Тақырыбы: Биоқұрама жемнің витаминді және минералды құрамын
есептеу.
Жұмыстың мақсаты: Түрлі рецепт бойынша жасалған б иоқұрама жемнің витаминді және минералды құрамын «Excel» орталығын қолдану арқылы есептеу.
Жалпы мәліметтер: Жануарлар мен құстардың түріне, топтарына қарай биоқұрама жемнің құрамы (компоненттер саны мен олардың мөлшерлері) рецептерге байланысты өзгереді.
Дұрыс жасалынған биоқұрама жем рецептісінде азықтық және минералды заттардың оңтайлы мөлшерлі қатынасы болуы қажет.
- мал немесе құстың белгілі түріне рецепт белгілеу;
- минералды заттарды санамағанда компоненттер мөлшері 3-4 тен көп болуы;
- биоқұрама жемнің азықтық бағалығын аныктау (жем бірлігі, шикі протеин, клетчатка);
- минералды құрамын есептеу (натрий, калий, фосфор және кальций мөлшері);
- есептелінген көрсеткіштерді стандарт немесе техникалық шарттағы нормамен салыстыру.
Бордақыланатын доңызға арналған биоқұрама жем рецептісін жасауды келесі мысалға сүйене отырып жүргізелік.
Бұл биоқұрама жемге қосылатын компоненттер мөлшері 2.1-кестеде көрсетілген мәндерден аспау керек.
Осы мәліметтерді иайдалана отырып биоқұрама жемнің төмендегіше рецептісіне құруға болады (2.2-кесте).
2.1 – кесте. Рецептіге енгізілетін компоненттердің ең көп мәндері.
| Компоненттер түрі | Мөлшері, % |
| Сұлы | |
| Арпа | |
| Жүгері | |
| Бидай кебегі | |
| Мақта шұлығы | |
| Бор | 2,5 |
| Ас тұзы | 1,0 |
2.2-кесте. Құрама жем рецептісі.
| Компоненттер түрі | Мөлшері, % |
| Сұлы | |
| Арпа | |
| Жүгері | |
| Бидай кебегі | |
| Мақта шұлығы | |
| Бор | 2,25 |
| Ас тұзы | 0,75 |
| Барлығы |
Осы рецептіге енген әр компоненттегі азықтық заттардың құрамын 2.1-кестедегі шикізаттардың сипаттамасын пайдалана отырып анықтаймыз
Жем бірлігі мөлшері
Сұлы.....................................15 x 1,36 = 20,04
Арпа......................................22 х 1,47 = 32,34
Жүгері...................................20 х 1,30 = 26,00
Бидай кебегі.........................30 x 0,72 = 21,60
Мақта шұлығы.....................10 x 0,97 = 9,70
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
109,68
Сіңетін белок мөлшері
Сұлы.......................................15 x 0,13 = 1,95
Арпа........................................22 x 0,13 = 2,86
Жүгері.............,.......................20 х 0,081 = 1,60
Бидай кебегі...........................30 x 0,162 = 4,80
Мақта шұлығы.......................10 х 0,390 = 3,90
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
15,11
Шикі клетчатка мөлшері
Сұлы.......................................15 х 0,053=0,79
Арпа........................................22 x 0,035 = 0,77
Жүгері.....................................20 x 0,022 = 0,44
Бидайкебегі............................30 x 0,091=2,73
Мақта шұлығы.......................10 х 0,063=0,63
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
6,13
Натрий (Nа) мөлшері (г)
Сұлы.......................................15 x 0,08 = 1,20
Арпа........................................22 х 0,04 = 0,88
Жүгері.....................................20 х 0,03 = 0,60
Бидай кебегі...........................30 х 0,21 = 26,30
Мақта шұлығы.......................10 х 0,08 = 0,80
Ас түзы....................................0,75 х 40,0 = 30,0
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
39,78
Калий (К) мөлшері (г)
Сүлы.....................................15 х 1,32= 19,8
Арпа......................................22 х 4,57= 100,54
Жүгері..................................20 х 3,81=76,2
Бидай кебегі........................30 х 8,79 = 263,7
Мақта шұлығы....................10 х 2,60= 126,0
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
586,94
Кальций (Са) мөлшері (г)
Сұлы.....................................15 х 0,03 = 0,45
Арпа......................................22 х 0,07= 1,54
Жүгері...................................20 х 0,28=~5,6
Бидай кебегі.........................30 х 0,13 = 3,9
Мақта шұлығы.....................10 х 0,28 = 2,8
Бор.........................................7,25 х 33,0 = 239,25
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
253,54
Фосфор (Р) мөлшері (г)
Сұлы......................................15 х 0,14 = 2,10
Арпа.......................................22 х 0,19 = 4,18
Жүгері....................................20 х 0,31 =6,20
Бидай кебегі..........................30 х 1,11=33,3
Мақта шұлығы......................10 х 0,72 = 7,2
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
52,98
Есептей келіп, биоқұрама жем рецептісінің төмендегі мөлшерін таптық:
Азықтық заттар
Жем бірлігі...............................109,68
Сіңімді белок (%).................... 15,10
Шикі клетчатка (%)..................6,13
Минералды заттар (г)
Натрий..........................................39,78
Калий............................................586,94
Кальций........................................253,54
Фосфор..........................................52,98
Бір жемдік бірлікке сіңетін белоктың (г) қатынасы төмендегіше
Натрийдің калийге қатынасы
Фосфoрдың кальцийге қатынасы
Техникалық шартқа сәйкес биоқұрама жем келесі сапалық көрсеткіштерге сәйкес келуі керек:
- 100 кг биоқұрама жемнің жемдік бірлігі 90 кг нан кем болмауы;
- 1 килограмм жем бірлігінде сіңетін белок мөлшері 90 г нан кем болмауы;
- шикі клетчатка 10 % тен көп болмауы;
Қарастырылған биоқұрама жем рецептісі азықтық жағынан қойылған талаптарға жауап береді. Ал жемнің минеральды бөлігі бойынша натрийдің калийге қатынасы 0,7 ге тең. Демек бұл тұрғыда дүрыс қатынасты (1:1) қамтамасыз ету үшін, ас түзының мөлшерін көбейту қажет.
Тапсырма: 2.2-кестеде көрсетілген компоненттердің мөлшерін өзгерту арқылы жасалынатын биобиоқұрама жемнің витаминді және минералды құрамдарының жалпыланған кестелерін жасау.
Бақылау сұрақтары:
1. Компоненттер саны биоқұрама жемде қанша болу керек?
2. Техникалық шартқа сәйкес биоқұрама жем келесі сапалық көрсеткіштерге сәйкес келуі керек?
3. Осы зертханалық жұмыстың мақсаты қандай?
4. Биоқұрама жемнің витаминді және минералды құрамын қандай мақсатпен есептейді?
Қолданылған әдебиеттер:
1 Спандияров Е. Основы научных исследований и инновации. -Алматы: 2010. -136 с.
Гельман В.Я. Решение математических задач средствами Exce
