Диагностикадағы теориялық-әдіснамалық негіздеме және концептуальдық тұрғы

Жалпы диагностика деп (грекше diagnostikos – білуге құштар) – бұл принциптік ғылыми жүйе және жеке-даралық көпқырлықты білу әдісі, анықталған топтағы жеке-даралықтың пайда болуын белгілейді. Теоретикалық-әдістемелік мағынада диагностика – шынайы білімнің болмысының арасында кездесетін және өмірлік үрдістің маңызы мен жеке-даралықтың пайда болуын тану және мәселелік жағдайдың айрықша көрінісі.

Жеке-даралық, әлеуметтік және гуманитарлық ғылымдардағы түрлі диагностикалық көзқарастарды жинақтап, біз келесі диагностикадағы ерекше ыңғайларды белгілейміз: заттық, проблемалық, жағдайлық, жүйелі-генетикалық, құнды-нормативтік.

Диагностикада заттық ыңғай жеке-даралық ғылыми (позитивистік) әдістемесінің дамуының жалғасы және оның әлеуметтік шыңдықты танудағы жобалауы болып табылады:

-нысанаға көзқарасты ғылымда берілген призма арқылы байқау

-нысананы тануды тәуелсіз келе жатқан таным субъектісінен (қызметтен) өзінің заңы арқылы құралатын және дамитын, оның субъектісін қабылдайтын ерекшелігіне тәуелсіз ретінде қарастыру

-қағидалық мүмкіндіктерді мойындау танылған нысананы өзіндік сипатын сипаттау және анықтау

-қағидалық мүмкіндіктерді мойындау теоретикалық үлгідегі және тұжырымдамалық үлгідегі нысананы құру

-дәстүрлі субъективті-объективті танымдық ойды және тәжірибелік қызметті қабылдау, танылған нысанадан дистанциялауға ұмтылу

-берілген тұжырымдамалық үлгіге жоғары қаталдылыққа, жоғары формализацияға білімділік және танымдылық үрдісті алгоритмдеуге, өткен концептуалдық үлгіні тексеруге нысаналық өлшемді пайдалануға бағдарлауға ұмтылыс

Әсер қаражатымен жұмыс пәндік диагностикада келесі жағдаймен топтастырылады:

-шыңдықты танудағы тұжырымдамалық және эмпирикалық үлгіні ұсынудың дамуы

-көрсеткішті, индикаторды, тұжырымдаманы логикалық қамтамасыз ету

-диагностиканың логикалық-әдістемелік және әдістемелік-тәртіптілік жағынан дамуы

Диагностикадағы пәндік ыңғайдың негізгі кемшіліктері:

-әртүрлі топтағы танылған нысананы құрудың нақты үлгісіндегі принциптік жетіспеушіліктер

-теоретикалық ұсыныстан эмперикалық көрсеткіштер мен индикаторларға көшудегі қиындық

-жеке көрсеткіштердегі тұжырымдамалық және эмперикалық нысаналық біртұтас сипаттамасындағы қиындық

-эмперикалық құрылымдағы және тұжырымдамадағы баламалық өлшемді таңдаудағы қиындық

-ойша жазудан тәжірибелік қызметтегі үлгіні жаңғыртуға көшудегі мәселелер

Диагностикада проблемалақ ыңғайды қолданудың негізгі шеңбері – ұйымдық-басқарушылық қызметтегі шеңбер. Теоретикалық- әдістемелік база: әлеуметтік ұйымдардың қағидасы, басқару қағидасы, ойындық-жобалау, ойындық-үлгілеу, проблеманың міндетін топтық шешу технологиясы және т.б.

Проблемалық жағдайлар түріне қарай нақты-тарихи проблемалық жағдай, әлеуметтік-топтық немесе институционалдық, жергілікті өмірлік жағдай болып белгіленеді.

Диагностика жүйелі –генетикалық ыңғай дұрысында ұйымдық-экологиялық. Диагностикадағы ықтимал нысананы әлеуметтік тұтастық ретінде қарастыруға, мақсатты бағытталған қызметті табиғат, қоршаған ортаның үзіндіс, еңбек бөлінісі ретінде қарастыру қосылған. Берілген диагностикадағы нысана өнер, теологиялық болжамдалған және дискриттік-рационалдық (проектілік) концепция ретінде ұсынылу мүмкін емес. Бұндай ыңғайда, әлеуметтік-мәдени жүйе ретінде, даму үстінде табиғи, эволюциялық, кезеңдік үрдіс, қызмет парағындағы әлеуметтік-мәдени жұмыспен және қызметтес, жоғары қамсыздандыру, бұрынғы фазамен салыстырғанда, ішкі шарттағы динамикалық өзгерістің құрастырылуындағы шартқа байланысты қарау керек.

Жүйелі-генетикалық ыңғайдың жетістігі болып, диагностикалық нысана ретінде динамикалық әлеуметтік-мәдени жүйе беріледі, әлеуметтік ортадағы қозғалмалы және бөгделік, кезеңдік дамуда онымен ішкі ой негізінде қызмсеттесу болып табылады. Мұндай көзқарас нысанаға, ұйымдастыруды жобалау, жергілікті еңгізу нысананы басқару стратегиясын таңдауда анықталған шекаралар қойылады.

Ыңғайдың кемшіліктерінің қиындығы шектеледі, әлеуметтік-мәдени көпқырлылықпен, көпқызметтікпен, сондай-ақ табиғи, қоғамдық жүйе, қоғамдағы кризистік, ауыспалы жағдайдың механизмдерінің құрылымының оқытылмауы, мүмкін ұстанымдардың срңына дейін оқытылмауы. Болжаудың (диагностиканың) мүмкіндіктері оларды жеткізу нақты жағдайларда да өткізу шектелген, тек мүмкіндік анықталады.

Дәріс 7