Настоящее время в значении ближайшего будущего

Исходный падеж. Наречия направления и места.

Чтобы обозначить откуда или с какого времени происходит движение, действие, откуда извлекается или из чего сделан предмет к сущ., или местоим., добавляется аффикс – дан (после гласной и звонкой согласной) или – тан (после глухой согласной), а в мягком варианте – дән или тән после м,н,ң этот аффикс имеет форму-нан/нән (таким образом их 6 вариантов). По русски он переводится из(чего-то) от (чего-то, кого-то), с(чего-то,кого-то) у(кого-то взяли,берут): чынаяктан – из чашки, от чашки; бүлмәдән-из комнаты, ишектән-с двери,от двери.

Во множ.числе этот аффикс ставится после аффикса множественности: авыл-лар-дан- со стульев. Личные местоимения имеют след.вид: - миннән –от меня, из меня, с меня, бездән, синнән и т.д сездән аннан (аңардан) алардан. Поскольку аннан значит еще и оттуда, чаще в значении от него и употребляют аңардан. Этот аффикс употребляется и с вопросительными местоимениями: кемнән? – у кого?(взял), от кого? Нәрсәдән?-от чего?, из чего?кайдан?-откуда? Некоторые из падежных аффиксов употребляются в наречиях (причем аффикс – да-иногда указывает также и направление):

Монда - здесь, сюда Моннаң – отсюда

Биредә – здесь Биредән - отсюда

Бирегә – сюда Аннан тегеннән - оттуда

Анда,тегсидә – там, туда

2) Менә мәктәпләрдә чыгарылыш имтиханнары, чыгарылыш кичәләре тәмамланды. Мин Казан шәһәренең Федераль Университетының филология факультетына укырга керергә җыенам. Үземне борчыган бик күп сораулар белән, мин керәчәк югары уку йортында эшләүче таныш укытучыга мөрәҗәгатъ иттем:

- Сез мина аңлата алмассыз микән, бу уку йортына керер өчен нинди документлар кирәк?

Ул әйткән документлар минем инде әзер булганга, мин алдагы соравымны бирдем:

- Ә уку өчен түләү хакын әйтә алмассыз микән?

- Беренче елны 40 мең сум, ә алдагы елларда бу хак үзгәрергә мөмкин.

- Ә уку ничә ел була? Мин үземне борчыган сорауларга тулы җавап алганга бик кәнәгатъ булдым.

 

3) Казанда шәһәр транспорты: автобус, троллейбус, трамвай, метро һәм такси белән йөрергә була. Соңгы елларда бу транспорт төрләре үзебезнең илдә эшләгән машиналар белән яңартылып торыла.

2005 елда ачылган метрополитен юлы Казанның иң яшь транспорт төре. Аның җиде станциясе бар. Узенең төгәл расписаниясе, юл “пробкаларының” булмавы аркасында, өстәнлек алып тора.

4) Казанская культура выделяется своим многонациональным народом, обычаями, традициями и национальными одеждами. В настоящее время Казань высокообразованная культурная столица. В России Казань занимает второе место по величине концертного зала, 7 театров, филармония, национальная библиотека, музей и его филлиалы. Помимо них очень много дворцов культуры и дом дружбы народов как образец подражания народу.

В последнее время каждый год проходит фестиваль музыки и театра. Также не остаются без внимания национальные праздники: это татарский народный праздники: Сабантуй, Науруз, день города и другие.

 

Билет № 8

1) Употребление слов “аз”, “күп”. Винительный падеж.

По татарски в выражениях типа там много(мало) деревьев, в чашке мало(много) воды слова күп и аз, в отличие от русского языка стоит ПОСЛЕ определяемого слова, т.е в конце предложения: Анда агачлар күп(аз). Чынаякта су аз(күп) Быел яңгырлар аз. В прочих случаях эти слова занимат то ңе мечто, что и в русском языке: Җирдә күп кар ята. Ул Казанда күп еллар яши. Мин чәйгә шикәрне аз салам. Ул күп (аз) укый.

Винительный падеж.(кого? что?)

Обычно передается при помощи аффикса – ны /-не.

Я открываю дверь – Мин ишекне ачам.

Он видит Казань. – Ул Казанны күрә.

Во множ.числе этот аффикс стоит после –дар/-дәр (Эти столы делают они-Бу өстәл-ләр-не алар ясыйлар. –НЫ/-НЕ не добавляется, как правило, лишҗ в тех случаях, когда речь идет О КОНКРЕТНОМ ОПРЕДЕЛЕННОМ предмете(в предшествующих примерах имеется в виду конкретная дверь, ведро, столы) Если же речь идет о любом предмете, ничем не выдленном из ряда ему подобных(любое ведро-но не кружка, любая дверь-но не окно). –НЫ/НЕ не добавляется. Корова дает молоко – Сыер сөт бирә.

Дәфтәр бир! – (любую) Дәфтәр не бир! (конкретную)

2) Менә мәктәпләрдә чыгарылыш имтиханнары, чыгарыш кичәләре тәмамланды. Мин Казан шәһәренең Федераль Университетының филология факультетына укырга керергә җыенам.

Үземне борчыган бик күп сораулар белән, мин керәчәк югары уку йортында эшләүче укутучыга мөрәҗәгәть иттем:

- Сез миңа аңлата алмасыз микән, бу уку йортында нинди белгечләр хәзерлиләр?

Ул миңа бик кирәкле информация биргәч, мин тагын сорадым:

- Ә нинди факультетлар бар?

- Факультетлар күп инде, кирәклесен сайлый белергә кирәк.

- Ә сез үзегез кайсы факультетта укытасыз?

Ул иренмичә үзе укыта торган факультет турында сөйләде. Менә бит нинди киң күңелле кеше эшли бу уку йортында, рәхмәт инде аңарга.

3) Мин үзем Әлмәт шәһәрендә туып үстем, анда урта мәктәпне тәмамладым, хәзер Казанда югары уку йортында укыйм. Әлмәт тарихка бай, үсүче шәһәр. Ярты гасыр элек кечкенә генә булган авыл, үзенең көчле нефть, һәм промышленность үзәгенә әйләнүенә нефтькә бурычлы. Шәһәрнең үсемендә анда урнашкан “Татнефть” компаниясене, аның хезмәт сөюче халкының тырышлгы зур урын алып тора.

2003 елда Татарстан Республикасы нефть чыгару ысулларының 60 еллыгын һәм Әлмәт шәһәрененең 50 еллгын билгеләп үтте. Шәһәребезнең яңартылган матур йортлары, яшеллек, чәчекләр утыртылган урамнары, парк һәм мәдәният төбәкләре анда яшәүче күп милләтле халкы, минем күңелемдә горурлык хисе уята.

4) Республика Татарстан выделяется своим многонациональным народом, обычаями, традициями и национальными одеждами.В Республике разговаривают на многих национальных языках. Государственными являтся – русский и татарский язык.

Билет № 9

Настоящее время в значении ближайшего будущего.

В татарском языке настояәее время часто употребляется также для выражения ближайшего будущего. В русском языке это тоже возможно (Завтра приезжает мама), но в татарском такое употребление наст.времени встречается значительно шире. Это значение обычно ясно из ситуации или передается употреблением слов иртәгә,хәзер и др. Во всех этих случаях речь идет о ближайшем, непосредственном будущем. По отношению к отдаленному будущему наст. вр. не употребляется. Так, в предложениях: «Мы будем жить в Казани» - «Через год Миша пойдет в школу» употребляется будущее время.

«Чәй эчәсенме?» (будешь ли ты пить чай?)

“Син кайчан керәсең?»(когда ты зайдешь?)

«Хәзер киләм»(сейчас приду).

2) Мин иптәш кызымның туган көн кичәсендә бер кыз белән тоныштым. Ул Казан федераль Университетында укый икән. Мин быел мәктәпне тәмамлыйм, шуңа күрә мине борчыган сорауларга җавап алырга ашыктыйм:

- Син миңа үзең укый торган университет турында тулырак сөйли алмассың микән?

Ул бик рәхәтләнеп бу уку йортының тарихын сөйләде.

- Ә син нинди факультетны сайладың?

- Мин филалогия факультетында укыйм.

- Ә син ничәнче курста укыйсың?

- Мин быел икенче курсны тәмамлыйм.

- Синең буш вакытларның буламы соң, ничек уздырасың?

- Буш вакыт бик күп булмый инде, булган вакытта аны файдалы итеп уздырырга тырышам.

- Казанда мәдәният төбәкләре бик күп, син кайларда булдың?

- Мин Г.Камал театрында, милли музейда булдым. Менә үзем укый торган төркем белән Р.Нуриев исемендәге халыкара балет фестивалена барырга җиенабыз. Минем өчен бу сөйләшү бик файдалы булыр дип уйлыйм.

3) Мин укый торган татар дәүләт гуманитар-педагогия университеты Россия Федерациясенең иң борыңгыларыннан санала. Ул 24 октябрь 1876 елда император Александр 2 указы буенча учительский институт исемендә барлыкка килә. Аннан соң ул берничә тапкыр үзенең исемен алыштыра.

1921 елдан ул Казан-педагогия исемен йөртә. Соңгы елларда бу уку йорты әле тагын берничә тапкыр үзенең исемен үзгәртә.2009 елда аны Казан Федераль универститетына кушу турында карар кабул ителә.

4) История многонационального татарского народа, золотого века связана с русскими традициями. Наши булгарские предки имеют турецкие и арабские корни. Республика Татарстан сохраняет, гордится своим многонациональным народом, обычаями, традициями и национальными одеждами. Где бы ни жил татарский народ, они везде найдут себе место.