КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ

Мазмұны

КІРІСПЕ 3

Тарау І. Оқушылардың білімділігінің педагогикалық диагностикалаудың теориялық негіздері
1.1 Педагогикалық диагностикалау ұғымының мәні 6
1.2 Педагогикалық диагностикалаудың маңыздылығы 11

Тарау ІІ. Оқушылардың біліміділігінің педагогикалық диагностикалауды ұйымдастырудың
2.1. Оқушылардың білімділігінің педагогикалық диагностикалаудың әдістері мен құралдары
2.2. Қазіргі мектептерде оқушылардың білімділігін педагогикалық диагностикалаудың тиімді
Қорытынды 28

Пайдаланған әдебиеттер тізімі 30

КІРІСПЕ

Зерттеу көкейкестілігі. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев ұсынған «Қазақстан-2030» стратегиясында негізгі
Ұстаз еңбегі психологиялық-педагогикалық тұрғыдан емес, мұғалімнің әдістемелік
Білімнің қай саласында болмасын, еңбек процесі өту
«Диагноз» грек тілінен аударғанда танып білуді білдіреді
Педагогикалық диагностика соңғы онжылдықта іс-әрекет нысаны және мұғалімді
Ақпараттық көздер педагогикалық процестің негізгі сипаттамаларын (ауыспалы)
Педагогикалық процестің барлық сипаттамалары (ауыспалы) бойынша
Педагогикаық зерттеу әдістерімен алынған мәліметтер салыстырмалы түрде
Осылайша, педагогикалық процестің диагностикасы оқыту теориясы мен практикасында
Педагогикалық процестің барысы, жағдайы, нәтижесі туралы
Мектеп директорының, оқу ісі меңгерушілерінің методикалық кеңестің және
Бұрын білімді диагностикалау іс-жүзінде болмаған, тәжірибеде қолданылмаған. Ертеректе
Алдын болжай білу, - деп жазды В.А.Сухомлинский –
Диагностика деген ұғымға оқу-тәрбие барысында жетістік пен кемшіліктерді
Диагностика деген – оқушының ақыл-ой мүмкіншілігін, адамгершілігін, дене
Курстық жұмыстың мақсаты: мектептегі оқу-тәрбие процесіндегі педагогикалық диагностика
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі: оқу-тәрбие процесіндегі педагогикалық диагностиканы
Курстық жұмыстың зерттеу пәні: Педагогика

Курстық жұмыстың міндеттері:

1.Қазіргі таңда оқушылардың білім деңгейін диагностикалаудың маңыздылығын
2.Оқу-тәрбие процесінде оқушылардың білімділігін педагогикалық диагностикалаудың әдістері мен
3.Мектептің оқу-тәрбие процесінде оқушының білімділігін педагогикалық диагностикалау жұмыстарын
Зерттеу әдістері: Мектеп тұжырымдамасын зерделеу,бақылау, әңгімелесу, озық педагогикалық
Тарау І. Оқушылардың білімділігінің педагогикалық диагностикалаудың теориялық негіздері

1.1 Педагогикалық диагностикалау ұғымының мәні

"Диагностика" түсінігінің мәні "білім, ептілік және дағдыларды гсксеру"
Диагностика өз ішіне бақылау мен тексеруді, бағалау мен
Диагностикалаудың маңызды бөлігі - бұл қадағалау. Қадағалау -білім,
Мән - мағыналық тұрғысынан бақылау, қадағалау кері байланыс
Бақылау, қадағалау кезінде оқушының өзі де өз оқу
Мектепті басқарып бақылау жасау белгілі бір жүйенің болуын
Бақылауды классификациялау оның мазмұнын анықтау үшін жүргізіледі. Бұл
Оқу-тәрбие жұмысын жетілдіруде мұғалімдермен жүргізілетін методикалық жұмыстың және
Мектептің тәжірибесінде мұғалімнің методикалық жұмысы методикалық баяндама /доклад/,
Оқу процесіндегі қадағалау әртүрлі, көп формалы бола келіп,
Алдын-ала қадағалау - әдетте, диагностикалық міндеттерге орай жүргізіледі.
Ағымдағы (күнделікті) қадағалау - оқу барысында ұйымдастырылып, білім,
Бұл қадағалаудың тиімділігі - оқушылар біліміндегі кемшіліктер мен
Мерзімді қадағалау - белгілі уақыт аралығындағы жұмыстардың қорытындысын
Тақырыптық қадағалау - тақырып, бөлім материалдары өтіліп болған
Қорытынды қадағалау - оқу процесінің соңғы нәтижелерін жинақтау
Өтілген материал, тақырып ізімен қадағалау - тақырып, курс,
Қадағалау әрқилы формада жүргізілуі мүмкін. Формалық жағынан мүлдай
Педагогикалық практикада ауызша, жазбаша, тәжірибелік. компьютерлі (машынды) қадағалау
Ауызша қадағалау - оқушыларға ауыз екі сұрақ коюмен
Жазбаша қадағалау - жазба бақылау тапсырмаларын (жаттығулар, бақылау
Тәжірибелік қадағалау - оқу, түрмыс және ондірістік ептілік,
Акпараттық технологиялардың дамуымен компъютерді қадағалау ен жаюда.
Машынды қадағалау колданумен өзіндік қадағалауды да оңтайлы ұйымдастыруға
Әртүрлі қадағалау әдістерінің бірге қолданылуы аралас (тығыздалган) қадағалау
Оқу процесіндегі қадағалауларға төмендегідей педагогикалық талаптар койылады:

- қадағалаудың даралықты сипаты. Әр оқушы жұмысы, оның
- жүйелілік қадағалаудың оқу процесі барша кезендерінде үздіксіз,
- қадағалау формаларының әртүрлігі. Осыдан қадағалаудың окыту-уйрету, дамыту
- кадағалаудың жан-жактылығы. Қадағалау баланың теориялық

білімдерін, ақыл-ой парасаттылығын, тәжірибелік ептіліктер мен дағдыларын тексеруге
қадағалаудың шынайылығы. Қадағалауда субъектив және қателікті

пікірлер мен корытындыларға жол берілмеуі тиіс;

жекелестірілген бағыт-бағдар. Оқушылардың жеке-дара тұлғалық сапа-қасиеттері ескерілуі тиіс;

мұғалім тарапынан болған талаптардың бірыңғай болуы.

Соңғы кездері тестік қадағалау кептеп колданылуда. Мұндай тексерудің
Оқушылардың оқу-танымдык жұмыстарын қадағалау нәтижесі сол жұмыстарды бағалаудан
Бағалау кызметтерінің сандық көрсеткіші - баға, яғни баға
Оқу нәтижесі тек баға емес, басқада жолдармен анықталуы
Білім бағалауда шынайылылық білім сапасын анықтаудағы бірыңғай талап
1917 жылға дейін оқушылар білімі балдық жүйеде бағаланды.
Оқу нәтижесін балл бойынша бағалау әркилы көзқарастар туындатты.
Дәстүрлі келе жатқан оқушыларды баға жәрдемімен тәртіпке шақыру
Емтихан түрлерінің кабылдау, ауыстыру, бітірту - қай-қайсы да
Бағасыз оқу бір жағынан тиімді де болды, себебі
1935 жылдың қыркүйек айынан бастап, бес сөздік (вербалды)
Реттелген тәртіпте білім есебін жүйелі жүргізу өзін ақтады,
Оқу іс-әрекеттерінің нәтижесін балл жұйесінде бағалау көптеген кемшіліктеріне
білімділік іс-жұзінде үш балдық жұйеде бағаланады ("1", "2"

бағалары білімсіздік кәрсеткіштері).

білімділікті бағалаудың шынайылығы кем ("5", "4", "3" бағала-

ры гимназиялық сыныптарға да, дарынды оқушылар топтарында да,

ақыл-есі кем балалар оқуында да бірдей тең койылады.
оқу түрлеріндегі білім игеру нәтижесіне қойылған талаптар әрқилы

болатындыктан бағалардың мәні біркелкілігін жояды).

оқушылар білімін бағалауда үш балдық өлшем жеткіліксіз (сон-

дықтан да оқытушылар қосымша өлшемдер қолданып жүр: балл
нына "плюс" не "минус" белгілерін қояды).

Ғалымдар он балдық, он екі балдык тіпті жүз
Мектеп пен жоғары оқу орындарындағы баға коюдың субъектив
-кең пейілділік, орынсыз жомарттық. Баға ретсіз көтеріңкі қойылады.
оқушыға болған үңамды не кері қарым-катынас күйін бағалауға,

бағаға өткізу;

көңіл-күйге орай баға қоя салу;

тұрақты да катаң өлшемшектердің болмауы (деңгейі төмен жа-

уап үшін мұғалім жоғары не үнамсыз баға коя
орташа бағалау ұстанымында болу ("екілік" не "бестік" бағалар-

ды қоймау);

- жүйе тұрақсыздығы (окытушы көп уақытқа дейін сұрақ

жүргізбей, баға қоймай не бір сабақты түгелдей сұрақ
лар бағасын тізіп салу);

өткендегі бағаға жақындау бағаны қоя салу (мысалы, оқушы-

ның өткендегі "екілігінен" кейін оған бірден "бестік" баға
үшін қиын сиякты);

әсіре (ореол) қателігі (окытушы өзі ұнатқан оқушысына жаман,

жек көрген шәкіртіне ұнамды баға коюда тартыншактыққа түседі);

баланың тәртібіне қойылатын баға пән үлгеріміне ауыстыры-

лады;

бағаны әсіре көтеру не себепсіз темендету және т.
Дегенмен, әркандай бағаны көтере түсу немесе төмендей бағалау
1.2 Педагогикалық диагностикалаудың маңыздылығы

Оқу-тәрбие жұмысының нәтижелігін бақылау және есепке алудың теориялық
Жоғарыда айтылған әдістердің қайсысы қолданылса да, бүгінгі мектептегі
Сондықтан тексеру мен бағалаудың әділдігі едәуір дәрежеде бүкіл
Оқушыны бағалау оның қабілетсіздігін, жарамсыздығын дәлелдеп беру емес,
Оқушының оқу үлгіруін есепке алу – көп қырлы
Бірінші, өзіндік ерекшелігі бар оқушылардың үлгірімін есепке алудың
Бақылау арқылы мұғалім өз жұмысының жетістігі мен кемшілігін
Екінші, оқытушылық функциясы – оқушының оқуына ықпал жасау.
Оқытушылық функциясында көп жағдайда оның табысты болуы оқуға
Үшіншіден, дамытушылық функциясы жоғарыда айтылғандардың жатымды әсерінен пайда
Төртіншіден, үлгірімді есепке алу оқушылардың тәртібін ұйымдастыруға ықпал
Оқыту процесіне катысты "педагогика диагностикасы" атауын жоғарыда келтірілген
Бақылау мазмұнының мәні ерекше. Тексеріске ұшырайтын окушылардың білім,
Осылайша, тұтас педагогикалық процесте оқу-тәрбие жұмысы нәтижелерін
Мектептерде педагогиқалық қызмет-әрекеттін нәтижелерін есепке алу мен бағалау
Бақылаудың қорытындысы есепке алу. Есепке алудың бізге белгілі
Күнбе-күнгі есепке алу – мұғалім тарапынан күнделікті жүргізіледі.
Күнделікті есепке алу бақылау жұмысында жыл бойы үздіксіз
Күнделікті бақылау негізгі есепке алу, оқушылардың оқуға білім
Кезеңдік бақылау /периодический учет/. Әр тоқсанның соңында ірі
Қорытынды есепке алу бақылау жұмысында негізгі шешуші рөл
Есепке алу барысында ретсіз күгелектік болмауы керек. Өйткені
Мұғалім оқу жұмысын басқарып, оқушылардың білімді тиянақты қабылдауын,
Бақылау және өзара бақылау педагогикалық жағынан дұрыс болу
Оқушылардың өзін-өзі бақылауы әр түрлі түрде көрініс береді.
Оку-тәрбие процесінің нәтижелерін бағалаудағы сабақтың орны. Сабакты талдау
Сабақтың шынайы күндылығы - оның нәтижесі: окушылардың материалды
Сабақтың талдауы белгілі бір сызба арқылы жүргізіледі және
І.Мұғалім белгілеген сабақтың максаты мен міндеттері; оларды орындау
2.Сабақтың мақсаты мен міндеттеріне сәйкес жұмыстын тәсілдері мен
З.Оқу процесіне дегең қазіргі заман талаптары дұрыс жүзеге
4.Сабақ ұйымдастырылуы жағынан қаншалықты дұрыс ойластырылып, жүзеге асырылган
5.Оқушылардың сабактағы белсенділігі қандай, олардың жана білім алуға
6.Сабақтың тәрбиелік, дамытушылық жөне оқыту мақсаттары жүзеге асырылды
Сабақты түпкілікті, тұрақты критерийлер негізінде абстрактілі талдауға болмайды.
І. Такырыптың ерекшеліктері. Кейбір сабақтарда көрнекілік және техникалық
2. Мектеп мүмкіндіктері, бөлмелердің, техникалық және көрнекі құралдардың,
З. Сынып құрамы, оқушылардың дамуы мен қабілеттілігінің деңгейі.
4. Мұғалімнін даралығы, оның жұмыс стажы, дайындық деңгейі,
Сабақтың талдауын сыртқы сараптамалық бағалаудың түрі ретінде қарастыруға
Сабақты талдау нәтижелерін зерттеу тәртібі баспада бірнеше рет
Тарау ІІ. Оқушылардың біліміділігінің педагогикалық диагностикалауды ұйымдастырудың
2.1. Оқушылардың білімділігінің педагогикалық диагностикалаудың әдістері мен құралдары

Педагогикалық диагностикалық әдістер баланың құндылық қатынастарын (оның бар
Әңгіме-сұхбат арқылы тәрбиеліліктің кейбір көрсеткіштерін келтіруге болады. Әңгіме-сұқбат
Әңгіме-сұхбат өткізу үшін ең алдымен сұрақтардың тізімін жасап
Тәрбиеліліктің кейбір көрсеткіштерін бақылап қарауға болады. Олар баланың
Бақылап, зерттеу объективті және кірістірілген болуы мүмкін. Кірістірілген
Бақылап, зерттеу бақылау объектісінің үйреншікті жағдайларында да, сондай-ақ,
Бақылап-зерттеу үздіксіз және дискретті болуы мүмкін. Үздіксіз бақылап-зерттеу
Бақылап-зерттеуді өткізудің белгілі бір тәртібі бар:

І. Бақылап-зерттеудің мақсатын, міндеттерін жоне объектісін анықтау.

2. Бақылап-зерттелетін құбылыстың негізгі параметрлерін анықтау (бақыланатын құбылыстың
3. Бақылап-зерттеудің кестесін жасау. Ол бақылау объектісінің саны
Бақылап-зерттеу өлшемдері 1 сабақ
1 көрсеткіш

2 көрсеткіш

3 көрсеткіш

Ал егер бірнеше оқушыны бір сабақ ішінде бақылап
Бақылап-зерттеу өлшемдері 1оқушы
1 көрсеткіш

2 көрсеткіш

3 көрсеткіш

4.Бақылап-зерттеудің нәтижесіне талдау жасау (нәтижелер бақылап-зерттеу кестесінде белгіленеді).Тәрбиелілікті
Оқу процесіндегі қадағалау әртүрлі, көп формалы бола келіп,
Алдын-ала қадағалау - әдетте, диагностикалық міндеттерге орай жүргізіледі.
Ағымдагы (күнделікті) қадағалау - оқу барысында ұйымдастырылып, білім,
Бұл қадағалаудың тиімділігі - оқушылар біліміндегі кемшіліктер мен
Мерзімді қадағалау - белгілі уақыт аралығындағы жұмыстардың қорытындысын
Тақырыптық қадағалау - тақырып, бөлім материалдары өтіліп болған
Қорытынды қадағалау - оқу процесінің соңғы нәтижелерін жинақтау
Өтілген материал, тақырып ізімен қадағалау - тақырып, курс,
Қадағалау әрқилы формада жүргізілуі мүмкін. Формалық жағынан мүлдай
Педагогикалық практикада ауызша, жазбаша, тәжірибелік. компьютерлі (машынды) қадағалау
Ауызша қадағалау - оқушыларға ауыз екі сұрақ коюмен
Жазбаша қадағалау - жазба бақылау тапсырмаларын (жаттығулар, бақылау
Тәжірибелік қадағалау - оқу, түрмыс және ондірістік ептілік,
Акпараттық технологиялардың дамуымен компъютерді қадағалау ен жаюда.
Машынды қадағалау колданумен өзіндік қадағалауды да оңтайлы ұйымдастыруға
Әртүрлі қадағалау әдістерінің бірге қолданылуы аралас (тығыздалган) қадағалау
Оқу процесіндегі қадағалауларға төмендегідей педагогикалық талаптар койылады:

пікірлер мен корытындыларға жол берілмеуі тиіс;

жекелестірілген бағыт-бағдар. Оқушылардың жеке-дара тұлғалық сапа-қасиеттері ескерілуі тиіс;

мұғалім тарапынан болған талаптардың бірыңғай болуы.

бағалары білімсіздік кәрсеткіштері).

білімділікті бағалаудың шынайылығы кем ("5", "4", "3" бағала-

ры гимназиялық сыныптарға да, дарынды оқушылар топтарында да,

болатындыктан бағалардың мәні біркелкілігін жояды).

оқушылар білімін бағалауда үш балдық өлшем жеткіліксіз (сон-

дықтан да оқытушылар қосымша өлшемдер қолданып жүр: балл
нына "плюс" не "минус" белгілерін қояды).

бағаға өткізу;

көңіл-күйге орай баға қоя салу;

тұрақты да катаң өлшемшектердің болмауы (деңгейі төмен жа-

уап үшін мұғалім жоғары не үнамсыз баға коя
орташа бағалау ұстанымында болу ("екілік" не "бестік" бағалар-

ды қоймау);

- жүйе тұрақсыздығы (окытушы көп уақытқа дейін сұрақ

жүргізбей, баға қоймай не бір сабақты түгелдей сұрақ
лар бағасын тізіп салу);

өткендегі бағаға жақындау бағаны қоя салу (мысалы, оқушы-

ның өткендегі "екілігінен" кейін оған бірден "бестік" баға
үшін қиын сиякты);

әсіре (ореол) қателігі (окытушы өзі ұнатқан оқушысына жаман,

жек көрген шәкіртіне ұнамды баға коюда тартыншактыққа түседі);

баланың тәртібіне қойылатын баға пән үлгеріміне ауыстыры-

лады;

бағаны әсіре көтеру не себепсіз темендету және т.
Дегенмен, әркандай бағаны көтере түсу немесе төмендей бағалау
2.2. Қазіргі мектептерде оқушылардың білімділігін педагогикалық диагностикалаудың тиімді
Психологиялық бакылау мен диагностика -психологтің педагогикалық ыкпал-әсер нәтижелілігін
Психологиялық диагностиканың ең кеп тараған түрі тест. Психодиагностикада
Тестің беріктігі дегеніміз- оның сол нәтижелерді бірнеше
Осылайша, оқу-тәрбие процесінің нәтижелерін тексеру тұтас болу
Басқару нысаны туралы мәлімет – мектептің
- ақпарат ұзақ мерзімді (жылдық, жарты жылдық, тоқсандық)
- ақпарат мұғалімге жекеленген оқушылармен, сынып ұжымымен
- ақпарат оқушылармен жүргізілетін жұмыс мазмұнын сұрыптаудың негізін
- ақпарат мұғалімді іс-әрекеттің қандай түрін
- ақпарат әрбір мектеп оқушысын нақты іс-әрекетке
Бұл жағдайлар сақталса ғана ақпарат басқару нысаны
1. Бастапқы ақпарат, ол оқушылар туралы алғашқы мәліметті,
2. Тактикалық ақпарат, ол оқушылармен жүргізілетін
3. Жедел (ағымдағы) ақпарат, ол алдыңғы екі түрді
Мынаны түсінген абзал: ақпараттар сипаттамасы көбейген
Ақпараттық көздер педагогикалық процестің негізгі сипаттамаларын (ауыспалы)
Педагогикалық процестің барлық сипаттамалары (ауыспалы) бойынша
Педагогикалық зерттеу әдістерімен алынған мәліметтер салыстырмалы түрде
Осылайша, педагогикалық процестің диагностикасы оқыту теориясы мен практикасында
Педагогикалық процестің барысы, жағдайы, нәтижесі туралы
Мектеп қайнаған өмір, онда еліміздің болашағы мен келешегі
Мектеп ішілік басқарудың /бақылаудың/ мазмұнына кіретін мәселелер:

а) оқу жоспары мен бағдарламалары, олардың орындалуы;

ә) сабақ берудің, оқытудың мазмұны /теориялық, әдістемелік дәрежесі,
б) жаңашыл педагогтардың тәжірибелерін тарату, оқу-тәрбие процесіне енгізу,
в) тәрбие жұмыстарын күн талаптарына сәйкес басқару;

г) методикалық жұмыстар /педагогикалық және әдістемелік кеңестер, методикалық
д) ата-аналар және жұртшылықпен жұмыстар;

е) мектеп құжаттары;

ж) педагогикалық кеңесте қабылданған шешімдердің орындалуын тексеру.

Оқу-тәрбие процесін бақылаудың бірнеше түрлері бар: фронтальдық, мысалы,
Бақылау тиімді болу үшін нәтижелі тексеру керек. Басшылықтың
Тексеруде істің тиімділігі мен сапасына ерекше көңіл бөлінеді.
1. Сабақтың типі, құрылымы, тақырыбы, мақсаты, оқыту әдістері,
2. Сабақтың мазмұны – оқу материалының сапасы, ғылымилығы,
3. Оқыту әдісінің сабақтың мақсаты мен мазмұнына сәйкестігі,
4. Сабақты ұйымдастыру, уақытты дұрыс пайдалануын, оқушылардың танымдық
5. Мұғалімге мінездеме беру – теориялық дағдысы, методикалық
6. Сабақ нәтижесін анықтау, оқушылардың білімді игеру, дәрежесі,
Талдау соңында пікір айту, ұсыныстар жасалады. Тексеру жариялылық
Мектеп педагогикалық кеңесі – конференция шешімдерін орындау барысын
Сабаққа оқу жылының басында қатынасу - ұжымға қосылған
Тақырыптық тексеру – белгілі бір тарауды өткенде мұғалімнің
Бүкіл оқу күні барысында бір ғана сыныпқа қатынасу.

Мақсат:

1) Әр мұғалімнің сабақ беру әдістерін, оқыту жүйесін
2) Үй тапсырмаларының көлемін, мазмұнын анықтау;

3) Әр мұғалімнің сабағында оқушылардың танымдық белсенділігін, тәртібін
Педагогикалық ұжымның іс-әрекетінің көрсеткіші жеке мұғалімдердің және оқу-тәрбие
Олар:

а) жүргізген жұмыстың ғылыми-методикалық сапасын зерттеу;

ә) мұғалімдердің қажетті оқыту-тәрбиелік мәселені шешуге негізделген сабақ
б) алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибені анықтап, оны тарату
в) оқушылардың білім сапаын анықтау, зерттеу …;

г) сыныптан тыс тәрбие жұмысының мазмұндылығын, әсерлігін бақылау,
Қорытынды

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың 2007 жылдың 28 ақпанындағы
Қазақстан Республикасында жалпы орта білім беру тұжырымдамасы. –
Әбиев ж. Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика: Оқу
Педагогика. Дәріс курсы. / Құраст. Хмель Н.Д., Жампеисова
Сабыров Т.С. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары. –
Мектептегі тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі. / Ред.
Қоянбаев Ж. Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. – Алматы.,
Құрманалина Ш.Х., Мұқанова Б.Ж., т.б. Педагогика.- А.,Фолиант, 2007ж.

Мектепке дейінгі және мектеп жасындағы балалардың тәрбие тұжырымдамасы.
Ұстаздық шеберлікке жету жолдары. / Методикалық нұсқау/ Құраст.
Әбенбаев С. Тәрбие теориясы мен әдістемесі.-Алматы: Дарын, 2004ж.
Әбенбаев С. Тәрбие теориясы мен әдістемесі.-Алматы: Дарын, 2004ж.

Педагогика. Дәріс курсы. / Құраст. Хмель Н.Д., Жампеисова
Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім- тәрбиесі.- Алматы,
Нысанбаев Ә., Әбжанов Т. Ой. Ақыл: Адамгершілік. –
Богословский В.В. т.б. Жалпы психология. – А., Мектеп,
Әділова З.Ә. Этнопедагогика. – А., ҚазМӘТУ, 1997ж.

Сабыров Т.С. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары. –
Айтмамбетова Б.Р., Бейсенбаева А.А. Тәрбиенің жалпы әдістері
Болдыров Н. И. Мектептегі тәрбие жұмысының методикасы. –
Сейталиев К. Тәрбие теориясы. – Алматы, 1986ж.

Мектептегі тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі. / Ред.
Қоянбаев Ж. Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. – Алматы.,
Қоянбаев Р. Тәрбие теориясы.- Алматы, 1991ж.

Қожахметова К.Ж. Сынып жетекшісі. –Алматы: Әлем, 2000ж.

Тәлім-тәрбие хрестоматиясы. / Құраст. Қалиев С. – Алматы:
Айтмамбетова Б.Р., Бейсенбаева А.А. Эстетикалық тәрбиенің негіздері
Наурызбаев Ж. Ұлттық мектептің ұлы мұраты. – А.,
Мектепке дейінгі және мектеп жасындағы балалардың тәрбие тұжырымдамасы.
Ұстаздық шеберлікке жету жолдары. / Методикалық нұсқау/ Құраст.
Құрманбекова Ж. Эстетикалық тәрбие берудің кейбір жолдары.

// Қазақстан мектебі, 2007ж, №4-5, 60б.