (тізімдегіш өзі жазғыш).

Прибор көрсетілген аспаптармен толықтырылады

1) реттегіш қондырғы

2) реттегіш қондырғы берілісімен

3) қосымша қондырғылармен, өлшегіш шаманы белгілеп отыратын.

В жұмысқа пайдалануға қолайлылығы

1) қарапайым

2) ұшқынға төзімді цеппен

3) тропикалы

4) тропикалы, ұшқынға төзімді.

Тексергіш бөліктерге бөлінеді

1) бір нүктелі

2) көп нүктелі.

Негізгі әдебиет:[58-67] 3 [133-154]

Қосымша әдебиеттер:[45-72] 8 [32-118]

Бақылау сұрақтары:

1.Техникалы термометрлердің температураны өлшеу шегі.

2. Техникалы электрконтакталы термометрді белгілеу немесе анықтау

3. Монометрлі термометрлер немесе толықтырылады

4. Термоэлектрлі түрлендіргіштің қандай түрлері белгілі

5. Термоэлектрлі түрлендіргіштің кемшілігі мен жетістігі

6. Прибор қандай аспаптармен толықтырылады?

 

ріс 10. Қысымды өлшеуге арналған сұйықты аспаптар. Сұйықтар мен газдардың қысымын өлшеу. Өлшенетін шаманың сипатттамасы және өлшеу әдістерінің жіктелуі.

Қысымды өлшегіш аспаптардың жекеше және топтамасы болады. Аспаптың өлшеу шамасына қарай келесі топқа бөледі:

1) Атмосфералық қысымды өлшегіш аспап (Рат) барометр

2) Әр түрлі қысымды өлшейтін аспаптар.

Вакумды өлшейтін аспап вакууметр деп аталады. Көп қысымды өлшегіш аспаптар немесе вакумді моновакуметр деп аталады.

3) Абсолютті қысымды өлшейтін аспап (Ра) абсолютті қысымды монометр.

Абсолютті қысымдар техникада екі аспаппен өлшенеді – монометрмен және барометрмен, егер өлшенетін қысым атмосфералықтан көп болса (Ра=Рат-Ри). Монометрлер абсолютті қысымды қабылдап физикалық абсолюттік қысымы азды өлшейді.

4) Әртүрлі қысымды өлшейтін аспаптар – дефференциалды монометрлер жұмыс істеу түріне байланысты сұйықты, серіппелі, ауырға төзімді, электрлі және комбайнды.

Сұйықтағы жататын аспаптың гидростатикалық тәсілмен әсер етеді. Өлшенетін қысым сұйықтың түтігінің қысымымен теңеледі. Серіппелі аспаппен созылған заттардың қысымын өлшейді. Қысым әсер еткен кезде созылған зат түрін өзгертеді. Жүк поршенді аспап өлшейтін қысым, поршенге әсер етуші, сыртқы күштің әсерімен теңеледі.

Электрлі аспаптың әсерін электрлі қысымның өзгеруімен анықтайды. Комбайынды аспапқа екі түрлі әсер ететін аспаптар жатады (мыс, электрмеханикалы аспап).

Монометрлер дәлдігіне қарай бiрнеше топқа бөлінеді. Тура анықтағыштар кездейсоқ кеткен қатені анықтайды.

Қазіргі кезде дәлдіктің басқа түрлері анықталған. Қысымды өлшейтін аспаптар үшін: 0,005; 0,02; 0,05; 0,1; 0,2; 0,35; 0,5; 1; 2; 2,5; 4,0; 6,0.

Аспаптың топтастырылған дәлдігі 0,36-6 аралығында жұмыс істей алады. Жоғарғы дәлдікті аспаптар 0,005-0,35 аралығында істейді. Олармен өлшеу тура дәлдікті талап етеді және аспапты тексеру үшін.

U – тәрізді моновакуметр.

U – тәріздес әйнек түтікшесі болады. Сұйықпен жартылай толтырылған, ауырлығы сұйықтан жоғары. Бір түтікшенің иілген жері өлшенетін орынмен жалғанады, екінші түтікше бос болады.

Аспапты өшіріп, ауаны тоқтату үшін жалғанған түтікшеге ашып-жапқыш орнатылады.

Егер сол жақтағы қысым сұйықтан мөлшерінен көп болса, соның әсерінен сол жақтағы азайып, аз жақтағы көтеріледі.

Егер Рм қысым атмосфераның қысымынан аз болса, онда сол жақтағы түтікшеде көтеріліп, оң жақтағы азаяды. Сұйықтың биіктік айырмашылығы аспапта көрсетіледі. Қысқарған қысымның шамасы Рим сұйықтың деңгейі сол жақ түтікшеде.

Рим = ±γ_ph

 

γ_p – сұйықтың меншікті салмағы. Формуладағы қосу артық қысымды білдіреді, ал минус вакумді.

 

 

Артық қысым Ри тура нүктенің А жидкісіне тең.

 

Ри = ± γ_ph ± γh₁

γ – сұйықтың артық салмағы, аспаптағы толған сол жақ иін

h₁ – нүктелердің айырмашылығы, жұмысшы сұйықтың сол жақ иініндегі.

Нүктедегі пезаметрлік биіктік А

h± h₁

Түзелудің белгісі h₁ монометрдің жағдайы тура орналасқан А нүктесінің сол жақ иініне орналасқан.

Талшылаудың түзелуі V тәрізді моновакуметрге аз. Күштің жоғары тартылуы жоғарыдағы жидкістің оң жағына және сол кері әсер тигізеді, бір-бірімен тең болмасада әсерін тигізуі мүмкін.

Аспаптың кемшілігі үнемі түзетіп отыру h₁ берілген қондырғыдағы аспаптың шамасын өлшейтін қысым және екі деңгейді қадағалау. Егер түтікшенің иіні басына дейін бірдей деңгейде болса, қысымды есептегенде аспаптың көрсетуін формулаға қоюға болады.

h ± h₁₀

h₁₀ – түтікшенің иініндегі жидкістің бір мезетте бастапқы түзелуі. Ртутты суланған монометрлер.

 

h± h₁₀

Шашкалы монометрлер және вакуметр. Шашкалы монометр V – тәрізді моновакуметр сияқты бір иінін шәшкемен ауыстырған. Аспап жартысына дейін жидкіспен толтырылған шәшке аспапта түтікшені өлшейтін орынмен жалғанған, үш жонды ашып-жапқыш орнатылған.

Аспаптан ажыратылатын, ауаны тоқтататын жалғанған түтікшеге және аспапқа. Қысымның әсерінен әйнек түтікшедегі жидкіс жоғарыға көтеріледі һ. Шашкалы вакуметр қондырғысы шашкалы монометрдікі сияқты.

Вакуметрдің шашкасы атмосфераға қарай ашық әйнекті түтікшенің үстіңгі жағы вакумды өлшегішпен аяқталады. Вакумның әсерінен жидкіс түтікшемен жоғары көтеріледі һ нөлдік деңгейден сұйық тереңдікке түседі ∆һ₂. Вакумнің шамасы түтіктегі жидкістің деңгейінде

Р = γ(h+∆h₂)

 

 

Үшжүрiстi кран.

 

Сол сияқты вакуммен өлшер алдында жалғаушы түтікше үшт жалды кран арқылы ауамен толтырылады, есептелген қысым сұйықтың деңгейіне беріледі.

Сұйық аспаптың жетістігі мен кемшілігі

Бұл аспаптағы кездейсоқ қателік, шкаланың дәлдігін өзгертеді, меншікті салмақтың қатесі және есептегі жидкістің түтіктегі биіктігімен. Шкаланың қателігімен меншікті салмақтың қателігін салыстырғанда биіктіктің есебінің қатесінен күрделі емес. Сұйықты аспаппен қысымды есептеудің тәжірибиелік дәлдігі биіктікті есептеудің дәлдігіне тәуелді. Егер жазық қабырғаға бұрышымен горизинтқа көлбеу сұйық әсері арқылы бір жағымен жатады, ал екіншісімен атмосфералық қысыммен (сурет), онда тең әсерлі қысыммен күші қабырғамен қабылданатын және оған қалыпты тең:

Мұнда – қабырғаның батырылған бөлігінің ауырлық центріндегоі абсолюттік қысым және атмосфералық қысыммен аралығындағы - қабырғаның батырылған бөлігінің ауданы;

- сұйықтың бос бетіндегі абсолютті қысым және атмосфералық қысыммен аралығындағы айырмашылығы;

- қабырғаның батырылған бөлігінің ауырлық центрінен сұйықтың бос бетіне дейінгі тік бойынша арақашықтығы.

Пьезометрлік жазықтық деп пьезометрлердегі сұйық деңгейі бойынша өтетін және арақашықтықта бос бетінен қалып қоятын жазықтықты атайды

.

Көптеген технологиялық және механикалық әсерлер жылу бөуге байлагнысты көрсеткіштердің басмқаруына байланысты болады.

Физикадан белгілі жылулардың жиынтығы ішкі энергияның жүйесін өзгеріске ұшыратады. Шаманы ситпаттайтын жағдай термсодинамикалық тепе теңдік микроскопиядық жүйе физикалық шамаға айналады. Температура анықталады. Мұндай температура әрқашан жарамды кинетикалық энергия қанша жарамды болса да оны абсолют деп атайды.

Бірлік абсолдюты температураны хаплықаралық жүйеде бірлік СИ қабылбанған Кельвин тәжірибеде басқа да температуралы шкалалар қоолдагылады.

Температура өздігінен өлшегіш шама бола алмайды.

Оның мәні тьемпаератураның өзгеруін анықтайды.

Термометриялық затты алып (суды, спиртті т.б.) зщаттарды алып бастьаппқы нүктесін белгілейміз және температураның бірлік өлшегішінің градусқа есептейміз. Сондай жолмен температураны шкаланың энергиясын анықтаймыз. Сонымен басты екі температьура алынады. Қалған нүктемен фазаның тепе теңдігін құраушы жүйе нүктеге үнемі немесе репрлі болып аталады. Екі нүктенің аралығыне басты температуралы шкаланың аралығы деп аталады. Бірінші аралықтың өлшемі негізгі аралықтың анықтауышы болып орнатылады. Есептің басын,да репрлік нүктенің біруін қабылдайды.

Бірінші температуралы шкала болған 1724 жылы.

Габриэлем Фаренгейттің ойлап табуымен.

Бос бетте артық қысым кезінде пьезометрлік жазықтық жоғары жатады ваккумі кезінде төмен егер , онда пьезометрлік жазықтық және сұйықтың бос беті сәйкес келеді. Р күшінің қабырға жазығымен әсерінің сызықты қиып өту нүктесі қысым центрі деп аталады. Қысым центрі жағдайының ометрлік жазығына қатынасына теңдікпен анықталады.

Мысалға биіктікті есептегенде нөлді милиметрлі шкаламен абсолютті максималды қате көзге байқалмайды. Ондай қателік 0,5 мм шамасында. Ұзындықты өлшегенде қате 1 мм дейін өседі, сондықтан екі рет есептейді. Қателік аз болса, өлшенетін қысым көп болады. Дәлдікті үлкейту үшін аспаптың есебіне оптикалық аспаптар қолданылады.

Қосымша әдебиеттер: 5. [ 45-72 ]

Бақылау сұрақтары:

1.Қысымды өлшеу үшін аспаптардың жіктелуі?

2. Ұзындықты өлшегенде қате қалай өседі?

3. Сұйық аспаптың жетістігі мен кемшілігі?

4. Монометрлер дәлдігіне қарай қанша топқа бөлінеді?