Тәуекелді басқару менеджментінің негізі және оның қажеттілігі.

Т.б.м. - экм-ң кез келген саласындағы түрлі күтпеген табыссыз жағдайлардан, күтпеген шығындардан және формажорлық жағдайлардан кәсіпкерлік қызметі сақтау арқылы тәуекел деңгейін төмендету. Негізінен тәуекел дегеніміз белгілі бір уақыт аралығындағы нақты бір қызмеке қатысты сандық және сапалық түрде айқындалатынкүтпеген шығындар, күтпеген табстар және жоспарланған көрсеткіштен ауытқулар. Компанияда тәуекелді басқаруды бірнеше түрге жіктейміз:

1. Таза тәуекел

2. Спекулятивті

Таза тәуекел. Компания бұл тәуекел түрін басқаруға және оның деңгейін төмендетуге ешқандай мүмкіндігі жоқ.Бұған: экм-қ жағдайды, саясатты, заңды органдардың үкімдерін, табиғи катаклизмаларды, географиялық жағдай т.б.тәуекелдерді жатқызамыз.

Спекулятивті тәуекел түріне кәсіпкерлік саладағы басқарудың қолайлы тәуекел түрлерін жатқызамыз.С.т. түрлері:

1. Коньюктуралық

2. Ұйымдастырушылық

3. Ресурстық

4. Кредиттік

5. Инновац-қ тәуекел.

Менеджметтегіі тәуекел деп нәтижесінде түсімнің, пайданың белгілі бір бөлігі шығын болатын кәсіпкерлік шешім қабылдау қауіптілігін айтады. Пайда және тәуекел менеджментінің өзекті бағыттары, оның негізгі міндеті рентабельділік пен кәсіпорынның қаржі қауіпсіздігін қамтамасыз ету жолдарын тиімді үйлестіру. Әр ұжымның тиімді өмір сүруі, дамуы қауіп-қатерге, тәуекелге толы.

Тәуекелді басқару – бұл жобалардағы табысты максимум деңгейіне жеткізіп және табыссыз жағдайды минимумге жеткізетін, сонымен қатар болашақтағы тәуекелді анықтап, талдап және басқаратын процес.Т.басқару процесі бірнеше этаптан тұрады:

1. Жобаға қатысы тәуекелдерді анықтау

2. Тәуекелді бағалау және талдау

3. Т.басқарудың әдістерін таңдау

4. Таңдалған әдістерді практика жүзінде қолдану

5. Соңында нәтижелерді бағалау.

Кәсіпорындар өміріндегі тәуекел көздері мен түрлеріне мыналар жатады:

1. Өндірістік тәуекел. Ол өндіріс процесінің өзгеруімен байланысты болады..Мысалы мына факторлардың ықпал етуімен: табиғи жағдай, уақыт факторлары және т.б.

2. Нарықтық тәуекел. Нарық факторларының тұрақсыздығымен байланысты.Мысалға баға, бәсекелестік т.б.

3. Қаржы тәуекелі. Ол өндірістің қаржысымен қамтылуына байланысты.

4. Ескіру тәуекелі. Өндірісті жүргізу, әдіс, тәсілдері жаңа технологиясын енгізу, игеру барысында ескі, өнімділігі төмен болып қалуы мүмкін.

5. Құқықтық тәу. Кәсіперліктің қандай түрі болса да олар мемлекеттің заң құжаттары шеңберінде іске асырылуы керек.

6. Адамдар факторының тәуекелі. Адамдардың мінез-құлықтары, денсаулықтары, еңбекке деген қатанастары өте тез өзгеруі мүмкін.

Тәуекел типтері:

§ Сақтандырылатын тәуекел үшін белгілі бір сақтандыру қаражатын өтеу қажеттілігін білдіреді.

§ Сақтандырылмайтын тәуекел – тауарларға деген сұраныстың өзгеруіне байланысты шығындар.

Тәуекел түрлері:

Инвестициялық тәуекел Оларға жататындар:

1. Қаржы тәуекелі, төлемдердің уақытында төленбеуі;

2. Несие тәуекелі, ұйым банкке өзінің несиесін қайыра алмайды

3. Инфляция тәу.,

4. Валюталық тәуекел.

Іскерлік тәуекелділігі. Ол менеджерлерді белгілі бір уақыт аралығында пайда келтіру қабілетімен байланыстырылады.

Моральдық тәуекел – бұл жалпы тәуекелдің бір бөлігі, ол көп жағдайда қызметкерлерді, моралдық, рухни жағдайларымен байланысты болады.

Мүліктік тәуекел. Ол қаржы не болмаса басқа заттарды қарызға берумен байланыты, және қарыз алуының, осы несиені қайыруға мүмкінділігі жеткілікті ме екендігін білдіреді.

Шығын көлемі – қарыз көлемімен және қарыз алушыны, оны қайыру мүмкіндігімен байланысты. Ол тәуекел деңгейі жоғары және әлсіз тәуекел болып бөлінеді.

Тәуекелділік аймақ схемалары

Қауіп қатерсіз аймақ – бұл зияндық келмейтін, болмайтын аймақ, мұнда нақты шығындар жопарлық шығындар шеңберінде болады.

Тәуекелділік жіберуге болатын аймақ – бұл кәсіпкерлік іс-қызмет өзінің экономикалық мақсаттылығын сақтай алатын жұмыс жасау аймағы, яғни зиян,шығындар болады, бірақ олар күтілетін пайдадан аз.

Қауіпті тәуекел аймағы – бұл күтілетін пайда көлемінен зияны көп болатын және түсетін түсім көлеміне дейін зиян, шығындр болатын аймақ.

Катострофалық тәуекел аймағы – бұл зияндардың шығындарды қауіпті жағдайы басатын, не болмасаодан асатындеңгей және максималдық көлемде ұжымның мүлігіне тең келуі мүмкін аймақ.

 

Тәуекелді басқару концепциясының негізгі жағдайлары:

Тәуекел жағдайында экономикалық субъектілердің іс-қызмет зардаптарын анықтау.Бұл кезеңде іске асырылатын жұмыстар тәуекел сипаттары салыстырылады; балама жағдайлармен басым бағыттар іздестірілуде, балама жағдайлар тізімі тексеріледі және тәуекелді толықтай қолдануларға болады,жартылай пайдалану және пайдалануға болмайды, принциптері бойынша тиімді, ұтымды жолы таңдалынады. Іс-қызметтің жағымсыз зардаптарына, қылықтарына көңіл аудару шебрлігі. Бұл кезенде нақы жеңіске, жетістіктерге қол жеткізетін ұтымды, тиімді шаралар таңдалынады. Сонымен бірге, тәуекелдің жағымсыз жағдайына жауапты адамға бағытталған профилактикалық сипаттағы қарапайым жұмыстар іске асырылады. Кейіннен қабылданатын, іске асырылатын іс-қызметтердің жағымсыз нәтижелерін жоятын немесеорнын жабатын шаралар жасалынып, іске асырылады.

Тәуекел қорларын қалыптастыру көздері:

- Кәсіпорын пайдасына төлем шығару

- Ұйымның еңбек қорынан төлем шығару

- Ұжымның еңбекақы және заттай құрметтеу қорынан төлем шығару

- Ұйымның шаруашылық есеп пайдасынан, түсімінен төлем шығару

- Жоба жасау

- Уақыт негізінде ұымды жобалар комбинацияларын жасау

- Жобаны іске асыру – жобаның жасалынып бітуі және нақты іске асырылуы

- Жобаларды бағалау – жобалар іске асырылғаннан кейін олардың ыпалдарын талдау.

Жобалық талдау кезінде қарастырылатын, іске алынатын сұрақтар. Жобаның мақсаты қандай? Пайдасы мен ығындарды қандай уақыт аралығында бағаланады? Қазіргі жағдайда жобаны салыстырудың қандай тәсілін қолданған жөн? Пайда мен шығындарды бағалауда қандай уақыт горизонты қолданылған? Шығындармен пайда қалай бағаланады? Жобаны қабылдауда немесе қабылдамауда қандай критерийлер қолданылады?

Тәуекелді талдау – бұл әдітеме, оның негізінде болжамдық нәтижеге тәуекелдің ықпалын бағалау үшін қолданылатын негізгі айнымалыларды қамтитын белгісіздіктің талдануы іске асады.

Тәуекелдің деңгейін анықтайтын бірнеше әдіс бар:

1. Ықтималдықтар теориясы Оның үш әдісі болады:

- Шешім қабылдау ағашы әдісі

- Монтекарло немесе иммитация

Монтекарло әдісі бойынша жобаның математикалық толық моделі жасалады. Және бұл жерде жобаның қаржылық параметрлері сыртқы ортақ факторлардың өзгеруімен есептелініледі де жобаның болашақтағы табысын және шығындарын көрсетеді.

- Сезімталдық талдау әдісі.

2. Дельфи әдісі. Анонимді түрде экспер-ң өз ойларын жеткізу

3. Эксперттік әдіс. Мұнда бірнеше топ немесе эксперт мамандардың зерттеу негізінде жасалынған.