Дезинфекцияның химиялық әдісі ауру туындатушы микроағзаларды жою мен дезинфекциялық заттармен токсиндерді құлдыратуына бағытталады. Химиялық заттар әсері - жоғары температура әсерімен салыстырғанда тым беткей келеді. Дегенмен, қолжетімді болуы себебінен бұл әдіс жиі қолданысқа түседі. Жоғары температурадан құртылатын көптеген заттарды дезинфекциялық құралдармен зиян келтірмей өңдеуге болады.
Дезинфекциялық заттарға қойылатын негізгі талаптар:
§ жоғары бактерицидтілік;
§ адамдарға зиянсыз болуы;
§ өңделуші заттардың құртылуын болдырмауы;
§ суда еруі;
§ сақтаудағы тұрақтылығы;
§ қолданудағы ыңғайлылығы;
§ органикалық заттардың қатысуымен бактерицидті әсерінің сақталуы;
§ өндірісінің арзандылығы.
Тәжірибеде дезинфекция үшін көптеген химиялық заттар, олардың қосындылары қолданылады. Дезинфекциялық заттар қоздырғыш түріне, өңделетін зат құрылымына, қоршаған орта шарттарына байланысты таңдалады.
3.5 Дезинфекциялық ерітінділердің жіктелуі(химиялық құрылымына байланысты)
1) Йод, бром негізінде галлоидтан тұратын препараттар: хлордан тұратын: хлор ерітіндісі, кальций гипохлориді, хлорамин Б, диохлор, пантоцид; йод негізінде: спиртті йод ерітіндісі, Люголь ерітіндісі, йодинол, йодокам, йодоформ, йодонат; бром негізінде: аквабор.
Айқын бактерицидті, спороцидті, фунгицидті және дезодорир-леуші әсерге ие, бірақ респираторлы жүйені, көзді тітіркендіреді, токсикалы, утилизацияны дұрыс жасамаса қоршаған ортаға зиян, коррозия шақырады, иісі тұрақты. Кемшіліктеріне қарамастан, бұл топ заттарын медициналық мекемелерде кеңінен қолданады. Олар қол жетімді, тиімді, бірақ қолдану және утилизация ережелерін қатал қадағалауды талап етеді.
1) Көмірқышқыл газынан тұратын: калий перманганаты, сутегі асқын тотығы ерітіндісі. Бұл топтағы препараттардың әсер ету принципі мкроораганизмдердің протоплазмасынан органикалық компоненттердің қышқылдану және көмірқышқыл газының бөлініп шығуына негізделеді.Сутегі асқын тотығы жараларды тазалауда және қан тоқтатуда қолданылады. Улылығы аз, табиғи орта үшін қауіпсіз, арнайы иісі жоқ.
Олардың басты кемшілігі – жоғары коррозиялық белсенділігі бар,сондықтан олар металды инструменттерді өңдеу мен тазалауда қолданылмайды.
2) Альдегидтен тұратын: формальдегид, глиоксаль, сайнекс, деконекс, лизоформин-3000, глутарал, бианол және т.б.
Кешенді бактериоцидті,споралы,вирулентті әсер көрсетеді, микроорганизмдердің барлық түріне жоғары антимикробты белсенділік танытады. Медициналық инструменттер мен бұйымдарға коррозия тудырмайды, оларды пластикалық линзаларды және резеңке бұйымдарын тазалауда, сондай-ақ қиын конфигурациялы (мысалы, эндоскоп) технологияны дезинфекция жасауда қолданылады.
Бірақ тыныс алу жүйесіне тітіркендіргіштік әсер береді, адамдар арасында қолдана алмайды.
3) Құрамында спирт бар заттар: 70% этил спирті, изопропанол, пропанол, октенисепт, изосепт, предез, инцидинликвид, микроцид және т.б.
Бактериоцидті, туберкулоцидті, фунгицидті қасиет көрсетеді. Улылығы аз, дақ қалдырмайды және экологиялық қауіпсіз болып саналады. Спиртті заттарды теріге антисептик ретинде қолды тазалауда, иньекция жасағанда көп қолданады. Стетоскопты, қайшыны, термометрлерді дезинфекция жасауда пайдаланады.
Бірақ дезинфактанттардың бұл түрі микроорганизмдердің вегетативті формалары мен спораларына байланысты әсерсіз. Эндоскоп, хирургиялық материал, құрал-жабдықтарды спиртпен өңдеу эффективтілігі төмен және инфекциялардың таралуына алып келуі мүмкін.
4) Беткейлі-белсенді заттар (ББЗ): Биодез-экстра, Велтолен, Вапусан, амфолан, және т.б.
Олар құрамындағы төрттік аммоний қосындысы, аминдер, амфолитік ПАВ бөлшектері арқасында әсер етеді. Ащы иісі жоқ, металлды тот бастырмайды, токсикалық әсері төмен, шырышты қабық пен тыныс алу ағзаларын тітіркендірмейді, науқастар мен персоналдардың қатысуымен қолданыла береді. ББЗ – микроб клеткасы қабығының өткізгіштігін өзгертеді, сондықтан да, басқа да дезинфекциялық құралдармен қоса қолданысқа түседі. Жоғары жуып-шаюшы әсерінің арқасында біріншілік дезинфекциямен бірге стерилизация алдындағы кезеңде қолданылады.
ББЗ – липофильді вирустарға қарсы бактерицидті, фунгицидті, вирулицидті әсері бар. Бірақ, споралық белсенділігі жоқ, және де өкпе құрт ауруы микобактериясы мен гидрофильді вирустарға әсер етпейді.
5) Гуанидинді препараттар полигексаметиленген гуанидиннен және хлогексидиннен негізіндегі: полисепт, демос, биор, лизетол, фугоцид және т.б.
Жіңішке спектрлі бактериоцидті белсенділік пен тіркеме нәтижесімен ерекшеленеді. Осы байланыстар бактериялардың ара қатынасында белсенді, басқа туберкулездің микобактерияларында, бірақ вирустарға, саңырауқұлақтарға, спораларға белсенділік көрсетпейді. Олардың мінездемелік ерекшеліктері – өңделген қабықша бетінде құрылу, қалдық ұзақ бактерицидті әсерді қамтамасыз етеді.
Инвентарьға төмен токсикалық әсеріне байланысты, ең ыңғайлы препараттардың санына жатады.
6) Фенолды: амоцид, резорцин, трикрезол, ферозол, резорцин, бензонафтол, ваготил және т.б. Бактериоцидті, спорацидті және фунгицидті әсер көрсетеді. Теріні тітіркендіреді, жаққан жерге тез сіңеді, токсикалық.Антисептик ретінде стоматологияда тамырлы каналды және тіс пульпасының некротизациясын өңдеуде қолданылады. Ваготил жергілікті бактерицидті және трихомонацидті әсер көрсетеді. Резорцин антисептик ретінде фенолдан кем. Аз концентрацияда кератопластикалық, ал көп мөлшерде кератолитикалық және күйдіргіш әсер көрсетеді.
Бірақта бұл топ вирустар және бактериялардың спор түрлеріне белсенді емес.
7) Органикалық қышқылдар медициналық мекемелердегемодиализдіаппараттардың дезинфекциясы үшін қолданылады. Қазіргі уақытта ғалымдар перокси қышқылдардың антимикробтық қасиетін зерттеуде, аз концентрацияда препарат оның негізінде жоғары бактерицидті әсер көрсетеді. Кең қолданылмайды.
Қазіргі күнде химиялық дезинфекцияға кешенді әмбебап шешім жоқ. Әрбір топ құралдары – бұл күшті және әлсіз жақ комбинациясы.
Емдік-алдын-алу мекемеде дезинфекция, дезинсекция, дератизация заттарыМемлекеттік Реестрінде тіркелген, Қазақстан Республикасында мемлекеттік тіркелуі туралы куәлігі бар дезинфекциялық заттарды ғана қолдануға рұқсат етіледі.
ҚР кең қолданылатын препараттар гигасепт, лизетол, терралин, перформ, октенисепт, октениман, октенидерм, және де біраз белсенді енгізілетін лизоформин және дезэфект. Бұл ретте препараттың біраз үлкен тізбегі толық ақпараттың жоқтығына байланысты сол қалпында талап етілмейді.
