Нақты науқастың ауыз қуысы гигиенасы және онымен байланысты тіс жегісі мен периодонтиттің пайда болу қаупі және дұрыстаудың қажетті шаралары туралы талқылау үшін білу қажет:
· ауыз қуысында тіс жұғындыларының қандай түрлері бар;
· қандай мөлшерде;
· олардың орналасуы қандай.
Абсолютті толық ақпарат алу үшін кептіру, бояу, зондтау көмегімен әрбір тістің әрбір беткейін зерттеу қажет. Ауыз қуысы гигиенасы деңгейі мен оның динамикасын талқылауды өткізу, әр түрлі адамдарда жағдайларды салыстыру үшін алынған ақпаратты барлық стоматологтар мен гигиенисттерге түсінікті өлшеудің стандарты терминдері мен бірліктерін қолдана отырып науқастың құжаттарында тіркеу қажет. Осы оңай емес міндетті рациональды шешуге ауыз қуысы гигиенасының индекстерін көмектеседі:
Өте оңды индекстің белгілері:
1) орындауда қарапайым;
2) аз уақытты қажет етеді;
3) аз жабдықты қажет етеді;
4) компоненттері анықталатын индекстің критерийлері түсінікті, интра- және экстраөнімдерде қайта зерттеулер кезінде жақсы бақыланады және орындалады;
5) статистикалық өңдеуге келеді;
6) сезімтал шкаласы бар (тіс жұғындыларының болу немесе болмау фактін ғана емес, сонымен қатар оның мөлшерін тіркейді);
7) науқасқа қолайлы.
Әр түрлі мақсаттар үшін (эпидемиологиялық, клиникалық) ақпараттың әр түрлі көлемі қажет етіледі, сондықтан оны алудың әр түрлі техникалық тәсілдері жарамды. Барлық тістердің барлық беткейлерін зерттеуді толық (тотальды) деп аталатын индекстер нақты науқаспен жеке жұмыс үшін ұсынылған. Қарапайым индекстер, оларды анықтау үшін белгілі бір тістердің тек кейбір, ең маңызды беткейлерінің жағдайын зерттеу жеткілікті, көбінесе үлкен клиникалық немесе эпидемиологиялық тексерулер үшін келеді.
Барлық индекстер авторлық болып табылады, сондықтан оларды әдістемені қатаң сақтай отырып қолдану қажет.
О’Лири ауыз қуысы индексінің хаттамасы (1972 ж.)
Хаттама нақты науқастың ауыз қуысы гигиенасына жоспарлы үйрету үшін пайдалы, өйткені ауыз қуысы гигиенасына науқастың қатынасын анықтауға ғана емес, сонымен қатар барлық тіс топтарының қандай да бір беткейлерін тазартуда кемшіліктерді анықтауға мүмкіндік береді.
Хаттаманы толтыру үшін әрбір тістің барлық беткейлерін (шайнаудан басқа) күшті бояғышпен бояйды. Тістің 4 беткейлерінде (вестибулярлы, оральды, дистальды және медиальды) немесе 6 беткейлерінде (дистальды-вестибулярлы, вестибулярлы, медиальды-вестибулярлы, дистальды-оральды, оральды, медиальды-оральды) тіс жұғындыларының болуын анықтайды. Стоматологиялық айнаның көмегімен барлық тістердің сауыттары аймағында боялудың болуын немесе болмауын тіркейді. Мәліметтерді тістің ластанған беткейіне сәйкес квадраттың секторын штрихтай отырып, тіс қатарының түрі өзгерген сызбалық «формуласына» енгізеді. Боялған беткейлердің санын есептейді және тістердің барлық беткейлерінің қай үлесі (%) ластанған және қайсы тіс жұғындыларынан бос екенін есептейді.
Нәтиже науқастың картасында тіркеледі және оны ауыз қуысы гигиенасын келесі зерттеулердің нәтижелерімен салыстыру үшін қолданылады.
Турески ауыз қуысының индексі (1970 ж.)
Индекс жеке клиникалық жұмыс үшін қолданылады, жиі ауыз қуысы гигиенасына арналған заттардың сапасын салыстырмалы зерттеу үшін қолданылады.
Бояғаннан кейін барлық тістердің оральды және вестибулярлы беткейлерін зерттейді. Әрбір беткейдің бағалау шкаласы:
0 – боялу жоқ;
1 – қызылиекпен шекарада жұқа сызық түрінде боялу;
2 – сызық қызылиекте кең;
3 – беткейдің қызылиектік бөлігі боялған;
4 – беткейдің 2/3 боялған;
5 – беткейдің 2/3 жоғары боялған.
Нәтижені барлық баллдардың қосындысы түрінде қарастырады, динамикада және әр түрлі объектілерді салыстыру кезінде бағалайды.
Силнес-Лоу PLI қағы индексі (1964 ж.)
Индекс барлық тістерді немесе зерттеушінің қалауы бойынша таңдалған кейбір тістерді тексеруге мүмкіндік береді. Бояусыз визуальды немесе зондпен тістің төрт беткейінде жұмсақ тіс жұғындыларының болуын зерттейді. Зондты қызылиек науасына бағыттайды. Тістің бір беткейіндегі қақтың санын шкала бойынша бағалайды:
0 балл – қызылиекалды аймағында қағы жоқ;
1 балл – қызылиекалды аймағында қақтың жұқа қабығы тек зондпен анықталады;
2 балл – қақ қызылиек және мойыналды аймағында көзбен көрінеді;
3 балл – қақ тіс беткейінің үлкен бөлігінде және тісаралық кеңістікте көп.
Тістің PLI формула бойынша есептеледі:
Ауыз қуысының PLI барлық зерттелген тістердің PLI-нан орташа мөлшері ретінде есептейді.
Грин және Вермийон бойынша ауыз қуысы гигиенасының қарапайым индексі OHI-S (1964 ж.)
OHI-S 1960 ж. олармен ұсынылғанның негізінде авторлармен құрылған. Үшінші молярларды қоспағанда сегменттер (квадранттар) бойынша нәтижелерді бағалаумен барлық тұрақты тістердің ұрттық және тілдік беткейлеріндегі қызылиекүсті және –асты тіс жұғындыларының сандық бағалау
OHI-S тек алты индикаторлы тіс беткейлерінің жағдайы бойынша ауыз қуысы гигиенасын бағалау үшін ұсынылған: жоғарғы және төменгі жақтың барлық бірінші молярлары (16, 26, 36 және 46, олар болмаса – көрші екінші молярлар) және екі орталық күрек тістер (11 және 31, болмаса – басқа жақтың орталық күрек тістері). Тістің тек бір беткейі зерттеледі: жоғарғы жақтың молярларында және барлық күрек тістерді – вестибулярлы, төменгі жақтың молярларында – тілдік. Аталған беткейлер тіс жегісімен және гипоплазиямен зақымдалмауы қажет.
Әрбір беткей жұмсақ тіс қағы мен тіс тасының болуына зондтың көмегімен зерттеледі. Зерттелетін беткейде (тілдік, ұрттық) зонд тістің окклюзионды беткейінен мойнына дейін зигзаг тәрізді қимылдармен бастай отырып тістің осіне параллельді орналастырады, зондта тіс жұғындылары жиналған сауыт деңгейін белгілейді.
OHI-S екі индекстің қосынды сияқты есептеледі – қақтың индексі және тастың индексі.
Тіс қағы индексінің шкаласы (Debris Index, DI-S):
0 балл-қағы немесе пигменті жоқ;
1 балл - жұмсақ қақ тіс сауытының 1/3 бөлігіне дейін қаптайды, немесе кез келген беткейде көрінбейтін жұмсақ қақтың тістен тыс пигменттелуі бар (Пристли қағы);
2 балл - жұмсақ қақ тіс сауытының 1/3 бөлігінен көбін, бірақ 2/3 бөлігінен кемін қаптайды;
3 балл - жұмсақ қақ тіс сауытының 2/3 бөлігінен көбін қаптайды;
Тіс тасы индексінің шкаласы (Calculus Index, CI-S):
0 балл - тас жоқ;
1 балл- зерттелетін беткейдің 1/3 бөлігінен көбін қаптайтын қызылиекүсті тасы;
2 балл – зерттелетін беткейдің 1/3 бөлігінен көбін, бірақ 2/3 бөлігінен кемін қаптайтын қызылиекүсті тасы немесе қызылиекасты тасының бөлек фрагменттерінің болуы;
3 балл- беткейдің 2/3 бөлігінен көбін қаптайтын қызылиекүсті тасы немесе тіс мойнын қызылиекасты тасы.
Әрбір тістің DI-S және CI-S мәліметтерін әрқайсысы диагональды екіге бөлінген алты ұяшығы бар арнайы таблицаға енгізеді.
OHI-S есептеу үшін барлық тістердің қосады:
Ауыз қуысы гигиенасының жағдайы OHI-S мәліметтері бойынша келесідей бағаланады:
OHI-S 0,6-дан төмен – жақсы гигиена;
0,7-1,6 – қанағаттанарлық;
1,7-2,5 – қанағаттанарлықсыз;
≥2,6 – нашар.
РНР науқастың ауыз қуысы гигиенасы тиімділігінің индексі (1968 ж.)
Индекс үйрету барысында тістерді тазарту сапасын бақылау үшін қолданылады. OHI-S-тағы тістердің беткейлерінде жұғындының болуын тіркейді (16 және 26, 11 және 31 вестибулярлы беткейлері, 36 және 46 – тілдік), бірақ бұл кезде тіс сауытының зерттелетін беткейінің бірнеше бөліктерінің (секторлар) ластануын есепке алады (сур. 5.11).
Жұмсақ жұғындының болуы бояғышпен шайғаннан кейін анықталады. Секторда боялудың болмауы кезінде 0 балл қойылады; секторда кез келген боялудың болуы кезінде – 1 балл. Бір беткейдің бес секторының баллдарын қосады және тістің РНР алады. Ауыз қуысы үшін РНР барлық алты көрсеткіштердің орташасы ретінде есептеледі:
РНР көмегімен ауыз қуысы гигиенасын бағалау:
0 – ауыз қуысының үздік гигиенасы;
0,1-0,6 – жақсы;
0,7-1,6 – қанағаттанарлық;
≥1,7 – қанағаттанарлықсыз.
1 – медиальды сектор
2 – дистальды сектор
3 – ортаңғы-окклюзионды сектор
4 – орталық сектор
5 – ортаңғы-мойыналды сектор
Сур. 5.11. Тістің вестибулярлы беткейін секторға бөлу сызбасы.
Аксельссон PFRI қағының қалыптасу жылдамдығының индексі (1987 ж.)
Барлық тістердің (окклюзиондыдан басқа) барлық беткейлерінде ауыз қуысының кәсіби гигиенасын өткізгеннен кейін 24 сағат мерзімінде тіс жұғындыларының бос қалыптасуын (гигиеналық кірісулерсіз) бағалайды. Бояғаннан кейін барлық ластанған беткейлердің санын белгілейді, одан кейін оның тексерілгендерден (%) қандай үлесін құрайтынын есептейді. Нәтижені шкала бойынша бағалайды (табл. 5.7).
Таблица 5.7
