Спинной мозг новорожденного иметь длину 14 см, нижняя граница мозга находится на уровне нижнего края II поясничного позвонка, а к 10 годам удваивается. Наиболее быстро растут грудные сегменты спинного мозга. Центральный канал спинного мозга у новорожденного шире, чем у взрослого. Объем белого вещества возрастает быстрее, чем серое вещество.
Головной мозг новорожденного относительно большой, масса в среднем 330-430 г. (13%, у взрослых 2,5% от массы тела). После 7 лет масса возрастает медленно и к 20-29 годам достигает максимального значения. В последующие годы масса мозга существенно не изменяется, а после 60 лет отмечается некоторое уменьшение ее.
У новорожденного лучше развиты филогенетически более старые отделы мозга. К 5 мес. жизни масса мозжечка увеличивается в 3 раза, к 9 мес- в 4 раза (ребенок умеет стоять, начинает ходить). Наиболее интенсивно развиваются полушария мозжечка. Конечный мозг- лобная доля большого мозга сильно выпуклая и относительно невелика. Височная доля высокая. Наиболее быстро растут лобная и теменная доли. У новорожденного на поверхности полушарий уже имеются основные борозды, а мелкие извилины развиты слабо. С возрастом борозды становятся глубже, извилины более рельефнее. Миелинизация афферентных волокон начинается в 2 мес и заканчивается к 4-5 годам, а эфферентных волокон несколько позже, в период от 4-5 мес до 7-8 лет. Мозолистое тело у новорожденного тонкое и короткое.
Твердая оболочка головного мозга у новорожденного тонкая, плотно сращена с костями черепа, отростки развиты слабо. Синусы тонкие, относительно широкие. Паутинная и мягкая оболочки у новорожденного тонкие и нежные. Подпаутинное пространство относительно большое. Цистерны у новорожденного довольно крупные.
№3 ТАҚЫРЫБЫ МИДЫҢ ЛИКВОРЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ АНАТОМИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ.
Ми мен жұлынның торлы қабықасты кеністіктері мен ми қарыншаларын толтырып тұратын ми-жұлын сұйықтығының, liquor cerebrospinalis, организмнің басқа сұйықтарынан ерекше айырмашылығы бар. Ми-жұлын сұйықтығы plexus choroidei -ден секрециялану жолымен бөлінеді, оның эпителилі қоршауы бездің эпителиіне ұқсас болады (выделение спинномозговой жидкости происходит путем секреции из plexus choroidei, эпителиальная ткань которых имеет характер железистого эпителия). Liquor cerebrospinalis -ті жасап шығаратын аппараттың сұықтыққа бір заттарды тұтып қалатын (гематоэнцефалиттік тосқауыл) қасиеті бар, бұның миды зиянды әсерлерден қорғауда үлкен маңызы бар (аппарат, продуцирующий ликвор, обладает свойством пропускать в жидкость одни вещества и задерживать другие (гематоэнцефалический барьер), что имеет большое значение для предохранения мозга от вредных влияний). Сөйтіп, өзінің ерекшеліктері жағынан ми-жұлын сұйықтығы миымен оның негізіндегі тамырлар үшін қорғаныштық қызмет ғана атқармай, нерв жүйесі орталық мүшелерінің дұрыс қызмет атқаруы үшін арнаулы ішкі орта. Ми-жұлын сұйықтығы орналасқан кеңістік тұйық болады (пространство, в котором помещается ликвор замкнуто). Одан сұйықтық негізінен өрмек қабықтың грануляциялары арқылы сүзілу жолымен веналық жүйеге (отток жидкости из него совершается путем фильтрации в венозную систему через посредство грануляций паутинной оболочки). Торлы қабық, arachnoidea encephali. Торлы қабық жұмсақ қабық 
сияқты мидың жүлгелері мен ойыстарына енбейді. Жұмсақ және торлы қабық арасы сұйыққа толы торлы қабықастындағы кеңістік, cavitas subarachnoidealis, құрады. Кейбір жерлерде, торлы қабықасты кеңістігі өте күшті дамып, сұйықтығы бар кең де терең цистерналар түзеді. Мынадай цистерналар болады.
1.Cisterna cerebellomedullaris, мишық-ми цистернасы, мишықтың артқы жиегімен сопақша ми арасында жататын ең үлкен цистерна. 2. Cisterna interpeduncularis, аяқшааралық цистерна ми аяқшалары арасында орналасқан.3. Cisterna chiasmatis қиылыс цистернасы көру қиылысы алдында орналасқан. 4. Cisterna fossa lateralis cerebri, мидың латералды шұңқырының цистернасы, аттас шұңқырда орналасады. Барлық торлы қабықастындағы кеңістіктер өзара кеңінен қатынасып, шүйде сүйегінің үлкен тесігі арқылы тікелей жұлынның торлы қабықастындағы кеңістігіне созылады. Сонымен қатар олар IV қарыншаның артқы қабырғасындағы, сіsterna cerebellomedullaris -ке ашылатын aperturа mediana ventriculi quarti және aperturа lateralis ventriculi quarti арқылы ми қарыншаларымен тікелей қатынасады. Торлы қабықтың құрылысының ерекшелігі (особенностью строения) – оның түйіршіктері (пахионовые грануляции), granulationes arachnoidales, вена қойнауларына еніп тұратын дөңгелектеу сұр қызғылт түсті торлы қабықтың кішкене өсінділері (представляющие выросты паутинной оболочки в виде кругловатых телец серо-розового цвета, вдающихся в полость венозных синусов). Түйіршіктер сүзілу арқылы жұлын-ми сұйықтығының қан арқасына ағуын қамтамасыз етеді (грануляции служат для оттока спинномозговой жидкости в кровяное русло путем фильтрации). МИ қарыншалар: 1.Бүйір қарыншалар Қарынша қуысы маңдай үлесінде латералды жаққа қарай иілген алдыңғы мүйіз, cornu anterius, түрінде басталып (полость желудочка начинается в лобной доле в виде загнутого в латеральную сторону переднего рога), осы жерден шеке үлесі арқылы орталық бөлікке, pars centralis, созылады (отсюда она через теменную долю продолжается в центральную часть). Ал бұл бөлік, сүйелді дененің артқы жиегі деңгейінде төменгі мүйізге, cornu inferius (самай үлесі қабатында) және артқы мүйізге, cornu posterius (шүйде үлесінде) бөлінеді (эта часть на уровне заднего края мозолистого тела разделяется на нижний рог и задний рог). Бүйір қарыншаның медиалды жағынан, оның орталық бөлігі мен төменгі мүйізіне тамырлы өрім, plexus choroideus ventriculi lateralis, түзетін жұмсақ ми қабығы еніп тұрады. Plexus choroideus ventriculi lateralis, tela choroidea ventriculi tertii-дің латералды жиегі болып табылады.
2.ІІІ қарынша -ІІІ қарынша, ventriculus tertius. ІІІ қарыншаның бүйір қабырғалары таламустың медиалды беттерінен түзілген. Қарыншаның алдыңғы қабырғасын – күмбез бағаналары, columna fornicis және ақ алдыңғы дәнекер comissura cerebri anterior құрайды. Күмбез бағаналары және таламус арасында тесік – foramina interventricularia, болады. Ол ventriculus lateralis III қарыншамен қосылады. Қарыншаның жоғарғы қабырғасын – tela choroidea түзілген. Оның құрамына эпителилі табақша, lamina epithelialis енеді. Қарыншаның артқы қабырғасында ІІІ қарыншаға құйғыштәрізді тесікпен суқұбыры ашылады.
3. Ортаңғы ми қуысы- ми суқұбыры, aqueductus cerebri, деп аталады (полость среднего мозга называется водопровод мозга). Ол IV қарыншаны III қарыншамен қосатын өзек (он представляет канал, соединяющий IV желудочек с III).
4. IV қарынша- IV қарынша, ventriculus quartus, артқы ми ортақ қуыс болып табылады (IV желудочек является общей полостью заднего мозга). IV қарынша шатырға ұқсайды (IV желудочек напоминает палатку), оның түбі мен төбесін ажыратады. Қарыншаның түбі – fossa rhomboidea (ромбовидная ямка), деп аталады. IV қарынша төбесі – шатыр пішінді (имеет форму шатра), ол: мишықтың жоғарғы аяқшалары арасында керілген жоғарғы желкеннен, velum medullare superius (верхний мозговой парус) және жырым аяқшалары арасында керілген төменгі желкеннен, velum medullare inferius (нижний мозговой парус). Төменгі ми желкені жұмсақ қабық жапырақшасымен, tela choroidea ventriculi quarti, толығады (нижний мозговой парус дополняется листком мягкой оболочки). Онда үш тесік пайда болады: біреуі ромбтәрізді шұңқырдың төменгі бұрышы аймағында, apertura mediana ventriculi quarti және екеуі қарыншаның бүйір бұрышы аймағында, apertura lateralis ventriculi quarti, орналасады. Осы тесіктер арқылы IV қарынша мидың торлы қабықасты кеңістігімен қатынасады (через эти отверстия IV желудочек сообщается с подпаутинным пространством мозга), соның аркасында жұлын-ми сұйықтығы ми қарыншаларынан қабықтар аралық кеңістіктерге өтеді (спинномозговая жидкость поступает из мозговых желудочков в межоболочечные пространства). Ми қабықтарының қабынуынан бұл тесіктер тарылып немесе бітелген жағдайда ми қарыншаларында жиналатын жұлын-ми сұйықтығы торлы қабықасты кеңістігіне шыға алмай, мидың шемені пайда болады (при воспалении мозговых оболочек (менингит) эти отверстия суживаются или зарастают, в мозговых желудочках накапливающаяся спинномозговая жидкость не находит выхода в подпаутинное пространство и возникает водянка головного мозга).
«Нерв жүйесі»
1.Жұлынның бүылтықтарын көрсетіңіз:
+А) мойындық
Б) кеуделік
+В) бел-сегізкөздік
Г) құйымшақтық
Д) бастың
2.Жұлын беттеріндегі анатомиялық түзілістер:
+А) артқы-бүйір жүлге
+Б) алдыңғы –бүйір жүлге
+В) артқы ортаңғы жүлге
+Г) алдыңғы орталық саңылау
Д) бүйір жүлге
3.Жұлынның ақ заты қандай анатомиялық түзілістерді қалыптастыратының көрсетіңіз:
+А) алдыңғы жіпше
Б) бүйір жіпше
+В) артқы жіпше
+Г) алдыңғы ақ дәнекер
Д) сезімтал ядролар
4.Бүйір бағаналар болатын жұлын сегменттерін атаңыз:
А) жоғарғы мойын сегменті
+Б) төменгі сегізінші мойын сегменті
+В) кеуде сегменттері
+Г) үстіңгі екі бел сегменттері
Д) ортаңғы мойын сегменттері
5.Жұлынның алдыңғы мүйізінде орналасқан ядроларды көрсетіңіз:
+А) орталық ядро
Б) кеуде ядросы
+В) алдыңғы-медиалдық ядро
+Г) алдыңғы-латералдық ядро
Д) меншікті ядро
6.Вегетативтік ядролары бар жұлын сегментерін атаңыз:
+А) сегізкөз сегменттері
Б) төменгі бел сегменттері (L3-L5)
+В) кеуде сегменттері
+Г) жоғарғы бел сегменттері
Д) I-YII мойын сегменттері
7.Ромбітәрізді миден дамитын мидің бөліктерін көрсетіңіз:
А) соңғы ми
Б) аралық ми
+В) сопақша ми
+Г) артқы ми
Д) ортаңғы ми
8.Ортаңғы миға жататын ми бөліктерін атаңыз:
+А) ми аяқшалары
Б) аралық ми
В) соңғы ми
Г) артқы ми
+Д) ортаңғы ми жамылғысы
9.Үлкен миға жатаын ми бөліктері:
+А) аралша
+Б) сергелді деңе
+В) иіс сезу миы
+Г) базальдық ядрола
Д) көру төмпесі
10.Соңғы миға кіретін құрылымдарды атаңыз:
+А) үлкен ми сынар шарлары
+Б) базальдық ядролар
+В) ішкі қабық
+Г) күмбез
Д) мишық сыңар шарлары
11. Үлкен ми сыңар шарлардың байланыстыратын
түзілістерді көрсетіңіз:
+а) мидың алдыңғы дәнекері
+б) күмбез
+в) сүйелді деңе
г) III-қарынша
д) жоғарғы ми желкені
12. Ішкі шүйде томпағы аймағында бір-бірімен қосылып бір ағым түзетін ми қатты қабығының веналық қайнауларын көрсетіңіз.
+ а) көлденең қойнау
б) сигматәрізді
в) төменгі сагитальды қойнау
+ г) тік қойнау
+ д) жоғарғы сагитальды қойнау
13.Ми қатты қабығының өсінділерін атаңыз.
+ а) мишық шатыры
+ б) мишық орағы
+ в) ми орағы
+ г) ер-тоқым көгеті
д) ми қатты қабығы қойнауы
14.Ішкі ұйқы артериясы тармақтарын көрсетіңіз.
а) тоқпан жіліктің артқы айналма артериясы
б) тоқпан жіліктің алдыңғы айналма артериясы
в) жауырынасты артерия
+ г) көз артериясы
+ д) ортаңғы ми артериясы
15.Виллизиев шеңберін құрауға қатынасатын бұғанаасты артерияның тармақтарын атаңыз.
+ а) омыртқа артериясы
б) қабырға-мойындық артерия
в) бұғанаусті артерия
г) беткей мойын артериясы
д) қалқан-мойындық артерия
16. Күмбездің құрамына қандай анатомиялық құрылымдар кіреді
+а) денесі
+б) аяқшалары
в) иіні
+г) бағаналары
д) мүйізі
17. Аралық миға жататын анатомиялық құрылымдарды көрсетіңіз
а) олива
+б) таламус
+в) емізіктәрізді дене
+г) көру қиылысы
д) көпір
18. Ортаңғы миға жататын анатомиялық құрылымдарды көрсетіңіз
+а) қара зат
+б) ми аяқшалары
в) трапециятәрізді дене
г) жоғарғы ми желкені
д) көпір
19. Омыртқа өзегінің эпидуралдық кеңістігінде орналасқан анатомиялық құрылымдарды көрсетіңіз
а) жұлын сұйықтығы
+б) шелмай
+в) веналық өрім
г) жұлын нервтерінің түбіршіктері
д) сүйек майы
20. Бассүйектегі үшкіл нервтің тармақтары өтетін тесіктерді көрсетіңіз
а) жыртық тесік
+б) дөңгелек тесік
+в) сопақ тесік
+г) жоғарғы көзұя саңылауы
д) төменгі көзұя саңылауы
21. Шеткі нерв жүйесіне қандай анатомиялық құрылымдар кіреді?
а) жұлынның бүйір бағандарындағы латералді аралық зат
+б) жұлын нервтері
+в) вегетативті нерв жүйесінің симпатикалық бөлігінің нервтері
+г) жұлын нервтерінің сезімтал түйіндері
д) жұлын
22. Жұлынның құрамында болатын нерв талшықтарын көрсетіңіз
а) парасимпатикалық
+б) сезімтал
+в) симпатикалық
+г) қозғалтқыш
д) тек қозғалтқыш және сезімтал
23. Бет терісін нервтендіретін нервтерді көрсетіңіз
а) бет нерві
+б) көз нерві
+в) жоғарғы жақсүйек нерві
+г) төменгі жақсүйек нерві
д) қосымша нерв
24. Бет өзегінен үлкен тасты нервтің шығатын тесігін көрсетіңіз
а) кіші тасты нерв өзегінің саңылауы
б) біз-емізік тесігі
в) ұйқы өзегінің ішкі тесігі
+г) үлкен тасты нерв өзегінің саңылауы
д) ұйқы өзегінің сыртқы тесігі
25. Қандай бассүйек нервтері мойындырық тесігі арқылы өтеді
+а) тілжұтқыншақ нерві
+б) қосымша нерв
в) кіреберіс-ұлу нерві
+г) кезбе нерв
д) үшкіл нерв
26. Қандай нервтер жоғарғы көзұя саңылауы арқылы өтеді?
+а) көз қозғалтқыш нерві
+б) шығыршық нерві
+в) әкететін нерв
+г) көз нерві
д) қосымша нерв
27. Көз алмасының бұлшықеттерін нервтендіретін нервтерді көрсетіңіз
+а) көз қозғалтқыш нерв
б) қосымша нерв
в) көру нерві
+г) әкететін нерв
+д) шығыршық нерві
28. Мидың қатты қабығын нервтендіретін нервтерді көрсетіңіз
+а) кезбе нерв
+б) көз нерві
+в) жоғарғы жақсүйек нерві
+г) төменгі жақсүйек нерві
д) қосымша нерв
29. Ми аяқшалары мидың қай бөлігіне жатады
+а) ортаңғы ми
б) аралық ми
в) соңғы ми
г) артқы ми
д) сопақша ми
30. Жұлынның артқы мүйіздерінде болатын ядроларды көрсетіңіз
+а) nucleus thoracіcus
+б) nucleus proprius
в) nucleus posterіolateralіs
г) nucleі іntermedіo-medіales
д) nucleus centralis
31. Мидың қатты қабығының құрылысын сипаттайтын ерекшеліктерін көрсетіңіз
+а) бассүйек негізіндегі сүйектермен тығыз бітісіп кетуі
+б) веналық қойнауларының болуы
+в) өсінділерінің болуы
г) тісті байламдарының болуы
д) веналық қойнауларының болмауы
32. Гипоталамусқа жататын анатомиялық құрылымдарды көрсетіңіз
+а) сұр төмпе
+б) емізіктәрізді дене
+в) суқұйғыш
г) латералді иінді дене
д) көпір
33. Жұлын сұйықтығын бөліп шығаратын ми құрылымдарын көрсетіңіз
а) торлы қабық
+б) бүйір қарыншалардың тамырлы өрімдері
+в) үшінші қарыншаның тамырлы өрімі
+г) төртінші қарыншаның тамырлы өрімі
д) мидың қатты қабығы
34. Нәрестелер миының қатты қабығының жасқа байланысты құрылыс ерекшелігін көрсететін сипаттаманы көрсетіңіз
+а) қатты қабығы жұқа, бассүйек сүйектерімен тығыз бітіскен
+б) қабықтың өсінділері толық дамымаған
+в) қойнаулары салыстырмалы түрде кең
г) қойнаулары жоқ
д) құрылысында ерекшелік жоқ
35. Соңғы ми қай ми көпіршігінен дамиды
а) нерв түтігінен
б) артқы ми көпіршігінен
+в) алдыңғы ми көпіршігінен
г) ортаңғы ми көпіршігінен
д) ромбтәрізді мидан
36. Сопақша ми қай ми көпіршігінен дамиды
а) ортаңғы ми көпіршігінен
б) нерв түтігінен
+в) артқы ми көпіршігінен
г) алдыңғы ми көпіршігінен
д) ортаңғы және артқы ми көпіршіктерінен
37. Вегетативті нерв жүйесінің симпатикалық бөлігіне жататын анатомиялық құрылымдарды көрсетіңіз
+а) ақ және сұр дәнекер тармақтар
+б) тамыр маңындағы және ағзалық өрімдер
+в) симпатикалық сабау
г) көз қозғалтқыш нервтің қосымша ядросы
д) қанаттаңдай түйіні
38. n. Spіnalіs қалай түзілетінің көрсетіңіз
а) жұлынның артқы түбіршіктерінен
б) жұлынның алдыңғы түбіршіктерінен
+в) жұлынның алдыңғы және артқы түбіршіктерінің қосылуынан
г) ми сабауындағы ядролардың нейрондарының өсінділерінен
д) парасимпатикалық талшықтардан
39. Жұлынның қай сегменттерінде вегетативті нерв жүйесінің симпатикалық бөлігінің ядролары орналасқан?
а) сегізкөздік
б) құйымшақтық
+в) кеуделік
г) ми сабауында
д) мойын сегменттерінде С1 – С ҮІІ
40. Вегетативті нерв жүйесінің парасимпатикалық бөлігінің ядролары жұлынның қай сегменттерінде орналасқан
а) мойын сегменттерінде
б) кеуде сегменттерінде
в) бел сегменттерінде
+г) сегізкөз сегменттерінде SІІ-SІV
д) құйымшақ сегменттерінде
41. Жұлыннан қанша жұп жұлын нерві шығады
А) 7 жұп
B) 5 жұп
C) 9 жұп
D)+8 жұп
E) 12 жұп
42. Жүрек соғысын реттейтін бассүйек нерві:
Аүшкіл
B)+кезбе
C) әкететін
D) қосымша
E) шығыршық
43. Вегетативті нерв жүйесінің симпатикалық бөлігінің орталықтары қайда орналасқан:
А) жұлынның сұр затының алдыңғы мүйіздері
B)+ жұлынның сұр затының бүйір мүйіздері
C) ми сабауында
D) соңғы ми қыртысында
E) мишық ядроларында
44. Вегетативті нерв жүйесінің бөлімдері:
А) иммундық
B) эндокриндік
C)+симпатикалық
D) симпатикалық
E) көлденең жолақты
45. Парасимпатикалық орталықтар орналасқан:
А) жұлынның кеуде-бел бөлігінде
B) мишықта
C) жұлынның мойын бөлігінің бүйір мүйіздерінде
D)+ортаңғы мида
E) орталықалды қатпарында
46. Парасимпатикалық ядролар орналасқан:
А)+жұлынның ІI-IV сегізкөз сегменттерінде
B) жұлынның І-V бел сегменттерінде
C) жұлынның І-ХІІ кеуде сегменттерінде
D) жұлынның І- VІІІ мойын сегменттерінде
E) ІV-V кеуде сегменттерінде
47. Вегетативті нерв жүйесіне жатады:
А) жоғарғы түйіндік талшықтар
B) төменгі түйіндік талшықтар
C) түйін маңындағы талшықтар
D) түйін астындағы талшықтар
E)+преганглионарлық талшықтар
48. Миды қандандыратын артериялық сақинаның орналасқан жері:
A)+ми негізінде
B) мидың латералді бетінде
C) мидың медиалді бетінде
D) мидың жоғарғы бетінде
E) мидан тыс
49. Жұлынды қандандырады:
+а) a. vertebralis
б) a. basilaris
с) a. cerebri posterior
+д) aa. lumbales
+е) aa. intercostals posteriores
50. Ми веналары барып құяды:
а) бет венасына
б) тіл венасына
с) алдыңғы мойындырық венасына
д) сыртқы мойындырық венасына
+е) ішкі мойындырық венасына
