Вирустарды культивирлеу
Вирусты культивирлеу әдісін таңдау жасушаны тығыз су/ды ж/е суспензиялық культурада өсу қабілетін алады. Вирусты клеткалық жасушада ірі масштабты н/е өн-с өсіруін жоғары ж/е төменгі шекарасын айқындау қажет. Кейбір жағдайда жылына 100 литр вирус алынады. Ол вакцина түрінде қолданылады масштабқа бай-ты. Вирусты культивирлеу әдістері бірқатар вирус вакцинасын шығаратын ірі масштаб өндірісін қамтамасыз ете алады. Көптеген вирусты препараттарда өнд-у әр түрлі үй ж/е зерт-қ жану-ң әдеттегі алынған біріншілік жасуша культ пайдаланған жөн.
12. Биотехнологиядағы вирусология
Вирус лат.т. Аударғанда ''у'' деген мағына береді. Вирус тірі ағзалар-ң ішіндегі жасуша-ң тіршілік иесі. Олар РНК ж/е ДНК қышм қ/н. Вирустардың сыртынан нәруыз қабаты капцит қ/ды. Элек-қ микр.3000есе үлкейтіп қарағанда пішіні таяқша, жіп, цилиндр б.т. 1935 ж У. Стенли вирустардың, кристалдардың шоғырланған жиынтық екенін ашты. Қазіргі кезде вирустардың омыртқыларды улан-н 500-дей өс-ді 800-дей түрі бар. Вирустардың жасушадан тыс тіршілік ететін турлері вирлондар деп аталады. Вирус жай ж/е күрделі деп 2-ге бөлінеді. Вирус-ң дамуына қолайлы жағдай туғанда ол бірнеше минуттың ішінде көбейіп, өздеріне тән қасиет-н к/ді. 60 С тем-да ауыру қоздырғыш қасиеті жоғалады. Ал 90 С тем-да 80 мин қыздыр-да сары ауру вирусы тіршілігін жояды.
13. Биотехнологиялық өндірістегі микроорганизмдер
БТ өн-те әртүрлі зат-ң микробиол-қ түзілуі маңызды роль атқарады. Қазіргі кезде өн-к микробиол-ң негізі 40-шы жылдары ферментация әдісімен пеницилинді өн-ді жолға қойғанда қаланды. Қазіргі кезде микроорган-ң оншақты қосылыс аминқыш-н, антибиотиктер, ақуыздар, витаминдер, майлар, нуклейн қыш-н, полисах-р, пигменттер т.б.тур ш/да. Микроорган-ң әртүрлі әлеміне прок-р,әр жасушалы ағза-р, қалыптаспаған ядросы бар бактериялар, актиномиц-р
14. Патогенді микроағзалар деген не
Микроағзалар – табиғатта,топырақта,суда,ауада кең таралып биосферада зат айналымына белсене қатысады. Микроағзалар фотосинтез құблысы кезінде түрлі қосылыс-ң минералдануына жағдай туғызады, атмосферадағы СО2 қоры-ң болуын қамтамасыз етеді. Кейбір микроағзалар адамдар мен жануарлар ж/е өсім-ң ауруын т/ды. Оларды питогенді д.а. Кейбір түрлері топыпақты құнарсыздандырып, метал-ды карозияға ұшыратады.
15. Продуцент деген не, продуцентке қойылатын талаптар
продуценттер. Продуценттер (гр. autos — өзі және trophй — қорек) аутотрофты организмдер — қоршалған ортадағыбейорганикалық заттардан фотосинтез немесе хемосинтез процесі нәтижесінде тіршілігіне қажетті органикалық заттүзетін организмдер; химиялық реакциялар барысында босайтын энергияларды немесе сәуле энергиясын пайдалана отыра органикалық емес қоспалардан органикалық заттарды синтездеуші ағзалар. Автотрофты ағзаларға кез-келген жасыл өсімдіктер жатады. Автотрофты ағзалар гетеротрофты ағзаларға қарама-қайшы.
Автотрофты ағзаларға жоғары сатыдағы өсімдіктер, балдырлар, кейбір бактериялар жатады. Автотрофты бактериялар минералды заттардан (H2S NaNO2 NH4 OH) органикалық қосылыстар түзеді. Бұл процесс химиялық реакциялар (хемосинтез) нәтижесінде атқарылады. Мысалы, топырақтағы нитросомонас және нитробактериялар аммиакты тотықтырып, азот қышқылының тұзына айналдырады да, одан босаған қуатты өз денесінің құрамына енетін заттарды түзуге пайдаланады. Кейбір микроорганизмдер денесінде хлорофилл тектес пигменттер болады, сондықтан олар синтездік процестерге қажет қуатты күн сәулесінен алады. Оларды фотосинтездеушіавтотрофты микроорганизмдер деп атайды. Жоғары сатыдағы өсімдіктер мен балдырлар да денесінде хлорофилл болғандықтан қарапайым қосылыстардан — көмір қышқыл газдан — күрделі органикалық заттар түзу процесінде күн сәулесінің қуатын пайдаланады. Кейбір Автотрофты ағзалар витаминдер мен өсуіне қажетті өзге де заттарды қоршаған ортадан алып отырады. Автотрофты ағзалардың басым көпшілігі СО2-ні қалыптастырғыш пентозофосфаттық жол арқылы, ал бактериялардың кейбір түрлері (мысалы, метан түзушілер) СО2-ні басқа жолмен сіңіреді. Осыған байланысты көміртегі көзі ретінде метанды пайдаланатын бактерияларды да автотрофты ағзаларға жатқызу жайлы пікірлер бар. Автотрофты ағзалардың табиғатта маңызы өте зор. Олар адам мен жануарлар түзе алмайтын органикалық заттарды жинақтайды. Автотрофты ағзалар — биосферадағы органикалық заттардың бастапқы өндіргіштері (продуценттері). Табиғатта фотосинтездеуші автотрофты ағзалар ерекше орны алады, себебі олар биосферадағы органикалық заттардың басым бөлігін (жылына шамамен 162. 100 т), ал оның 2/3-ін жер бетіндегі өсімдіктер түзеді. Басқа автотрофты ағзалар үлесі онша көп емес. Автотрофты ағзалар әрекеті басқа организмдердің тіршілігіне және де табиғаттағы заттардың биогеохимиялық айналымына маңызды ықпал етеді. Автотрофты ағзалар тағамдардық заттарды бүлдірмейді
Автотрофты бактериялар (хемосинтездеуші хемоавтотрофты) хемосинтез, фоторедукция және фотосинтез процестер есебінен өздері органикалық заттар қалыптастыра алатын микро ағазалардың кеңейтілген тобы. Аммиаккүкіртті сутек және темір сияқты органикалық емес заттардың тотығу жолымен өздеріне қажетті энергияны алатын бактериялар.
16. Сут өнім-ң биотехнологиясы
Микроағзалар-ң көмегімен алынған тағам өнім-ң аумағы өте кең. Ашудың салдарынан алынатын өнімдер нан, ірімшік, сыра, шарап, сүзбе ж/е т.с.с. Осы уақытқа дейін тағам өндірісінде БТ белгілі болатын үрдістерді жетілдіру ж/е микроағза-ды тиімдірек пайдалану мақсатын көздесе, енді генетикалық зерттеулер арқылы нақты жетістіктерге жаңа тәсілді ашыту тех-на қал-ға салмақ салды. Сут өнім-н тағам өн-де шығару ферментация үрдісіне суйенеді. Сут өнімінің негізгісі сут болып табылады. Сут бірегейлі табиғи қоректік орта. Ол 82-88% судан ж/е 12-18% құрғақ қалд.құр-н. Құрғақ сут-н қалдық құрамын ақуыздар(3,0-3,2%) майлар(3,3-6,0%) көмір-р(сут қанты лактоза 4,7%) туздар (0,9-1%) микорлық компоненттер(0,01%) ферменттер, мезоция ж/е т.б.қ-ды. Сут майы құрамы жағынан әртүрлі. Суттің негізі ақуызы альбумин, казеин. Суттің ашуына әдетте стрептокохор-р, сут қышқыл бактериялар қатысады. Негізгі үрдіс лактозаны ашытуды жүргізу үшін реак-ды қолдану арқылы басқа да сут өнім-н қаймақ, иогурт, ірімшік т.б.ал-ы.
17. Ферментация үрдісі деген не
Тірі ағзалар үнемі қозғалыста және тепе-тендікте болады, яғни ағзаға сырттан қоректік заттар еніп тұрады және керексіз өнімдер сыртқа шығарылады. Бұл құбылысты зат алмасу деп атайды. Зат алмасудың қалыпты жүруін орталық жүйке жүйесі және эндокрин (ішкі секреция) бездерінің гормондары реттейді. Эндокрин бездері өз әсерін ферменттер арқылы іске асырады.
Ағзаның барлық клеткасында бір мезгілде белгілі ретпен және өзара үйлесімді де алуан түрлі химиялық реакциялар жүріп жатады. Ал ферменттер осы реакцияларды миллиондаған есе жылдамдатады. Тіршіліктің мағынасы да осында. Егер ферменттер катыспаса, ағзадағы химиялық реакциялар өте баяу да тәртіпсіз жүрер еді. Мұндай жағдайда тіршіліктің өзі де болмайды. Сондықтан да ферменттер барлық тіршілік процестерінің негізі болып табылады. Ал ферменттер әсерінің қандай болмасын бұзылуы әртүрлі жайсыз құбылыстарға душар етеді.
Әдетте химиялық реакциялардың жүру жылдамдығын шапшаңдататын заттарды катализаторлар деп атайтыны белгілі. Ал ферменттер — өсімдіктер мен жануарлар және микроорганизмдер клеткаларынан бөлінетін белок тектес, ағзадағы биохимиялық реакцияларды сан мың есе шапшаңдататын қабілеті бар зат. Мұның қатысуынсыз қоректік заттардың ағзада сіңуі мүмкін емес. Осыған сәйкес ферменттерді биологиялық катализаторлар деп атайды, өйткені, олар тірі ағзада өтетін зат алмасу процесіне тікелей ат салысады. Фермент (латынның тілінде fermentum — ашу деген мағына береді) деген терминмен қатар әдебиетте энзим (грек тілінде — епаут, еп — ішкі, zyrne — ашытқы деген мағына береді) деген сөз де қолданылады.
Ферментгерді және олар катализдейтін реакцияларды зерттейтін биохимия бөлімі энзимология деп аталады.
Тірі клеткада зат алмасу процесі үздіксіз жүріп жатады. Зат алмасу процесі дегеніміз белгілі бір тәртіппен кезектесіп келіп отыратын әртүрлі химиялық реакциялардың жиынтығы. Мұндай реакциялар клеткадан тыс жерде (in vitro) ете қиындықпен және мейлінше баяу жүреді. Ол үшін қатан, шарттар (жоғары температура, күшті қышқылдар, сілтілер және т.б.) қажет. Тірі клеткада бұл реакциялардың жүрісін ферменттер тездетеді. Мәселен, асқорыту жолында крахмал моносахаридтерге, белок амин қышқылдарына ыдырайды және т.б. Бұл химиялық реакциялардың жылдамдығы тірі клеткалардан тысқары жердегіден миллиондаған есе артық.
Ферменттер — ағзадағы химиялық реакциялардың жылдамдығын жүздеген және мындаған есе өзгерте алатын белокты заттар, атап айтқанда жекелеген қосындылардың синтезі мен ыдырауын, зат алмасу процестерін және тағы сол сияқтыларды шапшаңдататын заттар.
18. Экологиялық биотехнология
Табиғатта адам қатыспайтын экожүйе өзін-өзі тазартуға бағытталған, яғни табиғат-ң өзі қажет емес органикалық заттарды қайта өңдей алады. Органиканы жоюға қалыпты биотасы бар топырақ өсімдік ж/е жануар әлемінің өкіл-н құр-н тірі компоненттер қат-да.
19. Топырақта кездесетін микроағзаларды атаңыз
Олар көзге көрінбейді, олардың санасы жоқ, олар бізді өздерінің тіршілік ету ортасы деп қабылдайды. Біз олармен бірге өмір сүреміз, олар бір шаршы сантиметрде миллиондап кездеседі
Жер бетінде алғашқы пайда болған тірі организмдер өсімдікте жәндікте емес – ультрабактериялар, олар өздері өмір сүретін ортаға өте бейім келеді. Олардың кейбірулері тіпті тастарда да өсе бастаған. Олар өздеріне керекті көмірқышқылы газы мен азотты ауадан ғана емес тастан да алды. Сөйтіп олар тіпті тасты бірті-бірте бұзып, бүлдіре бастады. Ал үгілген ұнтақталған тау жыныстары оларға таптырмас мекен болды.
Бұл микрооргаизмдер табиғаттың ыстық–суығын, оттегінің барын я жоғын, ортаның қышқылдығын, я сілітілгін таңдамады. Сондықтанда олар табиғатта кез-келген жерде кездеседі. Олаға сумен қорек болса, жеткілікті. Бактериялардан басқа, алғашқы тау жыныстарында балдырлар, саңырауқұлақтар да өсіп-өнді.
Сонымен алғашқы тірі организмдер су, жел және мұздар мен бірге Жердің тасты қыртысын бұзып, өздері өлгеннен кейін шіріп қарашірінді құрады. Шырын желімтәрізді болғандықтан қопсыған үгітілген жыныстарды бір-бірімен жымдастырып, біріктірді, сөйтіп алғашы құналы аздау топырақтар пайда бола бастады. Бұл құбылыстар ғасырлар бойы созылып алғашқы микроорганизмдермен төменгі сатылы өсімдіктер өздерінен кейінгі дамып өсетіндерге жағдай жасады.
Тау жынысының үгілуінен бөлінетін қоректік заттардың бір бөлігі енді топырақтың тіршілік көзі болып саналатын организмдер бойына ауыса бастады. Ал олар өліп, ыдыраған кезде, топырақтың жоғарғы қабаттарында және оның белгілі бір тереңдіктерінде қоректік заттарға айналып, топырақ құнарлығын арттырады. Бұл келесі өсетін өсімдіктерге қолайлы жағдай жасайды.
Топырақта тіршілік ететін микроағзалар – микроскоптық мөлшердегі, табиғаттың зат айналымына қатысатын қажырлы еңбеккерлер. Бірақ топырақ микроағзаларының қызметі өсімдіктердің қорек заттарына деген қажеттілігін қанағаттандырумен шектелмейді: олар сонымен қатар топыраққа қилы жолдармен түскен улы заттарды жояды. Сондықтан да микроағзаларды адамның көршісі ғана емес, көмекшісі деп те қабылдаған абзал. Қазақстандағы микробиология мен вирусология институты қоршаған ортаға антропогенді факторлардың ықпалын бағалап қана қоймайды, бұзылған табиғи экожүйені қалпына келтірудің биотехнологиялық әдістерін жасайды. Ғалымдар топырақ пен суды мұнай ластаушыларынан тазарту үшін аса өзекті және пайдалы препараттар жасап шығарды.
20. Биоремедиация үрдісі деген не
Ал соңғы кезде орталық мұнаймен ластанған топырақты жарты жыл ішінде тазартып, оны толық қалпына келтіруді қамтамасыз ететін биопрепараттар арқылы таза экологиялық жолмен тазалауды жүзеге асырып жатыр. Бұл әдіс биоремедиация деп аталады. Өте тиімді әдіс. Мұнаймен ластанған үш ірі аумақты жерлерді тазалап үлгердік. Қарағанды облысы, Маңғыстау облысы және Атырау облысында 200 мың тоннадан астам топырақ тазартылды. Тазалау деңгейі 97%-ға дейін жетеді. Әйтпесе, ол жүздеген жылдар жатушы еді.
Бактерияларды биотехнологияда пайдалану
Пайдалы бактерияларға эубактериялар жатады. Наубай ашытқысы мықты спирттік сусындар өндіріс-ң қалдғында, сыра қоюын салып пісіруде ежелде Египеттіктер қолданған. Қантты қорытып спирт пен көмірқышқыл газын шығару кезінде ашыт-р қамырды борпылдақ етеді.
Азотфиксаторлар туралы
Азотфиксаторлар ХІХғ 60-шы ж.орыс ботанигі М.С. Вароноин тал жунін ішінде микроскопиялық денешіктер тур деп жазған. 20 ж кейін неміс зерт-і Г.Гельригель ж/е Г.Вильфрод тал тлейін арқасында бұршақтылар атмосферадағы азотты сіңіретінін дәлелдеді.
23. Белсенді тұнба суды тазартады
Белсенді тұнба бактериялар жиынтығы микроскопиялық өсім-р ж/е жан-р осы суайындарды суды фильтрлеуі үшін п-ды. Бактериялар орг-қ ластаушыларды қарпайым молекулаға дейін ыдырататын фермент б-ді. Өн-с ж/е турмыстық ағымда суларды тазалап от-ды.
24. Канцерогенді айқындайтын бактериялар
Барлық қатерлі ісік-ң кей дегенде төрттен 3 бөлігі қоршаған орта фак-нб-ды. Сол-ң ішінен ең көбі адам-ң жасанды жолмен алынған әртүрлі химиялық қосылыстармен жанасуынан. Сондықтан қазіргі кезде анкология-ңбасты мәселесі -ң бірі канцерогенді табиғатын ж/е қауіптілігін бағалайтын сезімтал, тез ж/е эко-қ тиімді әдіс-ді қол-у. Бұндай озық әдіс бактерияларды мутагендік тест, ХІХғ соңғы жыл-ң соң-да колиф-қ универ-т микробиологы Брюс Эйлес ойлап тапқан.
26. Мұнайдан ақуыз алу.
Жерде өмір сүретін микроорганизмдер биомассасы басқада ауылшаруашылық культура және жануарлар биомассасын барлығынан бірге алғандығынан орасан көп. Ашытқылар,бактериялар,балдырлар тірі ағза, қажетті ақуыздарын таусылмас пайдаланады.
30)Мумие - Әр түрлі таужыныстар арасындағы қуыстарда некенсаяқтан асатын қара түсті немесе қою қоңыр түсті майыспалы зат; 20-дан астам заттардың (кальций,магний, натрий, темір, хром, қорғасын т.б.), парафинді сутектердің, белоктардың, көмірсулардың, амин қышқылдардың, май қышқылдарының, спирттердің т.с.с. азын-аулақ мөлшерлерін біріктіреді. Заттардан тұратын бөлігінің құрамында көмір (шамамен 50%) сутек (10%) үшырасуы Мумиелердің мұнаймен тектес зат екендігін көрсетеді. Синонимі — "тас майы".
32. Наубай ашытқылары.
Наубай ашытқылары мықты спирттік сусындар өндірісінің қалдығы шылап қамырға сыра қоюын салып пісіру де ежелден Египетте қалыптасқан. Қантты қорытып спирт пен солырқышқыл суын шығару кезінде ашытқылар қамырды борпылдақ етеді.
33. Бактериялар және цианобактериялар.
Бактерия бір жасушалы ағза. Көбісі таяқша пішінді болады. Бактерия негізінен түссіз. Тек кейбіреулерінде ғана аздап болған заттар кездеседі. Фотосинтез құбылысы жүретін көк жасыл,қызыл түсті өкілдерін цианобактериялар деп атайды. Ядросы, митохондриясы, пластидтері қалыптаспаған өте кішкентай бір жасушалы ағзалар. Бактериялар – табиғатта ең көп таралған оқшауланған, ядросы жоқ ең қарапайым ағзалар тобы.
40. Цианобактериялардың өкілдері
Бактериялардың фотосинтез үдерісі жүретін жасыл-қызыл түсті өкілдерін цианобактериялар деп атайды. Көк-жасыл балдырларда (цианобактерия) ядро болмайды. Көк-жасыл балдырлар қына денесінде саңырауқұлақтармен селбесіп тіршілік етеді.Анабена - жіптектес цианобактериясы, планктонның құрамынакіредіЦианобактериялардың жасушаларының пішіні цилиндр, шар тәрізді. Сыртын қалың сілемейлі қабық жабады. Жасушақабығы үш қабаттан тұрады. Сыртын және ішін цитоплазмалық жарғақша жаба ды. Сыртқы боялған бөлігі - хроматоплазма, ішкі түссіз бөлігі орталық плазма деп аталады. Хроматоплазмасында цитоплазманың тығыздалуынан пайда болған жарғақшаларды қоршай орналасқан хлорофилл және көк, қызыл пигменттері болады. Орталық плазмасының нағыз ядроданайырмашылығы - сыртын қоршаған 2 қабат жарғақшасы, хромосома жіпшелері, ядрошығы болмайды. Орталық плазма қатарласа орналасқан жіпшелер күйінде болады. Нағыз ядросы болмағандықтан, цианобактериялар жасушаларықарапайым екіге бөліну арқылы көбейеді.
Цианобактериялардың үш тобы бар:
1. хроококкалар - шар тәрізді жеке жасушалар. Олар бөлініп ажырамай, сілемеймен қапталады. Балшықты жерлерде, жерасты ыстық суларда, тастың бетінде, тоқтау сула өседі;
2. хамесифондар - жіп тәрізді эндоспора түзетін түрлер. Көпшілігі теңіздерде, жартастарда, үлудың бақалшақтарында, ағаш діңдерінде өседі;
3. гормогониялар - жіп тәрізді, көк-жасыл балдырлардың көбею әдісімен, өсімді жолмен көбейетін түрлер.
Осциллятория трихомасы (қалың сілемейлі қабықтан қапталған жіпше) - бұтақталмаған бір түрі. Спора түзбейді. Жіпшесі бірнеше бөлшекке бөлініп, әр бөлшегі сілемейлі қабықтан сыртқа шығып, жаңа дараққа аталады. Көк-жасыл балдырлардың мұндай көбею әдісін гормогония деп атайды. Әр бөлшегі - көп жасушалы. Осциллятория деп аталу себебі - жердің сілкіну күшін өлшейтін осциллографтың тілі тәрізді иілген ұшы тербелт қозғалады. Сула, топырақта кездеседі. Носток тізілген моншақ тәріздіжасушалардан тұрады. Жіпшелері жалпы сілемейлі қабықта шоғырланып өседі. Далалы жерлерде және қынаның құрамында кездеседі.Спирулина цианобактериясын нәруыз өндіру үшін көптеген елдерде арнайы суқоймаларында өсіреді.Цианобактериялар ауадағы бос азотты синтездеп, азоттың табиғи тұздарына айналдырады. Цианобактериялар жер беттің барлық жерінде, тіпті ешқандай топырағы жоқ жартастарда да өсе береді. Жанартау атқылаған соң суынған лавалардың бетінде алғаш өсетін де осы цианобактериялар. Себебі олар ауадағы бос азотты синтездел, нәруызға айналдырып қоректенеді. Олардың қалдықтары шіріп, топыраққа айналады.
41. Балдырларды биотехнологияда қолдану.
Тағам өнімдерін технологияда және биотехнология балдырларды - гедроколойдтарда қолдану. Олар агар карагенан, алгинад, жартылай, тағамдық қоспалар ретінде қызмет атқаратын тағамдық және биологиялық құндылығын айқындайтын заттар. Полисахаридтердің қызметін физико- химиялық қасиеттерімен айқындайды. Олар құрылымдық катиондық, құрылымы су ерітіндісінің тұпқырлығы,төзімділігі. Агар - дербес қосымша инди-ті талап етпейтін құрамындағы агароза арқылы берік ген түзуші. Карагенан катион көмегімен дерио қайтымды ген түзіледі. Ол риолоилық қасиетінің жиынтығы арқылы тұтқыр қоюландырғыш ген түзу үшін бейім.
42.
44. Биотехнологиядағы қарапайымдар.
Қарапайымдар биотехнологияның дәстүрлі емес нысанына жатады. Осы уақытқа дейін оларды белсенді балшықтың компоненті ретінде қолданып келген. Суды биологиялық тазалауда қолданамыз. Қазіргі кезде олар продуцент ретінде қолданылуда. Олар клетаны ыдыратып, целлюлоза ферментін бөледі. Қарапайымдар осы ферменттің қайнар көзі. Круцин препараты ісікке қарсы ауруды қоздырады. Бұл препараттардың белсенділігін немесе зерттеу мәселесін қозғайды. Әдістер:
1. Биоқатарлы липидтік мембрана.
2. Моноқатарлы бұзау бүйресін культурасы және адам аналық культурасы.
3. Цекута комплексті жасушалар - пертоноидты макрофактар қолданады.
45) Микроскопиялық саңырауқұлақтар өсімдіктерде патологиялық процесті тудыра алатын және метоболизмнің бұзылуы мен жасушалық құрылымдардың зақымдануына әкелетін жоғары токсигендік қосылыстарды синтездейді. Өсімдіктер биотехнологиясында саңырауқұлақтардың метаболиттерін патожүйені жасау үшін қолдануға болады, ол үшін интактты өсімдіктер ғана емес, сонымен бірге, жасушалық құрылымдар – суспензиялық жасушалар, каллус жасушалары қолданылады. Мұндай in vitro жағдайында жасалған жасанды патологиялық процесс жасушалық селекция үшін пайдаланылады, оның барысында токсинді метаболиттерге төзімді жасушалық құрылымдарды сұрыптау мен олардан саңырауқұлақтардың токсиндеріне төзімді тұтас өсімдіктерді регенерациялауға болады.
Соңғы уақытта Drechslerа туысына жататын саңырауқұлақтар туғызатын бидай жапырақтарының сары теңбіл ауруының жаппай таралғаны байқалуда . Аурудың сыртқы белгілері Septoria nodorum мен S. tritici саңіырауқұлақтары туғызатын септориалды теңбілдер белгілерімен ұқсас. Жапырақтар бетінде домалақ, эллипс тәрізді, қоңыр дақтар пайда болады. Біртіндеп ол дақтар ұлғайып, жапырақтар кеуіп қалады .
Бидайдың сары теңбіл ауруы кезінде 1000 дәндердің массасы, масақтағы дәндер саны, дәндер көлемі, сабақтың диаметрі, ұзындығы, салмағы азаяды. 1000 дәндердің массасы 14-33%, масақтағы дәндер саны 3–11% азаяды, сонымен бірге өркендер санының 17,8% азаюы, үшінші тәулікке қарай гүлденудің тежелуі байқалады.
Патоген бидай өсімдігінде некроз бен хлороз тудыратын фитотоксиндік қосылыстарды бөліп шығарады да олардың әсерінен хлоропластар мембранасының біртұтастығы бұзылады.
Әр түрлі бидай сорттарында ауру белгілері өзгеруі мүмкін, хлороз аймағы біртұтас немесе тіпті болмауы да мүмкін. Сезімтал сорттарда алғашқы ауру белгілері ұсақ сары-қоңыр дақтар түрінде пайда болады. Төзімді сорттарда ұсақ дақтар пайда болып біртіндеп олар ұлғаяды да зақымданған жапырақтар кеуіп қалады
46. Ашытқылар, түрлері.
Саңырауқұлақтардың жинаған түрі. Белгілі мүшесі жоқ және жеке- жеке топша болып өмір сүретін немесе бөлінетін жасушалар. Ашытқылардың 500-ге жуық түрлері бар. Олар гетеротрофты және ашу типі зат алмасуы болады. Ашытқылар ақуызды, майды, полисахаридтерді жіне дірумендер тобын түзеді. Көп қолданатын түрлері сахаромицит руынан аксомицит руына. Олар қарапайып көміртегі этил спиртіне дейін белсенді ашытады. Ашытқылардың бағалы қасиеттері алуан, қоректік ортада (меласса, метин спирті), тез өседі, адамға қауіпсіз. Ашытқыларды зерттеген Луи Пастер.
