Кароткая характарыстыка жывога наглебавага покрыва

Чарніцы, або Чарніцы звычайныя, або Чарніцы мірталістныя (лат. Vaccinium myrtillus) — від Чарніцы — хмызнячок вышынёй 10—50 см. На поўначы, у зоне тундры, — некалькі сантыметраў. Галіны адыходзяць ад галоўнага стволіка пад вострымі вугламі. Лісце чарговае, дробнае, яйкападобнае, скурыстае, на зіму опадаючае.

Дажджавая вада па ўвогнутаму лісцю і галінкам адводзіцца да галін з глыбокімі баразёнкамі, па якіх і сцякае да кораня. Расліна мае паўзучае карэнішча, якая дае вялікую колькасць атожылкаў.Цвіце ў маі.

Кветкі зеленкавата-белыя, правільныя, сядзяць па адным. Венца мае пяць зубчыкаў. Адгін кубачка непадзельны. Тычачак дзесяць. Песцік — адзін. Завязь ніжняя. Кветка нахілены ўніз, і гэта абараняе пылок ад вільгаці. Галоўнымі

апыляльнікамі кветак з'яўляюцца хатнія пчолы і чмялі. Ягады чарніцы синевата-чорныя з-за васковага налёту або проста чорныя. Унутранасць пурпурная, насення можа быць да 40 штук. Плады ядуцца ляснымі птушкамі. У прыродзе расце пераважна ў паўночных раёнах — у лясах, галоўным чынам хваёвых, і на балотах.

Кісліца звычайная (Oxalis acetosella L.) − гэта аднагадовая невысокая расліна (вышыня складае прыкладна 15 гл у сярэднім), якое адносіцца да сямейства кіслічных. Расліна валодае тонкім паўзучым коранем і па сваім будынку не агадвае наяўнасць сцябла. Лісток расліны ставіцца да доўгачаранковых і складаецца з 3-х аднатыпных лісточкаў сэрцаватай формы. Цвіценне кісліцы звычайнай можна назіраць, як правіла, у перыяд канца вясны або пачаткалета. Кветкі «заячай капусты» змесцаваны на доўгіх кветаножках і маюць белае або ружавата-белае адценне. Плод складае ў сваім будынку нейкую скрыначку, якая падчас паспявання лопаецца і дае выйсце насенню праз якія ўтварыліся расколіны. Расліна ўладкована так, што ўвечар або ў моцную спякоту, яе лісточкі складаюцца, а ўдзень пры нармальнай тэмпературы паказваюць усё сваё хараство і вытанчанасць. Другая свая назва – «заячая капуста», расліна набыла за кіслы густ, які яно мае за кошт наяўнасці ў сваёй структуры такіх рэчываў як – аксалаты і щавелевай кіслаты. Траву кісліцы звычайнай актыўна выкарыстоўваюць у народнай медыцыне для лячэння і прафілактыкі розных хвароб. З травы расліны вырабляюць чай, выкарыстоўваюць у салатах і варыць капусту. «Заячую капусту», як правіла, збіраюць падчас яе красавання, але збор травы можна выконваць і ў іншыя перыяды. Кісліца звычайная – вельмі карысная расліна, багатае вітамінамі і іншымі карыснымі складнікамі, але пры празмерным ужытку ў велізарных абсягах, можа выклікаць атручванні. Кісліца звычайная – карысная расліна, але пры гэтым можа выклікаць атручванне ў жывёл, калі будзе з'едзена ў вялікіх колькасцях.

Майнік двухлісты (заячая ягада) – Майнік двухлісты (блюшчык, лёгачнiк, касцянiка) – Maianhtemum bifolium.

Шматгадовая ценевынослівая расліна, дамінант лясной травяністай расліннасці, утваральнае сімпатычныя групы і цэлыя плантацыі пад цяністым спадзістым іглічных, радзей лісцяных дрэў. Часта суседнічае з кісліцай, і чарніцай. Сустракаецца па ўсёй Беларусі, а за яе межамі расце ў Еўропе і Сібіры, а таксама на Далёкім Усходзе, у Манголіі, Кітаі, Японіі (праўда, японскую разнавіднасць часам вылучаюць у асобны выгляд). Расце на водапранікальных супяшчаных і суглінкавых глебах з недахопам вапны (служыць індыкатарам).

Майнік адносна кароткі, не вышэй 20 см, прамое сцябло нясе два, радзей тры ярка-зялёных ліста сэрцападобнай формы, размешчаных па чарзе. Красаванне пачынаецца ў другой палове траўня, адначасова з ландышам, на мініятурную копію якога майнік падобны. Кветкі белыя, з лёгкім прыемным пахам, сабраныя ў рэдкі верхавінны пэндзаль. Самаапыленне для майніка з'яўляецца асноўным, а магчыма і адзіным спосабам размнажэння (няма сярод батанікаў адзінага меркавання на гэты конт), а апыленне казуркамі лічыцца выпадковым і расцэньваецца як перажытак мінулага. Незалежнасць рэпрадуктыўнага цыклу кветкавай расліны ад казурак разглядаюць як прагрэсіўнае ў эвалюцыйным сэнсе ўласцівасць і прыкмета адноснай маладосці выгляду. Ягад завязваецца трохі, у спелым выглядзе яны вішнёвага колеру. Хоць плады майніка і не атрутныя, але і не ядомыя, што падкрэсліваецца ў назове заячыя ягады – эпітэт «заячы» у народнай батаніцы служыць маркерам для адначасовага пазначэння бяспекі і бескарыснасці. Ягады ядуцца птушкамі (дразды, рабчыкі). Першы год вырастаючыя з насення расліны праводзяць пад зямлёй, марнуючы ўсе высілкі на развіццё тонкага паўзучага карэнішча. На другі год утворыцца першая ліставая пласцінка, і да наступу ў літаральным сэнсе квітнеючага ўзросту майнік трымае толькі адзін ліст, другі развіваецца да пачатку красавання, які пачынаецца на пяты год. Асноўная роля, аднак, прыналежыць вегетатыўнаму размнажэнню – з дапамогай карэнішчаў, выганяючых мноства квітнеючых асобнікаў. Карані майніка лёгка перегніваюць і ўтворваюць генетычна тоесныя самастойныя асобіны. Мяркуецца, што жыве майнік не меней 20 гадоў, а магчыма, значна больш.

Арляк звычайны (лат. Pteridium aquilinum) — від шматгадовых травяністых папарацевідных раслін роду Арляк з сямейства Дэннштэдтыевые (Dennstaedtiaceae), па загнутым боку лісточка і па падоўжным, крытым шэрагам спорангіяў лёгка одрозніваемы ад іншай папараці нашай флоры.

Сваю назву гэтая папараць атрымала таму, што сасудзінкавыя пучкі ў карэнішча размешчаныя такім чынам, што на папярочным разрэзе ўяўляюць некаторае падабенства дзяржаўнага арла (адгэтуль назва Adlerwurz або Adlerfarn у немцаў або аналагічнае фр. fougere imperiale у французаў і польск. Orlica pospolita у палякаў); часам жа сасудзінкавыя пучкі на папярочным разрэзе ўяўляюць як бы ініцыялы імя Ісуса Хрыста (IC), чаму Арляк завуць таксама Ісусавай травой (ім. Jesus Christus Wurzel).

Арляк шырока распаўсюджаны, сустракаецца паўсюдна па зямным шары, акрамя арктычных раёнаў, стэпаў і пустыняў.

Месца пражывання — светлыя лясы, як іглічныя (звычайны на пяшчанай глебе ў хваёвых лясах), так і лісцяныя (асабліва березнякі), лясныя ўзлескі, адкрытыя ўзнёслыя месцы, зараснікі хмызнякоў. Аддае перавагу лёгкім і бедным глебам, хваёвых, часам сустракаецца на вапняках. Часам утворвае суцэльныя зараснікі на значным пляцы, нярэдка дамінуе ў травяным покрыве. У натуральных месцапражываннях арляк рэдка становіцца агрэсіўна рассяляючайся раслінай. Але дзейнасць чалавека спрыяе ператварэнню яго ў адзін з самай распаўсюджаных відаў папараці.

Глыбока залягаючыя карэнішчы і здольнасць да бурнага вегетатыўнага размнажэння дазваляюць арляку асвойваць высечкі і гары, закінутыя палі, плантацыі і выганы.У некаторых краінах на сенажацях лічыцца чяжказводным пустазеллем, якое патрабуе адмысловых мер барацьбы.

Каранёвая сістэма магутная, моцна разгалінаваная, складаецца з чорных гарызантальных і вертыкальных глыбока размешчаных падземных карэнішчаў.

Лісце двойчы-тройчы пёрыстыя, са своеасаблівым пахам, шчыльныя і цвёрдыя, на доўгіх мясістых сцяблінах, у абрысе трохкутныя. Лісточкі даўгаватыя, на канцы тупыя, часам лопасцевыя або пёрыста-надрезанныя. Ніжняя пара пёраў у сваёй аснове мае нектарнікі, якія вылучаюць салодкую вадкасць, што прываблівае мурашак. Бок сегментаў лісця загорнуты. Споры шаравідна-тэтраэдрычныя, спеюць у ліпені — жніўні.

Выкарыстанне:

Настой карэнішча ўжываецца ў народнай медыцыне як процігліставы сродак, для лячэння рахіту ў дзяцей.

Карэнішчы ўтрымоўваюць да 46 % крухмалу, выкарыстоўваюцца для падрыхтоўкі клею, у піваварстве; ядуцца кабанамі і свіннямі (для іншай жывёлы атрутныя).

У попеле лісця ўтрымоўваецца поташ (карбанат калія), ён ужываецца ў вытворчасці тугаплаўкага шкла і зялёнага мыла. Уласцівасці поташа былі вядомыя нават да з'яўлення мыла. Шарыкі прысака ўлетку нарыхтоўвалі надаўжэй і выкарысталі для атрымання луга для мыцця на працягу ўсяго года. Гэтая практыка ў некаторых раёнах Беларусі працягвалася аж да XIX стагоддзя.