Бақылау сұрақтары.

1. Комплекс түзуші атомдардың электронды қабатының құрылысының қандай ерекшеліктері болуы тиіс?
2. Нақты мысалдар арқылы ковалентті байланыстың пайда болудың алмасу және донорно-акцепторлы механизмдерін түсіндіріңіз. ковалентті байланыстың қасиеттерін сипаттаңыз. Сутектік байланыс. Молекулааралық және молекулаішінаралық сутектік байланыс.
3. Комплексті қосылыстардағы химиялық байланыстың ерекшеліктері. Аммоний катион мысалға ала отырып, донорлы-акцепторлы байланыстың түзілу механизмін қарастырыңыз.
4. Вернердің координациялық теориясының негізгі ережелерін айтып шығыңыз.
5. Комплексті қосылыс деген не? Қандай элементтердің атомдары мен иондары комплекс түзушінің ролін атқарады? Неліктен? Комплекс түзушінің координациялық саны.
6. Лигандалар деген не? Лигандалар ролін атқаратын иондар мен молекулалардың электронды құрылысының ерекшеліктері қандай? Лиганданың дентанттылығы дегеніміз не? Комплексті қосылыстың ішкі сферасы неден тұрады? Ішкі сфераның зарядын қалай есептейді?
7. Комплексті иондар қалай жіктеледі? Комплексті қосылыстарда изомерияның қандай түрі кездеседі? Нақты мысалдар арқылы көрсетіңіз.
8. Комплексті қосылыстар номенклатурасының негізгі принциптері.
9. Комплексті бөлшектің диссоциациясы. Тұрақтылық және тұрақсыздық константалары. Комплексті қосылыстардың құрамына және тұрақтылығына қандай факторлар әсер етеді?
10. Хелаттар деген не? Хелаттардың медицинада қолданылуы. Ауыр металдардың улылығы немен түсіндіріледі? Ауыр металдар тұздарымен уланғанда антидот ретінде қандай қосылыстар пайдаланылады?
11. Металлоферменттер және басқа биокомплекстердің (гемоглобин, хлорофилл және т.б.) құрылысының ерекшеліктерін сипаттаңыз.

Тесттер

Веренцова Л.Г., Нечепуренко Е.В., Батырбаева А.Ә., Карлова Э.К. Бейорганикалық, физикалық және коллоидты химия: оқу құралы - Алматы: «Эверо», 2009.- 98-103 б.

 

№2 СӨЖ

ТаҚЫРЫБЫ: s-, p-, d- элементердің және олардың қосылыстарының медициналық-биологиялық маңызы

МАҚСАТЫ:

1. Биогенді эементтер және олардың жіктелуі туралы түсінікті қалыптастыру.

2. Биогенді элементтердің иондары мен электрондық құрлыстарын жаза білу.

3. Биогенді s-, p-, d-элементтердің биологиялық білімдері туралы білімді қалыптастыру.

4. Биогенді s-, p-, d- элементері, олардың қасиеттері, биологиялық ролі және олардың қосылыстарының медицинада қолданылуы.

5. Студенттердің биогенді элементтердің ролін қарастыру арқылы химияны зерттеу мотивациясын дамыта білу және олардың қосылыстарының медициналық практикада қолданылу.

6. Ақпаратпен өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын жетілдіру.

ОҚЫТУ ТҮРІ:

1) қазіргі атом құрлысының теориясымен таныстыру және биогенді элементтердің атомдарының құрлысынан және БСЭ- нің жағдайына тәуелді екенін негізделу;

2) биогенді элементтердің мүшелері бойынша топографияларымен, тканімен және ағзадағы биосұйықтығымен таныстыру;

3) химиялық элементтердің иондарының және атомдарының электрондық формулаларын құрастыру дағдыларын қалыптастыру;

4) биогенді s-, p-, d-элементтердің биологиялық ролімен таныстыру және s-, p-, d-элементтердің медицинада қолданылуы мысалымен безендіру;

5) эндемиялық аурулардың шығу себептерімен таныстыру;

6) СӨЖ ді орындау үшін нәтижелерін қорғауды ұйымдастыру.

ОРЫНДАУ ҮЛГІСІ:

· Оқу материалын өз бетімен оқу;

· Оқытушының нұсқауы бойынша, реферат жазу (презентация құрастыру).

ТАҚЫРЫПТЫҢ НЕГІЗГІ СҰРАҚТАРЫ:

1. Атомның квантты-механикалық моделі. Квант сандары. Атомның электрон бұлттарын толтыру.

2. Биогенді элементтер.Биогенді элементтердің жіктелуі.

3. Биогенді элементтер атомдары құрылысының ерекшеліктері.

4. Биогенді s-, p-, d- элементері, олардың қасиеттері, биологиялық ролі және олардың қосылыстарының медицинада қолданылуы.

5. Адам денсаулығына экологиялық факторлардың әсері.

СТУДЕНТТЕР ҮШІН ТАПСЫРМА:

1. Әртүрлі ақпарат көздерін қолдана отырып қарастырылатын тақырыптың материалын жоғарда көрсетілген сұрақтар бойынша (төменде келтірілген әдебиетті қолдануға болады).

2. Оқытушының нұсқауы бойынша тапсырманы орындауға және реферат жазуға болады (презентация құрастыру). Тапсырманы таңдау студенттің дайындалу деңгейіне байланысты.

ТАПСЫРМА:

Электрондық формула жазу (оқытушының нұсқауы бойынша):

а) биогенді элементтер атомдарының: натрий, калий, магний, кальций, селен, хлор, фтор иод, темір, кобальт, мырыш, мыс, молибден, марганец, никель.

б) биогенді элементтер иондарының: Na⁺, K⁺, Mg²⁺, Ca²⁺, Se²⁺, Cl^-, J^-, F^-,Fe²⁺, Co²⁺, Zn²⁺, Cu²⁺, Mo²⁺, Mn²⁺, Ni²⁺.

Оқытушының нұсқауы бойынша биогенді элементтердің қысқаша сипаттамасын келесі жоспар бойынша құрастыру:

• элементтің топографиясы
• элементтің биологиялық ролі
• элементтердің артық мөлшерінен немесе жетіспеуінен ағза тіршілігінің бұзылу

· оның қосылыстарының медицинада қолданылуы.

Реферат тақырыптарының мысалға алынған нұсқалары:

· Органогенді элементтердің биологиялық ролі және өсідік пен жануар әлеміндегі олардың қосылыстары.

· «Өмір металдары» және олардың қосылыстарының тірі ағзадағы ролі.

· Эндемиялық аурулар: себептері, пайда болуы және профилактика әдістері.

· Құнсыз тамақтанудан туындайтын ауру себептері.

· Адам және биосфера. Адам денсаулығына техникалық прогресстің әсері.

· Биогенді s- элементерінің биологиялық ролі және олардың қосылыстарының медицинада қолданылуы.

· Биогенді р- элементерінің биологиялық ролі және олардың қосылыстарының медицинада қолданылуы.

· Биогенді d - элементерінің биологиялық ролі және олардың қосылыстарының медицинада қолданылуы.

 

ОРЫНДАУ КритериЙЛЕРІ:

Тапсырманы орындауға қойылатын шарттар:

· Әр бір студент үшін тапсырма санының орындалуын оқытушы анықтайды;

· Тапсырма СӨЖ дәптерінде орындалады;

· Орындалған тапсырма алынған ақпарат бойынша жазылуы тиіс

 

Рефератты орындау және безендіру үшін қойылатын талаптар:

● реферат 4-5 бет болуы керек (қосымшалар беттің санына кірмейді);

● рефератты орындағанда әдебиеттер саны 8-10 болуы керек,

● реферат мәдениетті тілді сақтай отырып, қатесіз орындалуы тиіс;

● мәтінін жазғанда пайдаланған әдебиеттерге ңұсқауды келтіріп отыру керек,

● әдебиеттердің жазылу реті дұрыс сақталуы тиіс.

Рефераттың құрылымы:

● мұқаба бет,

● мазмұны (рефераттың тарауларын білу үшін, басталатын парағынан бастап бет нөмерлері көрсетілуі тиіс),

● кіріспе (рефераттың мақсаты мен міндеті, қойылған сұрқтардың өзектілігі көрсетілуі тиіс),

● негізгі бөлім (рефераттың осы бөлімінің әрбір тарауы бойынша қойылған сұрақтар дәлелденген алдыңғы тараудың логикалық жалғасы болып табылады, нұсқалар, сызбанұсқалар, графиктер, суреттер және т.б. келтірілген болуы керек),

● қорытынды (реферат тақырыбы бойынша дұрыс тұжырым жазылады, ұсыныстар беріледі),

● әдебиеттертізімі.

БАҒАЛАУ КритериЙЛЕРІ:

СӨЖ орындағаны үшін максимальды балл жинаудың критерийлері:

· СӨЖ бойынша тапсырмаларды кестеге сәйкес тапсыру;

· тапсырманы орындау – дұрыс орындау және сәйкесінше өңдеу, оқытушының сұрағына жауап бере білу, ұқсас тапсырманы орындай білу қабілеті;

· тест-бақылауды (карт-бақылау) орындау жолымен СӨЖ-н қорғау, СӨЖ-ң зерттелінген тақырыбы бойынша оқытушының сұрағына жауап бере білуқабілеті.

Тапсырманы орындағаны үшін максимальды балл жинаудың критерийлері:

• барлық тапсырмалар дұрыс орындалынса;
• жазба толық, дұрыс, қажетті логикалық кезектілікте баяндалынса;
• студент тақырыптың негізгі түсініктерін біледі, биогенді элементтердің биологиялық ролін және олардың қосылыстарының медицинада қолданылуын сипаттауға қабілетті;
• студент басқа тақырыптарды, сондай-ақ, басқа пәндерді оқып-үйренуде алған білімін пайдалана біледі;
• студент оқытушының сұрағына жылдам және дұрыс жауап бере алады.

Рефератты жазуда максимальды балл жинаудың критерийлері:

· СӨЖ бойынша тапсырмаланы кестеге сәйкес тапсыру;

· рефератты жазу, бектілген талаптарға сәйкес өңдеу, оны қорғау;

· тест-бақылауды (карт-бақылау) орындау жолымен СӨЖ-н қорғау, СӨЖ-ң зерттелінген тақырыбы бойынша оқытушының сұрағына жауап бере білуқабілеті.

Рефератты орындағаны үшін максимальды балл жинаудың критерийлері:

· рефераттың мазмұны тақырыпқа және қойылған міндеттерге сәйкес болуы тиіс;

• тақырыптың толық ашылуы және жаңашыл мәлімет көздерінің саны жеткілікті болуы керек;

· материал жеткілікті түрде жалпыланған, нақты және айқын түрде қорытындылар жасалынған болуы тиіс;

• графиктер, иллюстрациялар ақпаратты түрде берілуі және жақсы сапада болуы тиіс;
• рефераттың өңделінуі қойылатын талаптарға толығынан сай болуы керек (төменде берілген);
• студент тақырыптың материалын терең меңгере алады; қойылған сұрақтарғажүйелі, негізді түрде жауап бере алады.

ТАПСЫРУ МЕРЗІМІ: алтынша апта

ӘДЕБИЕТТЕР:

Негізгі:

1. Сейтембетов Т.С. Химия. -А.: Білім, 1994.-223б.

Қосымша:

1. Есімжан А. Жалпы химия практикумы. -А., 2004.-296б.

2. Равич-Щербо М.И., Новиков В.В. Физическая и коллоидная химия. -М.,2001.-254б.

Көмекші:

1. Бірімжанов Б.А. Жалпы химия. -А., 2001.-744б.

2. Ленский А.С. Введение в бионеорганическую и биофизическую химию. -М.: ВШ, 1989.-256б.

3. Әмірқожаева Д.Ә. Физикалық және коллоидтық химия. –А., 2006.-240б.

4. Абдрахманова Р.М. и др. Бионеорганическая и биофизическая химия: Задачи и упражнения. -А., 1995.-120б.

5. Ершов Ю.А. және т.б. Общая химия. Биофизическая химия. Химия биогенных элементов. -М.: ВШ, 2003.-560б.

6. Слесарев В.И. Химия. Основы химии живого. –СПб.: Химиздат, 2001. -152 бет.

7. Шоқыбаев Ж. Бейорганикалық химия практикумы. –А.: Мерсал, 2000.-160б.

8. Глинка Н.Л. Общая химия: Учебное пособие для вузов / Под ред. А.И.Ермакова–М.: Интеграл-Пресс, 2006.-728б.

СӨЖ

ТАҚЫРЫБЫ: Органикалық қосылыстардың номенклатурасы, изомериясы және жіктелуі.

МАҚСАТЫ:

1.Студенттердің көмірсутектер жайлы білімдерін бір жүйеге келтіру және жетілдіру.

2. Көмірсутектердің реакциялық қабілеттілігі, номенклатурасы, изомериясы, жіктелуі туралы алған білімдерін дағдыландыру.

3. ИЮПАК номенклатурасы бойынша органикалық қосылыстардың атауларын және химиялық реакция теңдеулерін жазуға үйретіп дағдыландыру.

4. Биология, экология, биохимия, биология, химия курстарының пәнаралық байланыстарын негізге ала отырып студенттердің танымдық белсенділігін арттыру.

ОҚЫТУ МІНДЕТТЕРІ:

1) Құрылымдық формуласы бойынша функционалдық топтарының бар екенін және органикалық қосылыстың қай класынаа жататындығын анықтуға уйрету.

2) Органикалық қосылыстың атауын ИЮПАК номенклатурасы бойынша, немесе атауы бойынша құрылымдық формуласын жазуға үйрету.

3) Көміртегі қаңқасының құрылымына орай органикалық қосылыстың класын анықтауға үйрену.

4) Жаңа тақырыптарды меңгеріп, олардық ішінен ең маңыздысын бөліп алу қабілеттілігін дамыту;

5) Көп көлемде ақпарат алу жоларын ойластыру және негізгісін таңдау.

6) Ақпаратттарды қабылдау, талдау және алдына мақсат қоя білуге, оған жету жолдарын таңдай білу қабілеттерін дамыту.

ТАҚЫРЫПТЫҢ НЕГІЗГІ СҰРАҚТАРЫ:

 

1.Тақырыптың сұрағы бойынша, материалды меңгеру.

 

2. Тапсырманы орындау:

1) 4-метилпентен-2; циклогексан; 2,4-диметилпентан; орто-метилэтилбензол; пентадиен-1,3 формулаларын жазыңыз.

2) ИЮПАК номенклатурасы бойынша келесі қосылыстарды атаңыз:

3) Құрамы С₅Н₁₀ алкеннің барлық изомерлерін жазыңыз және атаңыз. Олардың қайсысы цис- және транс- изомер түзеді?

4) Пропанның, бутанның, бензолдың радикалдарын атаңыз және жазыңыз.

5) Этил спиртінің молекулярлық формуласы С₂Н₆О бар. Тағы қандай қосылыс осы формулаға сәйкес келеді? Бұл құрылымдық изомерлерді жазыңыз және атаңыз.

6) Нафталиннің, фенантреннің құрылымдық формуласын жазыңыз және олардың ароматтылық қасиеттерін түсіндіріңіз. Фенантреннің толық гидрлеу реакциясын жазыңыз және өнімді атаңыз.

7) Этанның, пропанның пероксидтік тотығу реакциясын жазыңыз.

8) Пропеннің, 2-метилбутен-2-нің калий перманганатымен тотығу реакциясын жазыңыз. калия.

9) Акрил қышқылы мен 2-метипропеннің гидраттау, галогендеу реакцияларын жазыңыз.

10) Жауапты түсіндіріңіз. бензолдың; 2) толуолдың; 3) нитробензолдың сулфирлеу, нитрлеу реакцияларын жазыңыз. Бұл реакциялардың орынбасушыларының реакциялық қабілеттіліке әсерін түсіндіріңіз.

 

ОРЫНДАЛУ ФОРМАСЫ:

· оқытушының нұсқауы бойынша,оқу материалын өз бетінше оқыту арқылы тапсырманы орындау;

орындалу Критерийлері:

Тапсырманың орындалуына қойылатын талаптар:

· орындауға тапсырманың санын әр студентке жеке оқытушы өзі анықтайды;

· тапсырма СӨЖ дәптерінде жазылып, хатталады;

· толық жазба тапсырманың орындалумен қажетті түсініктемелерімен және комментарияларымен, толық түрде жазбада болуы керек.

 

БАҒАЛАУ КритериЙЛЕРІ:

СӨЖ орындағаны үшін максимальды балл жинаудың критерийлері:

· СӨЖ бойынша тапсырмаларды кестеге сәйкес тапсыру;

· тапсырманы орындау – дұрыс орындау және сәйкесінше өңдеу, оқытушының сұрағына жауап бере білу, ұқсас тапсырманы орындай білу қабілеті;

· тест-бақылауды (карт-бақылау) орындау жолымен СӨЖ-н қорғау, СӨЖ-ң зерттелінген тақырыбы бойынша оқытушының сұрағына жауап бере білуқабілеті.

Тапсырманы орындағаны үшін максимальды балл жинаудың критерийлері:

• барлық тапсырмалар дұрыс орындалынса;
• жазба толық, дұрыс, қажетті логикалық кезектілікте баяндалынса;
• студент тақырыптың негізгі түсініктерін біледі, биологиялық ролін және олардың қосылыстарының медицинада қолданылуын сипаттауға қабілетті;
• студент басқа тақырыптарды, сондай-ақ, басқа пәндерді оқып-үйренуде алған білімін пайдалана біледі;
• студент оқытушының сұрағына жылдам және дұрыс жауап бере алады.

ТАПСЫРУ МЕРЗІМІ: 10 аптада.

әдебиеттер:

Негізі:

1. Сейтембетов, Т.С. Химия [Мәтін]: Оқулық / Т.С. Сейтембетов.- Алматы: Эверо, 2010.- б. 173-211.

2. Тюкавкина Н.А. Биоорганикалық химия [Мәтін]: Оқулық / Н.А. Тюкавкина, Ю.И. Бауков, С.Э. Зурабян; Қазақ тіліне аударған және жауапты ред.проф. Т.С.Сейтембетов.- Москва: ГЭОТАР-МЕДИА, 2014.- б. 13-72.

3. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.И. Биоорганическая химия [Текст]: Учебник /.- Изд.5-е, стереотип. - М.: Дрофа, 2006.- с.11-24, 116-144

Қосымша:

1. Алмабекова, А.А. Органикалық химиядан тесттік тапсырмалар жинағы. [Текст] / А.А. Алмабекова, Ш.Ж. Айтуғанова.- Алматы: Эверо, 2009.- 304 б.

Көмекші:

1. Асанбаева, Р.Д. Биоорганикалық химиядан емдеу, педиатрия, санитария-гигиена, стоматология фак-ң 1 курс студент-ң өзіндік жұмысына арналған оқу-әдістемелік құрал [Мәтін]: 1-бөлім / Р.Д. Асанбаева; С.Ж.Асфендияров атындағы ҚазҰМУ.- Алматы, 2004.- 136 б.

Ағылшын тілінде:

1. Morris Hein, Scott Pattison, Susan Arena. Introduction to General, Organic, and Biochemistry [Text]: Book / 10th Edition.-USA: John Wiley&Sons, Inc, 2012.-1091 p.

БАҚЫЛАУ

Бағалантын құзыреттілік:

1) Өзін-өзі басқару.

Бақылау әдісі:

1) Бақылау тестті және тапсырманы орындалуын тексеру (карт. бақылау).

СҰРАҚТАР:

1) Органикалық қосылыстардың кластары: көмірсутек қаңқасының құрлысы және функциональды топтың табиғаты.

2) Құрылымдық формула, құрылымдық изомерлер. Органикалық радикалдар.

3) Органикалық қосылыстар үшін номенклатура бойынша атаын құрастырудың негізігі ережелері.

4) Функциональды топтар. Көмірсутектердің функционалбды туындыларының номенклатурасы мен жіктелуі: спирттер, фенолдар, тиолдар, аминдер, альдегид мен кетондар.

5) Қаныққан көмірсутектерге тән радикалды орын басу реакциялары (галогендеу реакциясы). Көмірсутектердің пероксидтік тотығу реакциясы.

6) Қанықпаған көмірсутектерге тән электрофильді қосып алу реакциялары (галогендеу, гидрогалогендеу, гидраттану). Электрофильді қосып алу реакцияларына электронодонорлы және электроноакцепторлы орынбасушылардың әсері. Марковников ержесі.

7) Ароматты көмірсутектерге тән электрофильді орын басу реакциялары (нитрлеу, сульфирлеу, галогендеу, алкилдеу, ацилдеу реакциялары). Реакция механизмдері. Арендердегі электрофилді орын басу реакциясының реакциялық қабілеттілігіне электронодонорлық және электроноакцепторлық орынбасушылардың әсері.

Тесттер:

1. Қандай атау радикалдың құрылымдық формуласына сәйкес келмейді?

1) С₆Н₅- фенил

2) С₆Н₅-СН₂- бензил

 

3) СН₃-СН₂-СН-СН₂-СН₂-СН₃ үшіншілік гексил

4) СН₂= СН- винил

5) СН₃- метил

2. Рациональды номенклатура бойынша қосылысты атаңыз:

1) метилэтилбутилметан

2) этилизобутилметан

3) пропилизобутилметан

4) изопропилбутилметан

5) метилэтилпропилметан

3. н-пентанның көміртек атомында қанша біріншілік көміртек атомы бар:

1) 1

2) 2

3) 3

4) 4

5) 5

4. Халықаралық номенклатура бойынша қосылысты атаңыз:

1) 5,5 - диметилгептин –3

2) 3,3 - диметилгептин– 4

3) 5,5 - диметилгептен– 3

4) 5-метил-5-этилгептин-3

5) 3,3 - диметилгексин– 4.

5. УФ-жарық сәулесінің әсерінен метанның хлормен әректтесуі реакцияның қандай типіне жатады?

СН₄+ СІ₂® СН₃СІ +НСІ

1) Нуклеофильді орын басу

2) Электрофильді орын басу

3) Радикальды қосып алу

4) Радикальды орын басу

5) Электрофильді орын басу

6. Пропиленнің жұмсақ тотығу өнімін көрсетіңіз:

1) С₃Н₇С(O)H

2) СН₃ – O – СН₃

3) СН₃СН₂C(O)H

4) СН₂(OН)СН(OH)СН₃

5) СН₃С(O)CH₃

7. Төмендегі қосылыстардың қайсысы бутадиена-1,3-тің хлорсутектің бір молемімен әрекеттескендегі өнімі болып табылады?

1) СН₃-СНСІ-СНСІ-СН₃

2) СН₃-СНСІ-СН₂-СН₃

3) СН₃-СН=СН-СН₂-СІ

4) СН₂СІ-СНСІ-СН=СН₂

5) СН₂СІ-СН₂-СH=CH₂

8. Пропен қышқылдық ортада сумен әрекеттескенде қандай өнім түзіледі?

1) пропанол-1;

2) пропанол-2;

3) пропандиол-1,2;

4) пропен-2-ол;

5) пропандиол-1,3;

9. Марковников ережесі бойынша пропеннің хлорлысутек қышқылымен қосылуынан алынады.

1) 2-хлорпропан

2) 1-хлорпропан

3) 2-хлорбутан

4) 1-хлорпропин

5) 2-хлорбутин

10. Төмендегі қосылыстардың қайсысы нитробензолдың азот қышқылымен әрекетескендегі реакция өнімін көрсетіңіз?

1) 1,3-динитробензол

2) 1,4-динитробензол

3) 1,2-динитробензол

4) 1,2,3- тринитробензол

5) 1,2,4- тринитробензол

 

 

№4 СӨЖ

 

Тақырыбы: α- амин қышқылдары. Жіктелуі. Құрылысы, номенклатурасы, стереоизомериясы.

 

Мақсаты:

1. α- амин қышқылдары туралы ақпаратты, олардың жіктелуін, құрылысын, номенклатурасын және стереоизомерлерін өздігінен іздеу дағдыларын қалыптастыру.

2. Арнайы әдебиетпен жұмыс істеуге және ситуациялық есептер шығаруға, аналитикалық бейімділігін және дағдыларын қалыптастыру.

Оқу міндеттері:

1) Химиялық номенклатура ережесін пайдалана отырып, ақуыз құрамында болатын 20 α- амин қышқылдарының құрылысын өздігінен құрастыру.

2) α- Амин қышқылдарының жіктелуін талдау

3) α- Амин қышқылдарын кеңістік құрылысын хиральдық орталық бойынша анықтау.

4) Студенттерді арнайы әдебиетті оқу және интернеттен ақпаратты іздеуге ынталандыру.

 

ТАҚЫРЫП БОЙЫНША ТАПСЫРМА:

1. Тақырыптың сұрағы бойынша, материалды меңгеру.

 

2. Тапсырмаларды орындау.

Белоктардың құрамына кіретін, 20 α- амин қышқылдары үшін (оқытушының көрсетуімен): тривиалды атауларын, жүйелі номенклатура бойынша атауларын, үш әріпті белгіленуін қысқаша атауларын жазуды көрсетіңіз.

Мысалы: NH₂-СН₂-СООН– глицин, аминэтан қышқылы, Гли.

 

3. Тақырып бойынша глосарий құрастыру.

 

ОРЫНДАЛУ ҮЛГІСІ:

· Өздігінен іздеп материалды меңгеру, соңында оқытушының берген тапсырмасын орындау;

· Тақырып бойынша глосарий құрастырып дайындау.

орындалу Критерийлері:

Тапсырманың орындалуына қойылатын талаптар:

· орындауға тапсырманың санын әр студентке жеке оқытушы өзі анықтайды;

· тапсырма СӨЖ дәптерінде жазылып, хатталады;

· толық жазба тапсырманың орындалумен қажетті түсініктемелерімен және комментарияларымен, толық түрде жазбада болуы керек.

· Глосарийдің орындалуы.

Глоссарийды құрастыруға қойылатын талаптар:

• таңдалған терминдер мен түсініктер пәннің профиліне жатқызылуы керек;
• таңдалған терминдер мен түсініктер студенттер үшін жаңалық болуы керек жәнеде бұрынғы оқығандарын қайталамауы тиіс;
• терминдер ақпаратты оқу барысында альфавитті ретпен орналасуы қажет;

· терминді анықтау екі бөлімнен тұрады:

1-ші бөлім – терминнің тура орналасуы атау септігі;

2-ші бөлім – маңызды бөлігі, берілген терминнің көлемін ашады;

• таңдалған терминнің жалпы саны 10 бірліктен аз болмауы керек;
• бір термин үш тілден құралады;
• қорға ардайым ссылка көрсетіледі;
• беттің нөмері көрсетіле отырып пайдаланылған әдебиеттердің тізімі немесе электрондық адресі көрсетілген электрондық қор беріледі;

Глосарийді безендіруге қойылатын талаптар:

· студенттермен жеке құрастырылады;

· жұмыс басылым (компьютерлік) вариантта, А4е қағаз форматта ұсынылуы тиіс;

• титульды парақта мекеменің атауы, факультеттің атауы, оқудың курсы, топтың нөмері, автордың аты- жөні, оқытушының аты- жөні (тексеретін), жұмыстың орындалу жылы көрсетіледі.

БАҒАЛАУ КритериЙЛЕРІ:

СӨЖ орындағаны үшін максимальды балл жинаудың критерийлері:

· СӨЖ бойынша тапсырмаларды кестеге сәйкес тапсыру;

· тапсырманы орындау – дұрыс орындау және сәйкесінше өңдеу, оқытушының сұрағына жауап бере білу, ұқсас тапсырманы орындай білу қабілеті;

· тест-бақылауды (карт-бақылау) орындау жолымен СӨЖ-н қорғау, СӨЖ-ң зерттелінген тақырыбы бойынша оқытушының сұрағына жауап бере білуқабілеті.

Тапсырманы орындағаны үшін максимальды балл жинаудың критерийлері:

• барлық тапсырмалар дұрыс орындалса;
• жазба толық, дұрыс, қажетті логикалық кезектілікте баяндалса;
• студент тақырыптың негізгі түсініктерін біледі, биологиялық ролін және олардың қосылыстарының медицинада қолданылуын сипаттауға қабілетті;
• студент басқа тақырыптарды, сондай-ақ, басқа пәндерді оқып-үйренуде алған білімін пайдалана біледі;
• студент оқытушының сұрағына жылдам және дұрыс жауап бере алады.

Глосарийді бағалау критерритерийі:

· оқылатын пән тақырыбына терминдердің сәйкестігі;

· глоссарийдің көлемі;

· терминдерді талқылаудың туралығы мен корректілдігі;

· студенттер білімімен ұсынған терминдерге және глосарийге түсінік;

· глоссарийді безендіру кезінде талаптарды орындау;

· орындалған жұмысты белгіленген уақытта өткізу.

 

Үздік 90-100 балдар – Глоссарий негізгі терминдер мен түсініктерді көрсетілген, сөздік толық көлемі орындалған, дұрыс безендірілген. Терминдердің салыстырмалы талдауы бар. Уақытында өткізілген. Студент өзіне сенімді және қатесіз барлық берілген сұрақтарға жауап береді.

Жақсы 75-89 балдар – Глоссарий негізгі терминдер мен түсініктерді көрсетілген, сөздік толық көлемі орындалған, дұрыс безендірілген. Терминдердің салыстырмалы талдауы бар. Уақытында өткізілген. Студент сұрақтарға жауап беру кезінде нақты қателер жіберді.

Қанағаттанарлық 50-74 баллдар – Глоссарий негізгі терминдер мен түсініктерді көрсетілген, сөздік толық көлемі орындалған, дұрыс безендірілген. Терминдердің салыстырмалы талдауы бар. Уақытында өткізілген. Студент қорғау кезінде сұрақтарға сенімсіз жауап береді, нақты қателер жібереді.

Қанағаттанарлық 50 баллов – Глоссарий толық көлемде орындалған, қойылған талаптарға сәйкес, белгіленген уақытында өткізілген. Студент сұрақтарға жауап беру кезінде өрескел қате жібереді, бірақ материалға бағыттайды.

Қанағаттанарлықсыз 40-49 баллов – Глоссарий қойылған талапқа сәйкес емес, толық көлемде орындалмаған, белгіленген уақытта өткізілмеді және ұқыпсыз. Студент сұрақтарға жауап беру кезінде өрескел қате жібереді, материалға байланыс жоқ.

 

ТАПСЫРУ МЕРЗІМІ: 12-ші апта.

әдебиеттер:

Негізгі:

1. Сейтембетов, Т.С. Химия [Мәтін]: Оқулық / Т.С. Сейтембетов.- Алматы: Эверо, 2010.- б. 239-243.

2. Тюкавкина Н.А. Биоорганикалық химия [Мәтін]: Оқулық / Н.А. Тюкавкина, Ю.И. Бауков, С.Э. Зурабян; Қазақ тіліне аударған және жауапты ред.проф. Т.С.Сейтембетов.- Москва: ГЭОТАР-МЕДИА, 2014.- б. 230-254.

3. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.И. Биоорганическая химия [Текст]: Учебник /.- Изд.5-е, стереотип. - М.: Дрофа, 2006.- с.316-326.

Қосымша:

1. Асанбаева, Р.Д. Биоорганикалық химиядан емдеу, педиатрия, санитария-гигиена, стоматология фак-ң 1 курс студент-ң өзіндік жұмысына арналған оқу-әдістемелік құрал [Мәтін]: 1-бөлім / Р.Д. Асанбаева; С.Ж.Асфендияров атындағы ҚазҰМУ.- Алматы, 2004.- 136 б.

2. Алмабекова, А.А. Органикалық химиядан тесттік тапсырмалар жинағы. [Текст] / А.А. Алмабекова, Ш.Ж. Айтуғанова.- Алматы: Эверо, 2009.- 304 б.

Көмекші:

1. Под ред.проф. Н.А. Тюкавкиной. Биоорганическая химия: руководство к практическим занятиям [Текст]: Учебное пособие.- М.: ГОЭТАР-МЕДИА, 2012.-168 с.

Ағылшын тілінде:

1. Morris Hein, Scott Pattison, Susan Arena. Introduction to General, Organic, and Biochemistry [Text]: Book / 10th Edition.-USA: John Wiley&Sons, Inc, 2012.-1091 p.

 

БАҚЫЛАУ

Бағалантын құзыреттілік:

1) Өзін-өзі басқару.

Бақылау әдісі:

1) Бақылау тестті және тапсырманы орындалуын тексеру (карт. бақылау).

Сұрақтар:

1. Радикалдардың химиялық табиғаты бойынша α- амин қышқылдарының жіктелуі;

2. α- Амин қышқылдарының молекуласындағы жалпы карбоксил және амин тобының сандары бойынша жіктелуі;

3. Алмастырылатын және алмастырылмайтын α- амин қышқылдары (валин, лейцин, изолейцин, митеонин, треонин, фенилаланин, триптофан, лизин).

4. Шартты түрде алмастырылатын амин қышқылдары (гистидин және аргинин).

5. α- Амин қышқылдарының стереоизомериясы. D және L – қатарлар.

6. α- Амин қышқылдарының қышқылдық- негіздік қасиеттері.

 

Тесттер

1. Нейтральды α – амин қышқылдары:

1) Аспарагин қышқылы

2) Глутамин қышқылы

3) Аргинин

4) Лизин

5) Валин

2. Негіздік α – амин қышқылдары:

1) Аспарагин қышқылы

2) Аланин

3) Изолейцин

4) Лизин

5) Валин

3. Глутаминовой (α-аминоглутар) қышқылының амиді:

1) HOOC – CH(NH₂) – CH₂ – COOH

2) HOOC–CH(NH₂) –CH₂–CONH₂

3) HOOC–CH(NH₂) –CH₂–CH₂CONH₂

4) CH₃–CH(NH₂) – CONH₂

5) HOOC–CH₂– CH₂–CONH₂

4. Аспарагин (α-аминоянтар) қышқылының амиді:

1) HOOC – CH(NH₂) – CH₂ – COOH

2) HOOC–CH(NH₂) –CH₂–CONH₂

3) HOOC–CH(NH₂) –CH₂–CH₂CONH₂

4) CH₃ –CH(NH₂) – CONH₂

5) HOOC–CH₂–CH₂–CONH₂

5. Цистеин (α-амин-β-тиопропион қышқылы) формуласы:

1) СН₃ – СН(NН₂) – СООН

2) NН₂ – СН₂ – СН₂ – ОН

3) НS – СН₂ – СН(NН₂) – СООН

4) СН₃ – СН(ОН) – СН₂ – NН₂

5) NН₂ – СН₂ – СООН

6. Қосылысты атаңыз: CH₃ – CH(CH₃)– CH₂ – CH(NH₂)– COOH

1) изолейцин (a- амино-b- метилвалериан қышқылы)

2) валин (a- аминоизовалериан қышқылы)

3) лейцин (a- аминоизокапрон қышқылы)

4) глицин (аминсірке қышқылы)

5) аланин (a- аминопропион қышқылы)

7. Серин (a-амин-b-гидроксипропион қышқылы) формуласы:

1) НОСН₂ – СН(NН₂) – СООН

2) СН₃–СН(ОН)– СН(NН₂) – СООН

3) НSСН₂ – СН(NН₂) – СООН

4) СН₃ – СН(ОН) – СН₂ – NН₂

5) NН₂ – СН₂ – СООН

8. Берілген α-амин қышқылдарының қайсысы қышқылдық α-аминқышқылына жатады?

1) триптофан

2) лизин

3) глутамин қышқылы

4) лейцин

5) глицин

9. Алмастырылмайтын α-амин қышқылына жатады:

1) серин

2) аланин

3) цистеин

4) глутамин қышқылы

5) треонин

10. Алмастырылмайтын α-амин қышқылына жатады:

1) аспарагин қышқылы

2) глицин

3) фенилаланин

4) гидроксипролин

5) пролин