60. Шетелдердегі сот жүйесі. Сотбилігі, заңшығаружәнеатқарубиліктерібір-біріненажыратылады, қоғамдатуғаншиеленістердізаңбойыншақарайды. Соттекзаңғағанабағынады. Барлықсотісіашықөтугетиісті, бұлжағдайболмасахалықсоттыңтазалығынасенбейді. Соттәуелсізболуғатиісті. Бірақоныңосынышанынакепілдікберуөтеқиын, сондықтанолүшінжағдайтуғызукерек. Оныңюрисдикциясыжалпыжәнезаңдыболуғатиіс. Соттыңісіашықөтеді. Сотөзініңжекеерсжелерінқабылдауғақұқығыбар. Сотқызметкерлерініңиммунитетінмемлекетсақтайдыжәнекепілдікбереді. Сотқателескенжағдайдасотталғанадамшағымарызберугеқұқықты.Соттыңтәуелсіздігінекепілдікберетінинституциялықкепілдіктер. Сотқызметкерлерінсотбилігітағайындаутиістіемес. Қызметістепжатқансотқызметкеріжоғарғықызметорнынаұсынылаалмайды. Оныңжасынажәнеқызметорнынақарапдауысқасалады. Сотқызметкерлеріөмірбойықызметтіістейді, олардыңтәуелсіздігінебұлеңжақсыкепіл. Конституцияда (3-бап, 1-тармақ) жалақытуралыбылайайтылған: «Олардыңжалақысықызметістегенмезгілдеазаймаукерек».Бұлнормасотқызметкерлердіңжалақысынинфляцияданқорғайды. Сотқызметкердіорнынаналуүшінмықтыдәлелдеу, негізіболуыкерек. Сотқызметкерлерініңтәртібінөздерініңұйымдарықадағалайды. СоторгандарындағықаржымәселелерінкөбінеПарламенттіңөзіқарайды. Оларатқарубиліктерітәуелдіболуүшінқабылданғаннорма. Сотхалықүшінашықболуытиіс. Сотқызметкерлерібілімінжаңартыпоқуғажәнеэтикалықнормаларынқолдануғатиісті. ОрташазаңгерАҚШ-такемінде 7 жылоқиды. АҚШқұқығыөтеауыр, материалдықжәнеісжүргізунормаларыбойыншасоттардыңшешімдерінде, прецеденттеріедежиналған. Олардыңсотпроцесі-жарыспалыпроцесс. Сондықтансотқақатысатынекіжақкерекдәлелдеуәдістердіөздерітауып, сотқаәкелуікерек, сондықтансоттыңөзіқашандабейтарап, әділболуышарт. Америкаазаматтарыүшінқұқықтыңабыройыөтежоғары. Оларүшінқұқықерекшедін, сондықтанолартуғанпроблемалардыңбөрінсотташешкісікеледі. Осындайжағдайдаадвокаттардыңрөліөтежоғары, олардінқызметкерлерінеұқсас.
АҚШ-таекісотжүйесІбар: федеративтікжәнештаттық. Федеративтіксотгарфедеративтікзаңдарбойыншапайдаболғаністерді, штаттарарасындағыталастарды, шетелөкіметтерініңқатысуыменқаралатыністердіғанақарайды. Федеративтіксоттарғаокругтіксоттардажатады. Олардыңсаны 54. Бұларбіріншіинстанциялықфедеративтіксоттар. Бұлсоттардыокругтіксотқызметкеріненбасқабанкроттардықарайтын, оларғакөмектесетінмагистрлербар.
Апелляциялықсоттар. Олардыңсаны 12, қарайтындарыалелляциялықістер. Округтіксоттыңапелляциясынүшсотқызметкеріқарайды. Еңжоғарғыинстанция — ЖоғарғыСот, ол 9 адамнантұрады, істібәрібіргеқарасады. Федеративтікокругтіксоттыңшешімдерінапелляцияқарайды.
Штаттардыңсоттары. Әрбірштаттағысотжүйесініңерекшеліктерібар. Біріншіинстанциясы-бірсотқызметкері, оларокругтіксотдепаталады. Олармаңыздыазаматтықжәнеқылмыстықсоттардықарайды. Апелляциялықсот, Жогарғысот. Іскекатысқанекіжақбірашіеляцияберугеқұқығыбар.
Сотәкімшілігіқаржы, басқару, бюджет, сотқызметкеріноқытумәселелеріменайналысады. Федеративтікжүйесі 27 адамнантұратынСоткеңес, мәслихатқарайды. ОлБасшысотқызметкерінен, 26 жайсотқызметкерінентұрады.
ЖоғарғыСоттыңмүшелерін Президент өзітағайындайды. Импичмент жүргізіп, оларды тек орнынаналуғаболады. Штаттардың сот қызметкерлеріекісатыданқұрылады: тәуелсіззаңгерлер, заңшығарушылар, сот қызметкерлері, азаматтардантұратынтәуелсізкомиссияныңұсынысыбойыншаберілгентізімдітағайындайдынемесехалықтыңөзісайлайды. Орнынан губернатор тек импичментменалынады.
ПрокурорларЗаңминистрлігінебағынышты. Олар сот емес, атқарубилігінежатады. Бас Прокурорды Президент тағайындайды. Округтікфедералдықсоттардыңпрокурорлары бас прокурор дспаталады, оларды да Президент тағайындайды. Заңминистрлігіне ФБР кіреді, ол АҚШ-қақарсыістелгенқылмыстардықарайды.
Әрбірштатта бас прокурор бар, көбіне оны штаттыңазаматтарысайлайды. Олар осы штаттаістелгенқылмыстардытексереді.
