Коршаган ортаны коргау шараларына ластаушы козди рационалды турде орналастыру жатады.
1. улкен калалардан ондирис орындарын сыртка шыгару ж/е ауыл шаруаш-да кажетке аспайтын жерлерде жана курылыс жасау.
2. ондиристик касипорындарда жердин топографиясын ж/е жердин кай багытта есетинин ескере отыра орналастыру.
3. касипорыннын айналасына санитарлык корганыс орнын орнату.
4. калалык курылысты адам мен осимдикке тиимди экологиялык жагдай жасайтын рационалды жоспарлау.
26. Атмосфераны қорғау бойынша шаң аулау процесстерінің параметрлері (түрлері)
Атмосфера гректин 2созинен (атмос – ауа, файра – шар).кобине озимиздин тиршилигимизде колданатын ауаны атмосфера д.а. бул угым дурыс емес, ойткени ау атмосферанын негизги болигинин бири гана. Атмосфера – ар турли газ, су буы ж/е ауа тозаны болшектеринин компаларынан туратын Жердин газ таризди кабыкшасы.атмосфераны ондиристик шан ж/е туманнын ластауынан коргаудын негизги шараларына шан ж/е туман аулау аппараттырымен кенинен колдану карастырылады.
Шан аулау процестери негизинен 4 турге болинеди:
Кургак турде
Ылгалды
Электрофильтр
Фильтр
ар турли шан аула-тар, сонын ишинде электрофильтрлер ауадагы коспалар жог.концентрацияда болганда, ал фильтрлер коспанын н/е ауадагы коспанын аз концентрациясында, ягни 100 мг/м3-тан аз колданылады. Катты ж/е кул коспаларынан газды тазарту процестери ар турли аппараттарда тазалаудын жалпы тиимдилигимен сипатталады.
η=(Скир - Сшыг) / С кир - тазалаудын жалпы сипаттамасы
Шан тазалау процессинин тиимдмлмгмн багалауга шан аулагышка шан болигинин туспеу коэф-ти колданылады
К= Сшыг / Скир
К= 1 – η - аппараттын тазалау тиимдилиги
Шан аулагыштын гидравликалык кедергиси аппарат кириси ж/е шыгысындагы ауа агыны уысымдарынын айырмасы арк. аныкталады.
Δр=р(кир) – р(шыг)=γρω2 / 2
ρ-аппараттын есептеу кимасындагы ауанын тыгыздыгы
ω- жылдамдык, γ- гидравликалык кедерги коэф-ти.
Кургак ш.аулаг-га ауа агыннан коспа боликтери, гравитация, инерция куштери арк мех-к турде болинетин барлык аппараттык жатады. Курамы б-ша: циклонда, куйындык, ратациондык, рациалды, жалюздик болып болинеди. Газ агыны кубыр ишки кенистикке жанаса киреди ж/е корпус ишимен бункерге карай айнаалды. Орталык куштин асеримен шан боликтери циклон кабыргаларына жанасады ж/е ол газбен бирге бункерге туседи.
Ылгалды. Газды ылгалды турде тазалаушы аппараттар кен тараган. Ойткени олар киши шан боликтерин жогары тиимдиликте тазалайды. Сонымен бирге жарылыска кауипти ж/е жанатын газдардан шанды тазалауга мумкиндик береди. ылгалды тазалаушы аппараттар шан боликтеринин суйыктыктын тамшы бетинен н/е суйыктык кабатына шогу принципинен жумыс истейди. Шан боликтеринин суйыктыкка шогуи Броумдык козгалыс ж/е инерция кушинин асеринен болады.
Электрофильтр комегимен тазалау газдарды шаннан ж/е туманнан тазалаудын кедерги кундеги бирде-бир тури. Бул процесс карондык разряд зонасында газдын соккылык иондалынуына ж/е ион зарядтарынын боликтерге берилуин ж/е олардын электродтарга жабысуына негизделгени.
Фильтр ондирис орындарында вентиляция ауасын зиянды газдардан сонымен бирге газды зиянды заттардан ондиристик ж/е санитарлы турде тазалау ушин колданылады. Фильтрлеу процесси кауипти откелде зиянды заттар болшектерин устау аркылы журеди.зиянды заттар болшектери откелдин бетине жинакталады. Боликтердин фильтр элементинин бетине шогуи жанасу асеринен, сонымен бирге диффузиялык, инерциялык, гравитациялык шогуи аркылы болады. Фильтр элементтерин ар турли маталардан ж/е кииздерден жасайды.
27. Құрғақ түрде шаң аулағыштар (жұмыс істеу принциптері, түрлері)
Кургак ш.аулаг-га ауа агыннан коспа боликтери, гравитация, инерция куштери арк мех-к турде болинетин барлык аппараттык жатады. Курамы б-ша: циклонда, куйындык, ратациондык, рациалды, жалюздик болып болинеди. Газ агыны кубыр ишки кенистикке жанаса киреди ж/е корпус ишимен бункерге карай айнаалды. Орталык куштин асеримен шан боликтери циклон кабыргаларына жанасады ж/е ол газбен бирге бункерге туседи. Шан боликтери циклон кабыргаларына жанасады ж/е ол газбен бирге бункерге туседи. Шан боликтеринин газдан ажырауы газ агынынын бункерде 180 градус айналуынын асеринен б-ды. Шаннын ажыраган газ агыны сол кезде куйынды пайда етип шыгыс кубырынан циклоннан шыгады. Газды шаннан тазалау б-ша жаксы натиже беретин циклондарга цилиндлик ж/е конустык циклондар жатады. Цилиндрлик циклондар аспирация жуйесиндеги кургакшанды катты отынмен жумыс истейтин ошактан шыккак тутинди газды кептиргиштеги шанды ж/е т.б 0,-400 г/м3 аулау ушин колданылады. Оган тусетин газ кысымы 2500 Па-дан аспауы. Газдын Температурасы 30-50 градус.
Конустык циклондар газдан ысты тазалау ушин колданылады. Кирис концентрациясы 30-50 г/м3.
Тура далдик циклондар. Айырмашылыгы: гидравликалык кедергиси киши, габарити киши, тазалау тиимдилиги аз.
Улкен массадагыгаздарды тазалау ушин батареялык циклондар колд. Олар коп санды параллель турде орналаскан циклондык элементтерден турады.
Ратациондык шан аулагыштар. Олар орталыктан асер етуши акпараттарга жатады. Олар ауаны урлеу барысында салыстырмалы ири шаннан тазалайды. Баска курылгыларга караганда ыкшамды ойткени, вентлятор ж/е шан аулагыш бир агрегатта орналаскан. Бул ратациондык шан аулагышта тазалау тиимдилиги жогары. Ратациондык типти оратлыкты ратациондык шан болгиштер коп колданылады. Тазалау тиимдилиги 100% тен.
Кемшилиги: конструкциясы курдели ж/е пайдалануда мех-лык заттардан газды кургак тазалау киын. Куйындык шан аулагыштарда жука болшектерден газды тазалауда тиимдилиги жог. Корпус диаметри 40-2000 мм-ге дейин б-ды.
28. Ылғалды түрде шаң аулағыштар (жұмыс істеу принциптері, түрлері)
Газды ылгалды турде тазалаушы аппараттар кен тараган. Ойткени олар киши шан боликтерин жогары тиимдиликте тазалайды. Сонымен бирге жарылыска кауипти ж/е жанатын газдардан шанды тазалауга мумкиндик береди. ылгалды тазалаушы аппараттар шан боликтеринин суйыктыктын тамшы бетинен н/е суйыктык кабатына шогу принципинен жумыс истейди. Шан боликтеринин суйыктыкка шогуи Броумдык козгалыс ж/е инерция кушинин асеринен болады.инерция куштери шан боликтерине ж/е суйыктык тамшыларына олардын бир-бирине жакындаган кезинде асер ол куштер тамшынын ж/е боликтердин массасына ж/е олардын козгалыс жылдамдыгына асер етеди. Киши олшемдеги шан боликтери жеткиликти кинетикалык энергияга ие емес.сонд.,броундык козгалыс осы киши олшемдеги боликтерге тан. Броундык козгалыс есебимен газды шан боликтеринен тиимди тазалау ушин аппараттагы газ агыны козгалысынын жылдамдыгын азайту кажет. Жогарда айтылган 2 куштен баска шогу процесине турбулентти диффузия электрлик зарядталган болшектердин озара катынасы, конденсация, булану процестери ж/е асер етеди. Курылымы б-ша ылгалды шан аулагыштар Вентур Скруббери форсундык ж/е орталыктандырылган Скрубберлер соккы инерция туриндеги аппараттар Барботажды кобиктик аппараттар ж/е т.б. болып болинеди.
29. Электр фильтрлері (жұмыс істеу принциптері, түрлері)
Электрофильтр комегимен тазалау газдарды шаннан ж/е туманнан тазалаудын кедерги кундеги бирде-бир тури. Бул процесс карондык разряд зонасында газдын соккылык иондалынуына ж/е ион зарядтарынын боликтерге берилуин ж/е олардын электродтарга жабысуына негизделген. Электрофильтрге тусетин ластанган газдар сырткы асердин есебинен иондалган болады. (рентген саулелери, радиоактивти саулелер, космостык саулелер, газдын кызуы ж/е т.б.). сондыктанда олар еки электрод арасында калып электр тогын откизуине кабилети бар. Токтын шамасы иондар санымен электродатр арас-гы кернеуге байл. Крнеу кобей сайын электродтар арас-гы козгалыстар сол козгалыска коп иондар катысады ж/е токтын шамасы газдагы барлык иондардын осы козгалыска катысуына дейин оседи. Кернеудин осуине карамастан токтын шамасы туракты болады, оны каныгу тогы д.а. корондык ж/е шогу электрод арк арасында электр ориси туындайды. Шогу электроннан корондык электродка багытталган жел куши кернеуликти азайтады. Электродка кернеу тузеткиш арк. бериледи.
Uкр = Екр*R1*ln R2 / R1
Екр – корона пайда болатын эл. Орисиндеги критикалык кернеу (В/м)
R1,R2 – корондык ж/е шогу электродтардын радиусы.
30. Фильтрлер (жұмыс істеу принциптері, түрлері)
ондирис орындарында вентиляция ауасын зиянды газдардан сонымен бирге газды зиянды заттардан ондиристик ж/е санитарлы турде тазалау ушин колданылады. Фильтрлеу процесси кауипти откелде зиянды заттар болшектерин устау аркылы журеди.Зиянды заттар болшектери откелдин бетине жинакталады. Боликтердин фильтр элементинин бетине шогуи жанасу асеринен, сонымен бирге диффузиялык, инерциялык, гравитациялык шогуи аркылы болады.
Откелдин турлери:
1. зернистик кабатты (козгалмайтын еркин жайылган материал)
2. майысатын откелден жасалган(мата, войлук, резина,пенополиурутан).
3. жартылай катты материалдар.(токылган торлар, пресстелген спиральдар)
4. катты материалдар.(кауипти керамика, кауипти металлдар)
Фильтр элементтерин ар турли маталардан ж/е кииздерден жасайды.
31. Туман аулағыштар(талшықты фильтрлер) Ауаны қышқыл, майлы туманнан ж\е басқа сұйықтардан тазалауға талшықты фильтрлер қолданылады. Олардың жұмыс істеу принципі—ауырлық күшінің әсерінен кеуектің бетіне талшықтардың түсуімен түсіндіріледі. Туман аулағыштар 2-ге бөлінеді.
1. Төмен жылд-ты(
)
2. үлкен жылд-ты(
)
Талшықты төмен жылдам-ты туман аулағыштар өте үлкен тиімділікті(0,99-ға дейін) қамтамасыз етеді. Сонымен қатар бөлшек размері 3 мкм болса да, сол бөлшектерді толығымен жұтады.
Ал жоғарғы жылд-ты туман аулағыштар кіші габаритті размерде болады ж\е газды туманның 3 мкм өлшемінен аз болатын бөлшектерін тазалауды қамтамасыз етеді. Олардың тазалау тиімділігі 0,9-0,92.
32. Өндірістік тастанды заттарды газ ж\е бу тәрізді қоспалардан тазалау әдістері. Өндірістік тастанды заттардан тазалау әдістерін физ-қ ж\е хим\қ сиппаттамалары б\ша 4 топқа бөлуге болады:
1. Абсорбция —бұл әдіс зиянды қоспалардың сол қоспадағы бір н\е бірнеше газдық компонентерін ерітіп, жұту жолымен құрамдық бөліктерге бөлу арқылы жүреді.
2. Хемосорбция —газ ж\е буларды, қатты ж\е сұйық жұтқыштармен аз еритын хим-қ қосындысын пайда етіп, жұтулуға негізделген.
3. Адсорбция —бұл әдіс кейбір ультрамикроскоптық құрылыстағы қатты дененің өз бетінде газ қоспасының кейбір компоненттерін шығарып тастау ж\е бір деңгейде ұстап тұру б\ша физ\қ қасиетіне негізделген
4. каталиттік —бұл әдіспен өндірістік тастанды заттардың улы компонентерін тазалау жүйесіне катализаторды қосып, қоршаған ортаға зияны аз заттарға айналдырамыз.
33. Зиянды заттардың атмосфераға таралуы. Санитарлы-қорғаныс зонасы. Зиянды заттар конц-сы атмосфераның ж\е бетіндегі қабатын ШРК максималды бірлік конц-сынан аспау үшін шаң, газ қоспалары атмосфераға мұнаралар арқылы таралады. Оның мұнаралардан шығып таралуы турбуленттік диффузия заңдарына бағынады. Таралу процесі атмос-а жағдайында кәсіпорынның орналасуына, зиянды заттардың физ\қ-хим\қ қасиетіне, мұнаралардың биіктігі ж\е оның диаметріне байланысты болады.
мұндағы А-атмосфераның температуралық градиентіне байланысты(А=200), ж\е зиянды заттардың көлденең ж\е жатық түрде таралу жағдайда анықтайтын коэф-т.
RF—атмосферада тастанды шөгуі жылдамдығын ескеретін коэф-т
Q--ауа шығыны; M—атмосфераға тастанды зиянды заттардың саны; m,n—газ ауа қоспалардың шығу жағдайын ескертіп өлшемсіз коэф. RF=1 газ үшін, RF=0,75-3 басқа зат үшін; 
-ішкі ж\е сырқы температуралар айырмасы;
Cmax—конц-я.
Өндірістік кәсіпорындарын жобалаудағы санитарлық нормалар талаптарына сәйкес қоршаған ортаға зиянды заттарды шығаратын кәсіпорындарды тұрғылықты үйлерден санитарлық-қорғаныс зонасы арқылы бөлу керек.Санитарлық-қорғаныс зонасының тұрғылықты үйлерге дейінгі ара қашықтығы өндіріс орнының қуатына, технологиялық процестердің жүргізілу жағдайына ж/е зиянды заттардың қоршаған ортаға таралу саны ж/е сипатына байланысты болады.
1—1000м 3—300м
2—500м 4—100м
34. Шаң концентрациясын бақылау әдістері. Зиянды заттар концентрациясы бақылау әдістеріне гравитациялық, радиоизотоптық ж/е оптикалық әдістерді жатқызуға болады.
Гравитациялық әдіс —шаң газды ағыннан шаң бөліктері бөлініп ж/е олардың массасын анықтау болып табылады. Өлшеу процесі күрделі.
Радиоизотоптық әд іс – радиоактивті сәулелену нәтижесінде шаң бөліктерінің сәулені қабылдауына ж/е сіндіруіне негізделген. Әдістің қателігі ±15%.
Оптикалық әдіс – бұл әдісте шаңдалған газ ағынының шаң концентрациясына тәуелділігі н/е физикалық қасиетінің шаң қалдықтарына тәуелділігі қолданылады.
35. Газ ж/е бу қоспалары концентрациясын бақылау әдістері. Атмосфералық ауаның газ құрамының анализі газ анализаторының көмегімен іске асады.Зиянды заттарды экспресті анықтауышы ретінде универсалды газ анализаторлары (УГ-2,ГХ-2) қолд\ды. Универсалды УГ-2 газ анализаторы 16 түрлі газ ж\е бу конц-сын анықтай алады. Хим\қ, термохим\қ, хромотографиялық ж\е т.б. деп бөлеміз. Кең қолданысқа ие болған әдіс-оптикалық әдіс. Бұл әдістің жұмыс принципі газ инфрақызыл сәуле энергиясын өзіне жұтады.
36. Өндірістік ақаба сулардың классификациясы. Ақаба су деп бұрын өндірісте, тұрмыста н/е ауыл шаруашылығында пайдаланылған, сондай—ақ қандай да бір лас аймақ, оның ішінде елді мекен (нөсер,коммуналдық тұрмыс) ағындылар арқылы өткен су. Өндірістік ақаба су ластанған ж/е нормативті таза болып бөлінеді.Өндірістік ақаба сулар:
1. Минералды қоспалармен ластанған (металлургиялық, қышқыл шығару зауыты, құрылыс зат).
2. Органикалық қоспалармен ластанған (етті, балықты өндіру орындары, сүт өнімдері,тамақ өнімдерін өндіру зауыттары, хим-лық өндіріс орындары, каучук өндіру зауыттары).
3. Минералды ж/е органика-лық қоспалармен ластанған ақаба сулар (мұнай өңдеу ж/е мұнай өндіру кәсіпорындары, жеңіл фармацевтика өнеркәсібі, қант өндіру зауыты, органикалық синтез азық-түлік өндіру зауыты т.б.)
Сонымен қатар, су қоймаларда жылыған суларды төгу де жылулық ластануларға жатады.
