Түйіршікті лейкоциттерге базофильдер, эозинофильдер және нейтрофильдер жатады. Олар қызыл сүйек кемігінде түзіледі және цитоплазмасындағы түйіршіктері мен сегменттелген ядроларымен сипатталады.
Нейтрофильді түйіршіктер – лейкоциттердің ең көп тараған тобы. Олар домалақ пішінді, диаметрі шамамен 7 – 9 мкм. Ересек адамдардың қанында нейтрофильдер жалпы лейкоциттердің 65 – 75% құрайды. Олардың цитоплазмасы әлсіз оксифильді және онда ұсақ түйіршектер байқалады. Бұл түйіршіктер тек балауса қанда ғана емес, фиксацияланған және боялған препараттарда да әлсіз көрінеді. Әр жасушадағы түйіршіктің саны 50-200-ге дейін болуы мүмкін. Рамановский – Гимза әдісімен бояған кезде түйіршіктер қызғылт – күлгін түске ауысады. көп мөлшерде нейтрофильді түйіршіктер мен аз мөлшерде азурофильді түйіршіктер болады және ол нашар оксифильді болып келеді. Химиялық құрамы және қасиетіне байланысты түйіршіктің негізгі екі түрін - нейтрофильді түйіршіктер мен азурофильді түйіршіктерді ажыратады. Азурофильді түйіршіктер нейтрофильден ертерек пайда болғандықтан оны біріншілік деп атайды. Азурофильді түйіршіктер жетілген нейтрофильдердің 10-20% құрайды. Арнайы нейтрофильді түйіршіктер азурофильді түйіршіктерден кейін пайда болғандықтан, оны екіншілік деп атайды. Жасушалардың мамандану процесі барысында олардың мөлшері артады. Жетілген нейтрофильдердегі барлық түйіршіктердің 80-90% құрайды. Жетілген нейтрофильді түйіршіктердің диаметрі 0,1 - 0,3 мкм, пішіндері домалақ, сопақша. Жетілмеген нейтрофильді түйіршіктердің диаметрі 0,2 - 0,4 мкм, пішіндері домалақ. Лизосомальді ферменттер мен пероксидазаның болмауы және сілтілі фосфатазаның, негізгі катионды белоктардың, фагоцитиндердің, лактоферриннің, лизоциманың және т.б. болмауы олардың химилық құрамына тән. Демек, спецификалық түйіршіктердің маркерлері сілтілі фосфатаза және катионды белок, азурофильді түйіршіктердің маркерлері – қышқыл фосфотаза және пероксидаза. Нейтрофильдің цитоплазмасында органеллалар әлсіз көрінген – аздаған митохондриялары, кішкентай Гольджи аппараты, эндоплазмалық тордың элементтері бар. Оған қосындылар – липидтер, гликоген және т.б болуы тән.
Нейтрофильді лейкоциттердің ядроларында әсіресе шет жағында тығыз хроматин болады. Ядролардың пішіндері әр түрлі, сондықтан оларды полиморфты - ядролы деп атайды.
Қан нейтрофильдерінде әртүрлі дәрежедегі жасушалар бар – жас, таяқшалы ядролы, сегментті ядролы. Алғашқы екі түрі – жас жасушалар. Олар қалыпты жағдайда 0 – 0,5%. Таяқшалы ядролы нейтрофильдер 3-5%, бұл жасушалардың ядролары таяқша тәрізді. Сегментті ядролы нейтрофильдер – 60-65%.
Нейтрофильдердің фагоцитоздық қасиеті өте жоғары. Бактериялар мен басқа бөлшектерді жұтқан соң, оларда алдымен арнайы түйіршіктермен қосылатын фагосомалар қалыптасады. Бұдан кейін фагосомалардың біріншілік түйіршіктермен қосылуы жүреді және фаголизосома қалыптасады.
18 – 45 жастағы сау адамдарда фагоцитоздаушы нейтрофильдер 68,5 – 99,3%, ал фагоцитарлық индекс 12 -23. Нейтрофильдерде гранулоциттердің қатарындағы жасушаларда ДНҚ синтезін тежейтін және лейкоциттердің пролиферациясы мен дифференциялану процесіне реттеуші әсер көрсететін арнайы заттар - кейлондар бар.
Нейтрофильдердің өмір сүру ұзақтығы шамаммен 8 тәулік.
Эозинофильді түйіршіктер. Олар нейтрофильдерге қарағанда неғұрлым ірі жасушалар. Балауса қанда диаметрі 9 – 10 мкм, ал жұғында шамамен 12 – 14 мкм. Перифериялық қанда эозинофильді түйіршіктердің мөлшері шамамен 3-5%.
Эозинофильдердің цитоплазмасында ірі эозинофилді түйіршіктер көп және ұсақ азурофильді түйіршіктер аз мөлшерлерде болады. Эозинофиьді түйіршіктер шамамен бүкіл цитоплазманы толтырады. Олардың орта тұсында құрамында негізгі белок, пероксидаза, эозинофильді катионды белок, сондай – ақ гистаминазасы бар кристаллоидтар орналасқан.
Эозинофильді түйіршіктердің негізгі белогы эозинофильдердің антипаразитарлық функциясына қатысады. Гистаминді бұзатын фермент – гистаминаза қабынудың негізгі медиаторларының бірі.
Эозинофильді түйіршіктер фагоцитозға қабілетті, бірақ олардың фагоцитоздық қасиеті нейтрофильдерге қарағанда төмен. Олар аллергиялық және анафилактикалық реакцияларға қатысып, қорғаныштық қызмет атқарады.
Базофильді түйіршіктер лейкоциттердің 0,5-1% құрайды. Жаңа қанда оның диаметрі шамамен 9 мкм, ал жұғында шамамен 11 – 12 мкм. Базофильдердің ядролары сегменттелген. Метохроматикалық түйіршіктері бар, олар көбінесе ядроларды жауып тұрады. Түйіршіктің метохромазиясы құрамында қышқыл гликозаминогликан - гепариннің болуына байланысты. Бұл түйіршіктерде гистамин, серотонин, пероксидаза, гистидиндекарбоксилаза, қышқыл фосфотаза болады. Базофильдердің құрамына арнайы түйіршіктерден басқа азурофильді түйіршіктер енеді.
Базофильдердің қызметі – гистамин және гепарин метоболизміне қатысу. Базофильді түйіршіктер гепарин мен гистаминді бөліп, қанның ұю процесін реттеуге, организмнің иммундық реакцияларына, көбінесе аллергиялық реакцияларға қатысады. Олардың фагоцитоздық қабілеті төмен.
Базофильдер сүйек кемігінде түзіледі. Перифериялық қанда 1-2 тәулік болады.
Түйіршіксіз лейкоциттер
Түйіршіксіз лейкоциттер тобының цитоплазмасында түйіршіктер болмайды және ядролары сегменттелмеген. Оларға лимфоциттер мен моноциттер жатады.
Лимфоциттер. Ересек адамдардың қанының20-35% лимфоциттер құрайды. Көлеміне байланысты лимфоциттер: кіші – диаметрі 4,5-6 мкм, орташа – диаметрі 7-10 мкм, үлкен – диаметрі 10 мкм және одан жоғары болып бөлінеді. Үлкен лимфоциттер жаңа туған нәрестелер мен балалардың қанында кездеседі. ересек адамдарда олар болмайды. Лимфоциттерге жақсы боялған сопақша ядро мен базофильді цитоплазма тән. Кейбір лимфоциттердің цитоплазмасында аз мөлшерде ұсақ азурофильді түйіршіктер болады.
Ересектерде электрондық микроскоппен қарағанда лимфациттердің 4 түрлі жасушаларын ажыратады: 1) кішірек ашық түсті лимфоциттер, 2) кішірек күңгірт лимфоциттер; 3) орташа лимфоциттер; 4) плазмоциттер.
Адам қанының көп мөлшерін кішірек ашық лимфоциттер құрайды. Олардың диаметрі шамамен 7 мкм. Ядросы домалақ, хроматині конденсацияланған. Ашық цитоплазмада бос рибосомалар мен полисомалар, түйіршікті эндоплазмалық тордың, Гольджи апаратының, митохондрияның, центросоманың нашар айқындалған элементтері орналасқан.
Кішірек күңгірт лимфоциттер лимфоциттердің 12-13% құрайды, олардың диаметрі шамамен 6-7 мкм. Хроматин тығыз, ядрошық ірі болып көрінеді. Цитоплазмада көп мөлшерде рибосомалар орналасқан. Митохондриялары аз. Басқа органеллалары сирек кездеседі.
Орташа лимфоциттер адам қанының лимфоциттерінің 10-12% құрайды, олардың диаметрі шамамен 10 мкм. Хроматині неғұрлым болбыр, ядро қабығының қасында конденсацияланған хроматиннің аймағы көрінеді, ядрошығы жақсы айқындалған. Цитоплазмасында ТЭТ ұзыншақ өзекшелері, рибосомалар мен полисомалар орналасақан. Митохондриялары ұсақ. Лизосомалар аз мөлшерде кездеседі.
Плазмоциттер адам қанының лимфоциттерінің 1-2% құрайды.
Лимфоциттердің 2 негізгі функционалды класттарын – Т және В лимфоциттерді ажыратады.
Т-лимфоциттер сүйек кемігінің бағаналы жасушаларынан тимуста түзіледі, ол клеткалық иммунитеттің реакциясын қамтамасыз етеді және гуморалды иммунитетті реттейді.
В-лимфоциттер құстарда сүйек кемігінің бағаналы жасушаларынан фабрициев сумкасында түзіледі, ал адамдарда эмбрионалдық кезеңде бауырда түзілуі мүмкін. Ересектерде сүйек кемігінде. Оның негізгі қызметі гуморалды иммунитетті қамтамасыз ету. В-лимфоциттерден түзілетін эффекторлы жасушалар – плазмоциттер, қанға келіп түсетін қорғаушы ерекше белоктар – иммуноглобулиндер (антидене) түзеді.
Т-лимфоциттер мен В-лимфоциттер арасындағы морфологиялық анық айырмашылықтар әлі дәлелденбеген. Электрондық микроскоптың көмегімен жүргізілген зерттеуде В-лимфоциттерде түйіршікті эндоплазмалық тордың, ал Т-лимфоциттерде лизосомалардың жақсы дамығаны крінеді. Морфометриялық сараптама жасушалардың, олардың ядроларының көлемдерінің әр түрлі екендігін, ядролардың гетерохроматинді немесе эухроматинді болатындығын анықтады. Т-лимфоциттер мен олардың ядроларының көлемдері кішірек, құрамындағы гетерохроматиндері көп.
Моноцитер - ірі ядролы лейкоциттер. Олар адам қанында лейкоциттердің 6-8% құрайды. Жаңа қанда диаметрі шамамен 9-12 мкм, ал жұғында шамамен 18 – 20 мкм. Моноциттердің ядролары сегменттелмеген. Лимфоциттерден айырмашылығы, олардың ядролары пішінсіз. Олар қанның ең ірі жасушасы. Моноциттер тінге түсіп, макрофагтарға айналады. Түгел мүшелердің макрофагтары моноциттерден дамиды. Моноциттер организмнің макрофаг жүйесіне кіріп, қорғаныштық реакциясына қатысатын күшті қорғаныш аппаратын түзеді.
Моноциттерге амебаша қозғалу мен фагоцитоздық қасиет тән. Олар ірі бөгде бөлшектерді және жасушаларды немесе ұсақ бөлшектерді көп мөлшерде жұтуға қабілетті. Бұл кезде әдетте моноциттер тіршілігін жоймайды. Олар осы қасиетімен нейтрофилдер мен эозинофилдер макрофагтарынан ерекшеленеді.
Моноциттер ерігіш цитокиндерді секреттейді. Олар иммундық жүйенің басқа буындарының қызмет етуіне әсерін тигізеді. Моноциттер секреттейтін цитокиндер монокиндер деп аталады.
Постэмбрионалдық гемопоэз, лимфоидты және миелоидты қан түзу туралы ұғым. А.А.Максимовтың қан түзудің унитарлық теориясы. Қанның бағаналы, жартылай бағаналы жасушалары мен (полипотенттік ізашарлар), унипотенттік ізашарларына сипаттама. Қан жасушаларының ішіндегі топ түзетін бірліктеріне (ТТБ) сипаттама. Қанның толық пісіп жетілмеген (бласттар) жасушаларының сипаттамасы. Қан жасушаларының морфологиялық ажыратылатын сатылары- дифференцияланушы және дифференцияланған /пісіп, жетілген/ түрлері. Гемопоэз бен ммунопоэздің реттелуі.
Постэмбриондық гемоцитопоэз эритроциттер, гранулоциттер, тромбоциттер, моноциттердің түзілуі жүретін миелоидты және Т мен В-лимфоциттер, плазмоциттер көбеюі мен дифференциациялануы жүретін лимфоидты гемопоэздік тіндерде жүзеге асырылады.
Постэмбриондық гемоцитопоэз дифференциацияланған жасушалардың физиологиялық ауытқулары өтелетін қанның физиологиялық регенерациялану процесі болып табылады.
Лимфопоэз тимус, көк бауыр, лимфа түйіндеріндегі лимфоидты тіндерде жүреді. Олар лимфоцит -дің, плазмоциттердің түзілуі және жасушалар мен олардың ыдырау өнімдерінің жойылуы сияқты үш негізгі қызмет атқарады.
Миелопоэз жіліктердің эпифиздерін де және көптеген кеуекті сүйек қуыстарында орналасқан миелоидты тіндерде жүреді. Мұнда қанның формалы элементтері: эритроциттер, гранулоциттер, моноциттер, тромбо- циттер мен лимфоциттердің бастама жасушалары дамиды.
Миелоидты және лимфоидты тіндер дәнекер тіннің бір түрі, яғни ішкі орта тіндеріне жатады. Оларда гемопоэздік және ретикулярлық (торлы) тін жасушаларынан тұратын екі негізгі жасушалық қатарлар (линиялар) орын алған.
Лимфа
Лимфа (лат. lympha — таза су, ылғал) лимфа тамырлары мен лимфа түйіндерінде болатын сұйық сарғыш зат. Лимфаның жалпы мөлшері 2 литр, ол құрамы жағынан қанға ұқсас. Лимфа лимфоплазма мен формалық элементтерден тұрады. Химиялық құрамына қарай лимфоплазма плазмаға жақын, бірақ белогы аз болады.
Лимфаның формалық элементі 98% лимфоциттерден, сондай - ақ моноциттерден тұрады. Лимфа құрамы әр кезде өзгеріп отырады. Шеткілік, аралық және орталық лимфаларды ажыратады. Оның түзілу процесі жасушааралық кеңістікке қаннан су мен басқа да заттардың түсуіне тығыз байланысты. Лимфа тіндік сұйықтықты залалсыздандырады және тазартады
А.А.Максимовтың қан түзудің унитарлық теориясы. Қан жасушаларының бағаналы, жартылай бағаналы және бласты формаларына сипаттама.
Бағаналық жасуша түсінігі негізінен бірінші рет Ресейде ХХ ғасырдың басында пайда болған. Гистолог А.А.Максимов “қан табушылық, қан айналым” процессін зерттей отырып, бағаналық жасушалар бар екені жайлы қорытындыға келді. Бірақ ол кезде бұл қандай жасушалар және олардың айырмашылығы неде? Деген сұрақтарға жауап болмады.
Уақыт өте келе “бағаналық жасушалар” терминін ғылымға А.А.Максимов енгізген. Ол бағаналық қанішілік жасушалар бар екенін айтқан. 1909 жылы 1 маусымда Берлинде өткен “Общества Гематологов” жиналысында “” түсінігін енгізді, бұл сөздің мағынасы лимфоциттер, бірақ өте кең ауқымдағы қан жасушалары немесе бағаналық болып табылады.
Адам ағзасы ең алғашқы даму сатыларында бағаналық жасушалардан тұрады, содан кейін даму барысында ол жасушалар мүшелерге және ағза жасушасына айналады. Осылайша, негізінен біріншіден бағаналық жасушалар адам ағзасының құрылыс материалы болып табылады, және ол жасушалар регенерациялық процесстерге қатысып, қартаю процессін баяулатады.
Барлық жасушаларға және мүшелерге ауыса алу қасиетінің арқасында бағаналық жасушалар ағзада “жедел жәрдем” рөлін атқарады, өйткені мысалы ағзаның бір жерінде ақаулықтар пайда болса, бағаналық жасушалар сол жерге тез барып, мүшенің жасушаларының бұзылуын тоқтатып, оның функциясын қалпына келтіреді. Қартайған кезде адам ағзасында бағаналық жасушалар саны азая түседі, сондықтан регенерациялық мүмкіндіктер төмендейді.
Кіндік қан – бағаналық жасушалардың аса маңызды көзі болып табылады. Кіндік қан стерильді жағдайда жиналып және ерекше банкаларда (криобанка) сақталады. Осындай жағдайда бағаналық жасушаларды көбірек алуға мүмкіншілдік болады.
Бағаналық жасушалар – ғылымның ең бір тамаша ашылымы. Ал бағаналық жасушалармен емдеу – ол медицинада ғасырлық ашылым. Көптеген аурулардың емі туралы көзқарасты өзгертті және адамдарға ең бастысы – денсаулық, жастық күш, көп жыл өмір сүру мүмкіндігін берді және кей адамдарға өмір сүру жалғыз мүмкіншілдігін берді.
Бағаналық жасушалар ағзаның барлық жасушаларына бастау бере алады – терінің де, жүйкелік жасушаларға да, қан жасушаларына да бастау беріп дамытады.
Бағаналық жасушалармен емдеудің мағынасы, ол барлық өмір сүру және мықты денсаулық потенциалы болып табылады. Ол жасушалар ағзамыздың даму сатысының басынан бар. Біздің ағзамызда ерекше жасушалар бар. Олар үнемі ағзаны нормасына келтіріп отырады, міне, осы – бағаналық жасушалар.
Уақыт өте келе қартайған шақта бағаналық жасушалар күшін жоғалта бастайды, сондықтан ағзаға оны қосымша беру керек, денсаулық пен жастық шақты сақтап қалу үшін.
Бағаналық жасушалармен емдеу әртүрлі ауруларға қолданылады: нерв системасына, инсульт, бассүйек травмаларына, жүрек миокард инфарктсіне қолданылады.
Осымша тағы емі диабет ауруларына, эндокриндік ақауларға да қолданылады. Бағаналық жасушалар иммунитетті жоғарылатады және тері құрылымын жақсартады.
Бағаналық жасушалар косметологиялық салада да қолданылады. Бірақ “стволамин” деген көпке белгілі препарат қазіргі таңда енді қолданылмай жүр. Өйткені оны құрамында бағаналық жасушалар жоқ.
1981 жылы американдық биолог Мартин Эванс алғаш рет бағаналық жасушалардың дифференциялдық емес қасиетін тапты.
1998 жылы Д.Томпсон мен Д.Герхар бағаналық жасушаның эмбрионалдық өлмейтін қасиетін тапты.
1999 жылы журналы эмбрионалдық бағаналық жасушалар биологиялық ғылымда “екі спиральді ДНҚ” және “адам геномы” ашылымдарынан кейін үшінші маңызды ашылым деген мәлімет берді.
2009 жылы Кореяның ғалымын Хуанг Ву-Сук бағаналық жасушаларды клондау жұмысында кінә тағып түрмеге жапты. Ол және оның командасы адамның эмбрионалдық клонында 11 жасуша таптық деді. Бірақ университеттік комиссия сол 11 жасушаның 2 бағаналық жасушадан алынғанын тапты.
Бағаналық жасушалардың эмбрионалдық даму сатысы:
1. Тотипотенттылық – 350 жасуша типінің барлығын жасауға мүмкіндігі бар сатысы.
2. 2. Хоуминг – бағаналық жасушалардың ағзаға енгізгендегі кезінде жарақат зонасын тауып және сол жердегі өліп қалған жасушалардың функциясын атқарады.
3. Бағаналық жасушалардың ерекше қасиетін анықтайтын факторлар.
4. Теломезаралық актив сатысы.
Әртүрлі мүшелерде және ересек ағзаның жасушасында басқа типті жасушаларға ауысуға дайын есейген бағаналық жасушалар – бласталық жасушалар деп аталады. Бағаналық жасушалар басқа жасушалар сияқты бөліну арқылы көбейеді. Бірақ олардың бір ерекшелігі олар шексіз бөліне береді. Ал пісіп-жетілген жасушалары циклдік шектеуде болады.
Сүйек тіндері. Морфо-функциональдық сипаттамасы мен жіктелуі. Сүйек тінінің жасушалары: Остеоциттер, остеобласттар,остеокластар. Сүйек тінінің жасуша аралық заты, оның физикалық- химиялық қасиеті және құрылысы.Ретикулофиброзды сүйек тіні. Табақшалы сүйек тіні. Жасқа байланысты өзгеруі.
Сүйек – мүше ретінде. Сүйектің микроскопиялық құрылысы. Сүйек қабығы (периост пен эндост), олардың құрылысы, сүйектің қоректенуіндегі, өсуіндегі және регенерациясындағы маңызы. Сүйектің қан тамырлары мен нервтері. Сүйектің эмбрионалдық дәнекер тінінің орнына дамуы. Сүйектің шеміршек орнына қалыптасуы. Сүйектің физиологиялық және жарақаттанудан кейінгі регенерациясы. Сүйектің қайта қалпына келуіне әсер ететін факторлары. Сүйектердің өзара байланысы
Сүйектi тiндер. Сүйек тіндері (textus ossei) – бұл дәнекер тінінің маманданған түрі. Ол тіннен организмде метоболикалық процестерде негізгі рөл атқаратын 30-дан артық микроэлементтер табылған. Органикалық заттары негізінен белоктар мен липидтерден тұады. Органикалық және органикалық емес компоненттері бірігіп берік тін түзеді.
Сұйек тiндерi жасуша және жасушааралық заттардан тұрады. Олардың үш түрiн ажыратады:
ретикулофиброзды
пластинкалы
тіс дентині және цементі
Остеогистогенез
Эмбриональды және постэмбриональды остеогистогенездi ажыратады. Эмбрионда сүйек тiнi мезенхимадан екi тәсiлмен дамиды: 1) мезенхимадан тiкелей (тура остеогистогенез), 2) ертерек түзiлген шемiршектiң орнында (тура емес остеогистогенез). Постэмбриональды остеогистогенез регенерация кезiнде жүредi.
Бiрiншi тәсiл ретикулофиброзды тiннiң даму үшiн тән. Бұл процесс төрт сатыдан тұрады.
скелетогендi аралшаның түзiлуi
скелетогендi аралшадағы жасушалардың түрленуi
жасушааралық заттың кальцификациясы
пластинкалы сүйектi тiннiң қалыптасуы
Остеогистогенездiң екiншi тәсiлiнде скелетогендi жасушалардың жиынтығынан сүйек тiнi қалыптасады.
Сүйек тiнiнiң жасушалары
Остеокластар. Бұл жасушалар әктелген жасушаларды бұзуға ыңғайлы.
Жасуша аралық заттар
Олар коллогендi талшықтар орналасқан негiзгi заттардан тұрады. Ретикулофиброзды сүйектi тiнде талшықтар ретсiз, ал пластинкалы сүйектi тiнде ретiмен бiр бағытта орналасқан.
Ретикулофиброзды тiн
Ол негiзiнен ұрықта кездеседi. Ересек адамдарда бұл тiн бас сүйегiнiң жiгiнде, сiңiрлердiң сүйеккке қосылған жерлерiнде кездеседi. Ретсiз орналасқан коллогендi талшықтар сүйектi тiнде жуан будалар түзедi. Сүйек тiнiнiң негiзгi затында сүйек қуысы орналасқан Бұл қуыста тармақталған остеоциттер орналасады. Ретикулофиброзды тiн сыртынан сүйек қабығымен қапталған.
Пластинкалы сүйек тiнi (textus osseus lamellaris)
Бұл сүйек тiнiнде ересек организмде неғұрлым дамыған тiн. Оның структуралық компонентi – сұйек жасушалары мен минералданған аморфты заттардан түзiлген сүйектi пластинка.
Түтiктi сүйек көбiнесе пластинкалы сүйектi тiннен түзiлген. Сүйек сыртынан сүйек қабығымен қапталған (периост). Мұнда екi қабатты ажыратады: талшықты дәнекер тiнiнен түзiлген - сыртқы және остеогендi жасушалары бар – iшкi қабаттарды. Сүйек қабығы арқылы сүйектi қоректендiретiн тамырлар мен нервтер өтедi. Сүйек қабығы сүйектi қоршаған тiндермен байланыстырады және оның дамуына, өсуiне, регенерациясына қатысады.
Түтiктi сүйектiң гистологиялық құрылысы
Диафиздiң құрылысы. Сүйектiң диафизiн түзетiн тығыздалған зат сүйектi пластинкадан тұрады. Диафизде үш қабатты ажыратады:
жалпы пластинкалардың сыртқы қабаты
сүйектi пластинкалар - остеондардан түзiлген остеонды қабат
жалпы пластинкалардың iшкi қабаты.
Сүйек тiнiнде адам өмiрi бойы бұзылу және қалпына келу процестерi
болып тұрады. Сүйек тiнi мен сүйек құрылысына витаминдер (А, С, Д), гормондар әсерлерiн тигiзедi. С витаминiнiң жетiспеушлiгiнен организмде коллогендi талшықтардың түзiлуi тежеледi, остебластардың қызметтерi төмендейдi. Сол себептен сүйектiң өсуi тоқтайды. Егер Д витаминi жетiспесе сүйек матрицасында толық кальцификация жүредi, бұл сүйектiң жұмсаруына әкеп соғады. А гипервитаминозы кезiнде остеокластардың қызметi артады. Қалқанша маңы безiнiң паратгормоны артқанда сүйек резорбциясы мен фиброзды тiннiң түзiлуi байқалады. Қалқанша бездер гормоны жетiспесе түтiктi сүйектердiң өсуi баяулайды.
Сүйек байланыстары
Синдесмоздар – бұл тығыз талшықты дәнекер тiн көмегi арқылы байланыс. Оған төбе сүйегi жiктерi мен шынтақ және кәрi жiлiктердiң аралығындағы дәнекер тiндi мембрана мысал бола алады.
Синхондроздар – бұл шемiршек көмегiмен байланыс, мысалы омыртқааралық диск.
Синостоздар – сүйектiң тығыз байланысы. Мысалы жамбас сүйегi.
