Төтенше жағдай режимі

Төтенше жағдай режимі ҚР-сы Конституциясының 44-б-ның 16-тарм-мен ж/е «Төтенше жағдай туралы» 2003 ж. 8-ақпандағы заңмен реттелген. Төтенше жағдай - азаматтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету жене ҚР-ның конституциялық қүрылысын қорғау мүдделерінде ғана қолданылатын ж/е мемлекеттік оргаңцар, үйымдар қызметіне, азаматтардың, шетелдіктердің ж/е азаматтығы жоқ адамдардың құқықтары мен бостандықтарына, сондай-ак занды түлғалардың құқықтарына жекелеген шектеулер белгілеуге жол беретін ж/е оларға қосымша міндеттер жүктейтін ерекше қ/қтық режим болып табылатын уак,ытша шара.Төтенше жағдайды енгізудің мақсаты оны енгізуге себеп болған мән-жайларды жою, адам мен азаматтың қауіпсіздігін, құқықтары мен бостандықтарын қорғауды, ҚР-ның конституциялық күрылы-сын қорғауды қамтамасыз ету.Заңмен төтенше жағдайды енгізу мен оның күшін жоюдың шарттары, негіздері, тәртібі белгіленген.Төтенше жағдай ҚР-ның демократиялық институттарына, тәуелсіздігі мен аумақтык түтастығына, саяси тұрақтылығына, оның азаматтарының қауіпсіздігіне елеулі ж/е тікелей қауіп төнген ж/е мемлекеттің конституциялық органдарының калыптьг жүмыс істеуі бұзылған жағдайда енгізіледі.Төтенше жағдайды енгізу негіздері болатын мән-жайларға, жоғарыдағы талаптар сакталған жағдайда: 1) шекаралас мемлекеттер аумақтарынан шекара арқылы жаппай өту; конституциялық қүрылысты күштеп өзгертуге үмтылу; билікті күштеп басып алуға бағытталған іс-әрекеттер; ҚР-ның аумақтық түтастығын бұзу; жаппай тәртіпсіздіктер, үлтаралық ж/е конфессияаралық қақтығыстар; аса маңызды объектілерді басып алуы; заң-сыз әскери қүрылымдар қүру; 2) дүлей зілзала дағдарысты экологиялық жағдайлар, табиғи өрттер, эпидемиялар, қауіпті авариялар, табиғи ж/е техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар жатады. Төтенше жағдайды ҚР-ның бүкіл аумағында н/е оның жекелеген жерлерінде ҚР-ның Президенті ҚР-ньщ Премьер-Министрімен ж/е Парламенті палаталарының төрағаларымен ресми консультациялардан кейін тиісті жарлығымен енгізеді, бұл туралы Парламентам дереу хабарланады. Жарлықта мыналар көрсетілуге тиіс: төтен-ше жағдайды енгізуге негіз болған мән-жайлар; оны енгізу қажеттігінің негіздемесі; төтенше жағдай енгізілетін жерлердің ше-каралары; төтенше жағдай режимін қамтамасыз ететін күштер мен қүралдар; енгізілетін шаралардың ж/е жеке түлғалардың қ/қтары мен бостандықтарын, заңды түлғалардың күқықтарын уақытша шектеулердің, сондай-ақ оларға қосымша жүктелетін міндеттердің тізбесі; төтенше жағдай режимі кезівде қолданылатын іс-шараларды жүзеге асыруға жауапты мемлекеттік органдар; төтенше жағдайды енгізу уақыты ж/е оның қолданылу мерзімі.ҚР-ның бүкіл аумағында енгізілетін төтенше жағдайдьщ күшінде болу мерзімі-30 тәуліктен, ал оньщ жекелеген жерлерінде 60 тәуліктен аспауға тиіс. Бұл мерзім өткеннен кейін төтенше жағдай токтатылды деп есептеледі. Ал төтенше жағдайды енгізуге негіз болған мән-жайлар жойылмаған жағдайда Президент жоғарыда көрсетілген мерзімдер шегінде оның қолданысын үзартуға қүкылы. Президент мемлекеттік басқарудың төтенше жағдай режимін қамтамасыз ету жөніндегі арнайы органдарын қүруы мүмкін, оларға; Президенттің жанындағы Төтенше жағдай режимін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік комиссия; жергілікті жердің комендатурасы жатады. Бұл органдардың қүрылу ж/е қызметінің тәртібі, сондай-ақ негізгі міндеттері мен функциялары «Төтенше жағдай туралы» заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы 2006 ж. 14-қаңтардағы заңмен нақтыланған¹.Мемлекеттік комиссия төтенше жағдайды енгізу үшін негіз болтан мән-жайларды жою жөнінде шаралар әзірлейді, оларды жүзеге асыруды үйымдастырады ж/е орыңцалуына бақылау жасайды.

Төтенше жағдай енгізілген жердің комендатурасы жергілікті атқарушы органдармен өзара іс-қимыл жасасьш төтенше жағдай режимін қамтамасыз етеді; оның мәселелері жөнінде тиісті аумақта орындауға міндетті бүйрықтар мен өкімдер шығарады; заңдылық пен құқық төртібін қамтамасыз ету жөнінде шаралар колданады ж/е т.б. Төтенше жағдай режимін қамтамасыз ету үшін ішкі істер, үлттық қауіпсіздік органдарының, ҚР-ның төтенше жағдайлар жөніндегі орталық атқару органының ж/е басқа да мемлекеттік органдардың күштері мен қүралдары пайдаланылады. Қажет болған жағдайларда Президент жарлығының негізінде төтенше жағдай режимін қамтамасыз ету үшін Қарулы Күштер тартылуы мүмкін. Заңмен төтенше жағдай кезінде қолданылатын шаралар мен шек-теулер белгіленген.

56. Әскери жағдай режимі.. Қ. Р. Конституциясының 44-бабының 17-тармағында Республикаға қарсы агрессия жасалған не оның қауіпсіздігіне сырттан тікелей қатер төнген жағдайда Қ. Р. –ның Президенті Республиканың бүкіл аумағына немесе оның жекелеген жерлерінде әскери жағдай енгізіледі, ішінара немесе жалпы млбилизация жариялап, бұл туралы Республика Парламентіне дереу хабарлайды деп қаралған. Әскери жағдай режимі «Соғыс жағдайы туралы» 2003 ж. 5-наурыздағы Қ. Р.-ның заңымен реттеледі.Бұл заң бойынша соғыс жағдайы Қ. Р. –ның заңымен реттеледі. Бұл заң бойынша соғыс жағдайы Қ. Р. –на қарсы агрессияны не оның қауіпсіздігіне сырттан тікелей төнген қатерді болдырмауға немесе олрға тойтарыс беруге жағдай жасауға бағытталған саяси, экономикалық, әкімшілік, әскери және өзгеде шаралар кешенін көздейтін және Қ. Р. –ның Президенті Республиканың бүкіл аумағында немесе оның жекелеген жерлерінде енгізетін ерекше құқықтық режим. Соғыс жағдайын Президенттің жарлығымен енгізеді. Жарлықта: соғыс жағдайыне енгізу үшін негіз болған мін-жайлар; енгізілген шаралардың және азаматтар мен басқа да тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарын уақытша шектеудің тізбесі; соғыс жағдайы енгізілетін аумақтың шекаралары; соғыс жағдайын орнату мен қолдау үшін тартылатын күштер мен құралдар; соғыс жағдайы қолданыла бастайтын уақыт белгіленеді. Қ. Р.-ның аумағындағы не оның жекелеген жерлеріндегі соғыс жағдайы, оны енгізуге негіз болған әрекеттер тоқтатылғаннан кейін, Президенттің жарлығымен күшін жоюды

Пиялылық режимі

«Мемлекеттік құпиялар туралы» ҚР-ның 1999ж 15- наурыздағы заңымен ҚР-ның ұлттық қаупсіздігін қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік құпияларды қорғаудың тәртібі айқындалған. Бұл тәртіп мәліметтерді мемлекеттік құпияларға жатқызуға, оларды құпияландыруға, оарғ билік етуге, оларды қорғау мен құпиясыздандыруға байланысты туындайтын құқықтық қатынастардың ықпалдылығын қмтамасыз етеді.Бұл тәртіпте құпия б\т мәліметтер және оларды иеленушілер жөннде айқын нұсқаулар бар. Заңда ҚР-сы Президентінің, Парламентінің, Үкіметінің, мемлекеттік органдары мен ұйымдарының мемлекеттік құпияларды қорғау саласындағы арнаулы өкілеттіктер белгілнген.

Мемлекеттік құпия б\т мәліметтерге жатқызылған деректерге иелік ететін барлық әкімшілік құқық субьектілерінің құқықтарыішінара, уақытша шектеледі (мысалы, Қазақстаннан тыс жрлерге шығу құқығын уақытша шектеу). Мұнымен қоса олар мемлекеттік құпиялар туралы заңдарды бұзғаны үшін заңдарда көзделген тәртіппен жауап береді. Сонымен бірге өзінің қызметінің түріне байланысты осы мәліметтерді иелік етуге тиісті лауазымды адамдар, заматтар ерікті түрде ркше тексеру рәсімдерінен өтеді.