Көрнекі материалдар: №4 жинақ, 295-306 сурет.

ЖАСТАҒЫ БАЛАНЫҢ СӨЙЛЕУ ТІЛІНІҢ ДАМУЫН ЗЕРТТЕУ.

Түрлі типтегі (пайымдау егжей-тегжейлі сипаттамасы) біртұтас өрнек салу лексика грамматикалық фонетика ана тілін білудің сипаттамалары баланың шеберлігін анықтау үшін бағытталған ұсынылған әдістемесі.

Сөйлеу қабілеттерін қалыптастыру да мынадай анықтаамларға назар аудар

 

· сөздер мағынасын түсіну

· фонематикалық есту жағдайы

· Сөздікке (сөз түрлі бөліктерінде дәлдігін пайдалану) меңгеру

· Сөздердің құрылымының жағдайы

· Белсенді сөздердің деңгейін дамыту

· Сөз грамматикалық жүйесін меңгеру (құрылыс жұрнақ байланысты сөздер түсіну атау мағынасын арасында үйлестіру, сөздердің әртүрлі түрлерін ұсынады)

· сөз дыбыс жағынан меңгеру (сөздер дыбыс құрылымымен танысу, дұрыс даму,дикция сөйлеу қарқыны күштер дауысы)

· артикуляция апаратарының құрылымының жағдайы

 

Балалардың сөйлеу әдістемесін тексеріп қарастыру (8 бөлім тапсырма)

СЕРИЯ 1.

Балаларға мағыналы сөздерін тапсырма жағдайында қарастыру

1.ОСЫ СӨЗ НЕ МАҒЫНА БЕРЕДІ? Сөздің семантикалық аспектісі бойынша қалыптастыру бағдар деңгейін анықтауға бағытталған миссиясы.

Зерттеу әдістемесі: балаға үлкендер сұрақ қояды «ыдыс аяқ не мағына береді? Мереке деген сөз не мағына береді?»

Тіркелген:нұсқаулықтар мен жауаптар баланың түсіну: дұрыс жауап сөздік анықтау жақын болып саналады мысалы; «одан ішу ге де жеугеде болады: ыдыстан біз ішеміз де жимізде»;мерекелерде баланы талқылау (жана жылда немесе туылған күнінде)

2.СӨЙЛЕМДЕР СОҢЫНА ОЙЛАНЫҢЫЗ. Тапсырма семантикалық контексте сөз қолдану дағдылары анықтауға бағытталған.

Зерттеу әдістемесі: Мұғалім балаға сөйлемді тыңдауды және аяқтауды ұсынады.

Ауада қыстың басында бұралған..... (қар)

Сары ара айнала жүр..... (гүлде)

Күзде аспан бұлтты және әрдайым жауады......(жаңбыр)

Балалар біледі шырша да жасыл нарсе болатынын.... (ине)

Күзде күн шығып қар ериді (ағындарда)

Тіркелген: құрылымын түсіну

Показан перевод для запроса ответ ребенка после двух трех (но не более) предъявлений

Искать вместо этого перевод для ответ ребенка после двух трех (но не более) предьявлений

Баланың екі немесе үш күннен кейін жауап беруі (бірақ одан да көп)

3.КЕРІСІНШЕ АЙТ. Тапсырма қарама-қарсы мағынасы (антонимы) өз сөздерін таңдауға мүмкіндік анықтау үшін бағытталған

Зерттеу әдістемесі: Мұғалім юалаға сөйлемді аяқтауды ұсынады.

Піл үлкен ал маса...... (кішкентай)

Күндіз жарық ал түнде.....(қараңғы)

Ағаш жоғары ал бұта.....(төмен)

Жолбарыс батыл ал қоян.....(қорқақ)

Ата кәрі ал немере (жас)

Тіркелген; нұсқауларды түсіну; қарама-қарсы мағынада сөздерін таңдау баланың қабілеті.

.

СЕРИЯ 2. Міндеттері фонематикалық естуін тексеруге бағытталған.

1.ОЙЫН «ЖАҢҒЫРЫҚ». т Тапсырманың есту назарын қабылдау және осы сериясын қайталау қабілетін тексеру үшін бағытталған.

Зерттеу әдістемесі: баланы «жаңғырық» ойынын ойнауға сурайды мұғалім келесі сөздерді оқиды па –ба, та- да,ка-га, па-па-па-ба, та-да, па-ба-па,

Тексерілген: құрылымға сәйкес тапсырма орындалды.

2.ҚАЙТАЛА. Тапсырма назарды қабылдау және осы кезектілікпен ұсынылған сөздерді ойнату қабілеті тексеру үшін бағытталған.

Зерттеу әдістемесі: Мұғалім балаға сөздерді қайталауды ұсынады. Кот-год, том-дом –ком,удочка – уточка.

Тексерілген:құрылымға сәйкес тапсырма орындалды.

3.МҰҚИЯТ БОЛ. Фонематикалық есту қалыптастыру деңгейін тексеру үшін жіберілген тапсырма

Зерттеу әдістемесі: Мұғалім баланы ойнауға шақырады; «Мен сөзді атаймын (ш) дыбысын естісеналақанмен шапалақтап урамыз» Педагог сөздерді атайды үйшік, баскиім, қоян, тышқан, түлкі, автокөлік, шырша.Содан кейін балаға кезектілікпен дыбысты ұсынады(к),(л) сөздермен маймыл, қолшатыр, орындық,сабын, түймедақ, шам.

Тексерілген; Баланың есту назарын аудару; дыбыстарды дұрыс бөлу қабілеті

СЕРИЯ №3 Сөздікті игеру деңгейін анықтауға бағытталған міндеттері.

1.БҰЛ НЕ ЕКЕНІН АЙТ. Тапсырмаларды сөздерді жинақтаудың меңгеру деңгейін анықтауға бағытталған.

Құрал-жабдықтар: жануарлар бар сурет және жеміс жидектер, құстар, машиналар

Зерттеу әдістемесі; Мұғалім балаға суреттер қатарын көрсетіп және бир сөзбен айтуын сурайды(құстар, машиналар, жануарлар, жеміс-жидектер)содан кейін оған гүлдерді санау құстарды, жануарларды және т.б) нысананы табу немесе сипатап беру (дөңгелек, жұмсақ, тәтті, ағашта өседі(алма).жасыл, ұзын, дәмді бірақ тұзды (қияр)сары, ұзын,дәмді жерде өседі(сәбіз) қызыл түсті, дөңгелек, жұмсақ жеміс (қызанақ)

Тексерлген; баланы жалпылама сөзді қолдануға уйрету

2.КІМ ҚАЛАЙ ҚОЗҒАЛАДЫ. Тапсырмаларды сөздерді таңдау үшін баланың қабілетін анықтауға бағытталған - зат үшін іс-шаралар

Құрал-жабдықтар: балық, құс, жылқы, ит, мысық, бақалар, көбелектер, жылан суреттермен.

Зерттеу әдістемесі; мағалім баланың сұрақтарға жауап беруін сурайды; «балық не істейді?» (жүзеді) Құс не істейді? (ұшады) Жылқы не істейді? (шабады) Ит не істейді?(жүгіреді) Мысық не істейді? (секіреді) Көбелек не істейді? (ұшады?) Жылан не істейді? (жорғалайды))

3.ЖАНУАРЛАРДЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ БАЛДАРЫН АТА. Тапсырма баланың лексиканы қалыптастыру деңгейін анықтауға бағытталған.

Құрал жабдықтары: Үй жануарларымен және жыртқыш аңдардың олардың балаларының суреттері.

Зерттеу әдістемесі: балаға жануардың бар сурет көрсетеді және жануардың балаларымен бірге аталуында сурайды. Егер бала қиналса оған мұғалім көмектеседі. «Мынау мысық ал мынау оның баласы» Ал мынау ит. Оның баласын қалай атайды?

Тексерілген; лексика мен жұмыс деңгейін қабылдау және түсіну

4.СӨЗДІ ТАҢДАҢЫЗ. Тапсырмада іс-қимыл сапасын білдіретін сөздерді таңдау үшін дағдыларын анықтауға бағытталған

Зерттеу әдістемесі; Мұғалім балаға сөз тіркесін мұхият тыңдауды және оған керекті сөзді таңдауды ұсынады. Мысалы: «Жылқы тез жүгіреді «қалай»? Келесі сөз тіпкесін ұсынады; жел соғады.. (қатты) ит үреді.... (қатты), қайық жүзеді....(жай), қыз сыбырлайды....(жай)

Тексерілген; Сөз тіркесінің сапасы үшін баланың сөзін таңдай білу.

СЕРИЯ № 4. Бұл тапсырма сөздің буының құрлымын қалыптастыруға бағытталған.

1.АТА. Бұл тапсырма бала әр түрлі буын құрлымы оқшауланған сөздерді айтып үйренуін дағдылардыруға бағытталған.
Құрал – жабдықтар: суреттер: жираф, ғарышкер, экскаватор, пәтер, ұя, теледидар, тікұшақ, суретші, фотограф, құлпынай, тіктөртбұрыш, инелік, аққала, су құбыршы, жол қызметкері

Сызба материал: жиынтық №4 сурет 268-283

Жұмысты жүргізу әдісі: ересек балаға суретте бейнеленген (затты, кейіпкер, өсімдік, жәндік, жануарларды) айтқызады, бала қиналған жағдайда ересек өзінің берілген сөзді қайталауды ұсынады.

Бекіту: нұсқаны түсіну; қиын буынды сөздерді қабылдап оны айтуы

 

2.МЕНІҢ АРТЫМНАН ҚАЙТАЛА: Бұл тапсырма бала әр түрлі буыны бар сөздерді сөйлемде қолдана алатынын тексеруге бағытталған.

Құрал-жабдықтар: сюжеттік суреттер: жол қызметкері өзінің қиылысында тұр, алтын балықтар аквариумде жүзіп жүр, фотограф балаларды түсіріп жүр; Саша су киімді арқанда кептіріп жатыр, сағытшы сағыт жөндеп жатыр, құс ұясында өзінің балапандарын шығарып жатыр, мотоциклшы өзінің мотоциклында бара жатыр, аспазшы өзінің ыдысында балқаймақ пісіріп жатыр.

Сызба материал: жиынтық №4, сурет 284-291

Жұмысты жүргізу әдісі: Ересек балаға суретті көрсетеді және келесі сөйлемді қайталауды ұсынады: «Жол қызметкері өзінің қиылысында тұр,алтын балықтар аквариумде жүзіп жүр» және т.б

Бекіту: нұсқаны түсіну,қиын буыны бар сөздерді сөйлемде қолданы шеберлігі.

 

СЕРИЯ 5. Бұл тапсырма баланың белсенді сөйлеуінің қалыптасуына бағытталған

1.ҚАНДАЙ ЕКЕНІН АЙТЫП БЕР. Бұл тапсырма затты сөздерді сипаттау барысында маңызды белгілерін көрсетуге бағытталған

Жұмысты жүргізу әдісі: ересек балаға ойыншық туралы айтуды ұсынады (затты). Сипаттау үшін келесі сөздер беріледі: шырша, қоян, доп, алма, лимон. Қиналған жағдайда ересек нақтылайды: «Шырша туралы сен не білесің?» Ол қандай болады? Сен оны қайдан көрдің?

Бекіту: сөздерді сипаттап беру шеберлігі

2.ӘҢГІМЕ ҚҰРА: Бұл тапсырма сөздердің байланысын қалыптастыруын анықтау үшін бағытталған. Құрал- жабдықтар: белгілі бір оқиғалар бар 3 сурет «Мысық тышқанды ұстап жатыр» Сызба материал: жиынтық №4 сурет 292-294 Жұмысты жүргізу әдісі: Ересек кезектілігімен емес баланың алдына суреттер қояды және ұсынады: «Суретті мұқият қара өзіңе түсінікті болатындай суреттерді қой, одан кейін әңгіме құра» Бекіту: суретте белгіленгенбала оқиғаның кезектілігін түсіну; әңгіме құрау

3. ОЙЛАН ЖӘНЕ АЙТ. Бұл тапсырма байланысты талқылау себеп- салдарын қою шеберлігіне бағытталған.

Жұмысты жүргізу әдісі: Ересек балаға мұқият тындап және сөйлемді жалғастыруды ұсынады: «Мамам қолшатырды алды, сосын далада.....(жаңбыр жауып тұр). Қар еріді, себебі...... (күн шыгып, көктем шықты). Гүлдер солып қалды, себебі........(оған су құймаған). Орманда саңырауқұлақтар көбейіп барады, себебі......(жаңбыр жауып өтті). Ағаштарда жаңа жапырақтар пайда болды, себебі....... (көктем келді)

Бекіту: байланысты талқылау себеп- салдарын қою шеберлігі

 

 

СЕРИЯ 6

Тапсырма сөздің грамматикалық саласын ұйымдастыру деңгейін анықтауға бағытталған.

1. ТЫҒЫЛМАҚ. Тапсырма баланың арасына, артына, астына үстеулерін түсінуін және белсенді қолдануын анықтауға бағытталған.

Құрал-жабдықтар: ойыншықтар – қоян, екі машина.

Тексеру әдістемесі: балаға әрекеттер қатарын орындау және сұрақтарға жауап беру ұсынылады, мысалы: «Қоянды машиналардың арасына жасыр. Қоянды қайда жасырдың? Қоянды машинаның артына жасыр. Қоян қайдан көрініп тұр?»

Белгілейді: нұсқауларды түсіну; үстеулерді түсіну және қолдану.

2. НЕ ЖОҚ, ТАП. Тапсырма атау және ілік септігінде көпше түрдегі зат есімдерді құрастыру қабілеттерін анықтауға бағытталған.

Құрал - жабдықтар: шелек – шелектер, ауыз – ауыздар, арыстан – арыстандар, қауырсын – қауырсындар, терезе – терезелер, құлақ – құлақтар, ағаш – ағаштар, үстел – үстелдер, жапырақ – жапырақтар, орындық – орындықтар, үй – үйлер бейнеленген суреттер.

Көрнекі материалдар: №4 жинақ, 295-306 сурет.

Тексеру әдістемесі: балаға суреттерді көрсетеді және онда не бейнеленгенін жекеше және көпше түрде атауды сұрайды.

Егер бала тапсырманың бірінші бөлімін орындай алса, оған сұрақтарға жауап беру ұсынылады:

Сенде шелектер бар, менде жоқ (нелер?)... (шелектер).

Сенде арыстандар, менде жоқ (нелер?)... (арыстандар).

Сенде ағаштар бар, менде жоқ (нелер?)... (ағаштар).

Сенде алмалар бар, менде жоқ (нелер?)... (алмалар).

Сенде орындықтар бар, менде жоқ (нелер?)... (орындықтар).

Белгілейді: сөйлеу тілінің грамматикалық саласының жағдайы.

3. КІШІРЕЙТІП АТА. Тапсырма зат есімдерді кішірейтіп айту қабілетін анықтауға бағытталған.

Құрал-жабдықтар: кішкентай және үлкен заттар бейнеленген суреттер.