Теріні кҮту жӘне ойылҒан жеріне ем жасау

Сырқатты, әсіресе ауыр науқастарды күтуде тері кү тімі маңызды орын алады. Оның тазалығы мен тұтасты-ғы аса маңызды шарт болып саналады. Терінің жүмсақ-тығы мен серпінділігін сақтау үшін май және тері безде-рі функциясының маңызы зор. Алайда май мен тер терінің бетіне жинальш, оны кірлетеді. Маймен, термен бірге теріге шаң, микроорганизмдер де жиналады. Тері кірлеуінен ол қышиды, одан сызылған (терінің тырнал-ған жері), қасылған жерлер пайда болады, яғни терінің түтастығы бұзылады. Бұл, өз кезегінде, терінің үстіңгі қабатындағы микробтардың тереңірек бойлауына кө-мектеседі. Осыған байланысты мейіркеш сырқаттың же-ке басының ережелерін сақтауын қадағалайды және

оларға теріні таза сақтау жөніндегі қажетті әрекеттерді орындауға көмектеседі.

Мейіркеш өз аяғымен жүрген сырқаттың төсек-ор-нын, жапқыштары мен іш киімдерін ауыстыра отырып, гигиеналық ванна алу графигін жасап орындауы тиіс. Төсек тартып жатқаң сырқаттарды камфора-спирті бар ерітіндімен дезинфекциялап күнделікті сүрту қажет, ері-тіндіні қолдану алдында қыздыру керек. Ерітіндісі бар ыдысты ағып жатқан ыстық судың немесе орталық жы-лу беру батареясына қояды. Егер белімшеде мұндай ері-тінді болмаса, оны өздері жасауына болады: 0,5 л жылы суға 1—2 ас қасық сірке суын, иіс су немесе спирт қоса-ды. Егер бөлмеде бұл да табылмаса, теріні жылы сумен сүртуге де болады.

Сырқаттың терісін сүрту үшін сүлгінің бір шетін де-зинфекциялайтын ерітіндіге малып, жайлап қысады да онымен мойынын, құлағының сыртын, арқасын, кәкірек клеткасының алдыңғы жағын және қолтық астын сүрте бастайды. Әсіресе емшек бездері астындағы қыртыска ерекше назар аударған жөн, себебі толық және өте тер-легіш әйелдердің сол жерлері иістенуі мүмкін. Содан кейін теріні осы тәртіппен құрғата түседі. Легенді төсек-ке қойып сырқатты аптасына 1—2 рет жуады, содан ке-йін қажетіне қарай тырнағын алады.

Күтімі нашар болып, организм күрт әлсірегеңде де-ненің қысым түскен жері ойылады.

Ойылған жер дегеніміз үстіңгі, ал кейде, тереңдеп жайыла түсетін беткі тканьнің (терінің, тері астындағы клетканың шырышты қабықтың) жансыздануы. Ойылған жерлер әдетте сегізкөздің, жауырынының, үлкен үршық-тық, шынашақтың тұсынан пайда болады. Ойықтың үл-кеюінің негізі — сырқаттың қиын жағдайда жатып, қан айналымының бұзылуы.

і Ойықтың бірінші белгісі — терінің бозарзып, содан К0ЙІНГІ қызаруы, ісінуі мен эпидермистің сыдырылуы; оДан әрі терінің үлбіреуі мен шіруі. Ауыр жағдайларда т№ жұмсақ ткань ғана емес, шеміршек пен сүйек те жан-сі|ізданады. Оған инфекцияның енуі сепсиске алып келе-діІ де, өлуіне себеп болады.

• Ойықтарды болдырмау үшін оның профилактикаеын д^рыс жасау қажет, оның негізгі элементтері мыналар:

1) егер сырқат жағдайы жараса, оның дене қалыпын күніне бірнеше өзгерту;

2) қиқым-сиқым болмауы үшін оның төсегін күніне бірнеше рет сілкіп салу;

3) төсек жапқыш пен ішкі киімдерд бүктеліп қалмау;

4) көп уақыт шалқасынан жатқан ауыр науқае ас-тына жастық тысыңа кигізілген үрленген резеңке дәңге-лекті кигізіп, сырқаттың сегіз кәзіне дөңгелектің тесігі турасынан келетіндей етіп салу;

5) терісін күнделікті мына дезинфекциялайтын ертін-ділердің біреуімен сүрту; камфора қоспасы, камфора спирті, этил спиртінің 40% ертіндісі, иіс су, сірке су ері-тіндісі (300 -ыл суға 1 ас қасық) ал олар табылмаса, жылы сумен жуып, одан кейін құрғата сүртеді;

6) терінің гиперемиясы (қан кернеуі) болған кезде белгілі бір жердің қан айналысын жақсарту үшін теріні құрғақ сүлгімен сүрту немесе кварцтау;

7) терінін былжыраған (мацерия) жерін суық сумен сабындап жуу, спиртпен сүртіп, ұнтақ себу.

Ойық үлкейіп кетсе, оны емдейді. Күлдіреген жер-лерге бриллиант көгінің спирттегі ерітіндісін жағады^ содан кейін құрғақ таңғыш салады, Шіріген жер (не-кроз) шектелгенде өлі тканды алып тастап жараны 1% калий пермангант ерітіндісіне малынған зарарсызданған салфеткамен жабады. Таңғышты күніне 2—3 рет ауыс-тырады, Жараның тазаруына қарай Вишневский майы-нан, перуан майы мен самырсын майының қоспасынан, синтомицин эмульсиясынан т. б. таңғыш салуға кәшеді.

Ойықтардьщ болуы сырқат күтімінің нашар және сол мекеменің санитарлық мәдениетінің жоғары еместігін білдіреді. Сондықтан мейіркеш әр кез сырқат төсегін сілкіп салғанда оның денесін, әсіресе ойықтардың жиі пайда болатын жерлерін мұқият тексеруге тиіс. Өнеркә-сіп орындары ойықтарға профилактика жасауға арнал-ған құрылғылар: электр жылытқышы бар үстіңгі беті кеңірдектеліп жасалған үрлеме резеңке матрац шыға-РУДа.к

Тері мен денені күту. Біздің денеміздегі тері жамылғылары ағза мен қоршаған орта арасындағы байланыста үлкен роль атқарады, ішкі ағзалар мен тканьдерді сыртқы әсерлерден қорғап, жылу реттеу үрдісін жүзеге асырып отырады. Бұл қызметтің дұрыс орындалуын белгілі бір деңгейде тері жамынғыларының тазалығына байланысты.

 

Теріде микроорганизмдер үшін ыңғайлы орта болатын май мен тер бөлінуінен кір мен шай пайда болады. Кір тері белгілі бір деңгейде өзінің бактерия өлтіргіштік қасиетінен айырылады, ал тері жамылғыларының жарақаттануы (тырналу, жырып кету, жаралар) микробтардың терінің терең тканьдеріне енуіне жағдай жасайды. Теріге дұрыс күтім жасалмағанда киім мен аяқ киімді дұрыс тандамағанда, қажалу, қысылу нәтижесінде теріде іріңді-саңырауқұлақты аурулар пайда болады. Басқада тері аурулары мен жарақаттары тері құрғақтығынан, тершендіктен, катты қатудан, дұрыс тамақтанбаудан болуы мүмкін.

 

Ыстық сумен жуынуға моншаға бару үшін спортшыға аптасына бір реттен жиі емес тәртіп ұсынылады, ал жаттықтырудан соң жылы душ қабылдайды (t+400C шамасында). Өте ыстық немесе өте суық су орталық жүйке жүйесінің қозуын жоғарылатады (ОЖЖ), ол өз кезегінде ұйқыны бұзады. Буланған және құрғақ ауаны монша қалпына келтіру үрдісін тездетеді, ағзаның бейімделу мүмкіндігін (қабілеттілігін) арттырады, жүрек-буын жүйесінің және жылу реттеу үрдісінің тиімді жұмыс ырғағын жақсартады. Монша тері жамылғыларын тазалауда үлкен гигиеналық маңызға ие. Алайда оны ыстық әлсіздікке, бас ауруына, әсіресе жас спортшыларда жұмыс қабілетінің уақытша төмендеуіне әкеліп соғады.

 

Кейбір спорт ойындары мен бірсайыстарда (баскетбол, гандбол, регби, күрес және басқалар) спортшылардағы жарақат себебі күтімі жоқ тырнақтан болуы мүмкін. Гимнастикамен, шаңғымен, ескекпен (гребля) және де басқа спорт түрлерімен айналысу терінің мүйізденіп күлдіреп қалуына (мазоль) әкеліп соғуы мүмкін. Оларға глицеринмен кремді қолдану ұсынылады, ал аптасына 1-2 рет жылы сумен жуып, аяқ қырғышпен тазалау керек.

 

Сонымен бірге шаш та үнемі күтімді қажет етеді, ол дене тәрбиесі және спортпен қарқынды айналысуда әдеттегіден де тез кірлейді. Шашты апта сайын (күн сайын емес) жылы қайнатылған сумен сабын көбігінде немесе ылайықты шампуньмен жуу ұсынылады. Күніне бірнеше рет жиі тарақпен тарау да пайдалы, тек себепсіз шашты қолмен ұстай беруге болмайды, сонымен бірге күнара басқа арнайы массаж щеткасымен массаж жасап тұру керек.

 

Tic пен ауыз қуысы күтімі-бұл тек ағарту жұмысы емес. Ауру тіс пен кейбір асқазан-ішек ауруларының арасында тікелей байланыс бар.

 

Ауыз куысындағы ас қалдығы микробтар үшін қолайлы жағдай туғызады. Олар ауыздан жағымсыз иіс шығарады, тістің тез сарғаюына жағдай жасайды, ол тіс пен ауыз қуысын түрлі ауруына, тістің қызыл етінің ісінуіне, (пародонтоз), ал асқынып кеткен жағдайда тістің босап, тіпті түсіп қалуына әкеліп соғады. Сондықтан тісті күнделікті екі рет тіс пастасы немесе тіс ұнтағымен жуып тұру міндетті болып саналады.

 

Қызыл ет тканьдерінің ең дұрыс жаттықтыруы ауыз душы (гидромассаж) болып саналады. Бұл үшін "гидростат" сияқты немесе жіңішке шланга түріндегі арнайы құралды пайдаланады ("гидростом"-майда тесіктері бар темір душ. Процедура ұзақтығы-5-10 мин. Қызыл иекті жылы және салқын сумен кезектесіріп шаю да тиімді. Алайда тіс эмалінің жылылыққа және салқындыққа өте әсершілдігіне қарай +35...+370С температурадағы суды пайдалану ұсынылады.

 

Ауыз қуысының күтіміне арнайы дәрігердің тексеруі де (санация) кіреді. Әдетте санацияға емдеуге жатпайтын тіс тасын алу, поломба салу, сынған тістер мен түбірін жұлу жатады. Қай жағдайында массаж жасауда пайдалы, онда саусақпен және басбармақпен жоғарғы қызыл етті жоғарыдан төмен қарай, төменнен жоғары қарай уқалайды. Уқалау қимылдары жеңіл болуы керек. Уқалау ұзақтығы-3-5 мин.

 

Дене және ақыл-ой еңбегінің гигиенасы. Адамның жүйке жүйесі үздіксіз қызмет істейді. Ол барлық ағзаның үйлесіп қызмет істеуін, оның қоршаған ортамен байланысын камтамасыз етеді. Адам қызметіне қарай шаршау дене еңбегінде болсын, ақыл-ой еңбегінде болсын алдымен ОЖЖ-де дамиды. ОЖЖ-іне ауырлық түсірмеудің алдын алу мақсатында тиімді еңбек туралы гигиеналық негізделген элементтер қолданылады.

 

Дене еңбегінің тиімділігі жұмысшының артық қимылын алып тастауға қызу ырғақты дұрыс жүйелеуге және түрлі бұлшық ет топтарын демалдыруға бағытталған. Бұнымен еңбек процесіне қатысатын бұлшық ет қызметін реттейтін бас миы бөлігін қоздыру мен тежеуді кезектестіруді қамтамасыз етеді. ОЖЖ салмағының алдын алуға қызметтің басқа түріне ауыстыру жәрдемдеседі, мысалы, өндірістік гимнастика, дене шынықтыру мезеті жаттығуларын орындау. Бұндағы ең маңыздысы жұмысқа қатысы жоқ бұлшық ет топтарын да жаттықтырады.

 

Үздіксіз және қарқынды ақыл-ойы еңбегі ОЖЖ-нің шаршауын туындатады. Бас миының шаршаған бөліктерін демалдырудың жақсы құралы "басқа жұмыс түріне өту болып есептеледі, бірақ ауыр дене еңбегі болмауы тиіс, мысалы, бақшаға қарау, серуен, жүгіру, гимнастика және т.б. Бұл ұсыныстар мүмкіндігінше оқу орнының сабақ кестесінде ескеріледі. Оларды оқушылар да біліп, қолдануы тиіс: үй тапсырмасын орындау үзілісінде жеңіл дене жаттығуларын орындауға пайдалану, емтиханға дайындалу барысында дене тәрбиесімен және спортпен айналысуды тоқтатпаңдар. Ақыл-ой және дене еңбегіне кезектестіру сендердің жүйке жүйелерінді шаршамаудан сақтап, оның жұмыс қабілетін арттыратынын есте ұстаған абзал.