Калий тыңайтқыштарының топырақпен әрекеттесуі

Калий тыңайтқыштары суда жақсы ериді. Топыраққа енгізілгенде олардың құрамындағы калий ионы топырақтың коллиодты бөлшектерімен физика-химиялық жолмен және алмаспайтын түрде сіңіріледі. Калий тыңайтқыштарының ионның алмаспайтын күйге ауысуы шамамен бір тәулікте аяқталады.

Топырақтың сіңіру сиымдылығының орта есеппен төрттен бірін алмаспалы калий құрайды. Калий катионының физика-химиялық жолмен сіңірілуі қайтымды реакция қатарына жатады:

Са К

(Т.С.К) +2КСI (Т.С.К) +СаСI₂

Са Са

Mg

(Т.С.К) +2КСI (Т.С.К) К+MgСI₂

Mg Mg

Мұнда, калий катионы топырақтың сіңіру комплексіндегі басқа катиондарды эквивалентті мөлшерде топырақ ерітіндісіне ығыстырады. Калий тыңайтқыштарының құрамындағы қоспа түрінде кездесетін катиондар да (мысалы натрий) физика-химиялық жолмен сіңіріледі.

Топырақтың минералогиялық құрамы мен тыңайтқыштардың мөлшеріне байланысты калийдің 14-82% алмаспайтын күйге ауысады. Егер топырақта монтмориллонит, гидрослюда типтес минералдар көп болса, алмаспайтын калий мөлшері көбейеді.

Iрі кристалды немесе түйіршікті калий тыңайтқыштарының, калий катиондарының топырақта алмаспайтын күйге ауысуы төмен болады. Сонымен бірге тыңайтқышты жоғары мөлшерде енгізу, алмаспайтын калий шамасының жоғарлауына ықпал етеді. Ал барлық калий тыңайтқыштарының катиондарының алмаспайтын күйге ауысуы бірдей. Қара шіріндісі жоғары топыраққа енгізілген калий тыңайтқыштарының алмаспайтын түрге көшуі баяу жүреді.

Калий тыңайтқыштарының тиімділігін арттыру жолдары

Калий тыңайтқышы түрінде берілген I т К₂О қосымша 2-3 т. дән, 20-33т. картоп түйнегін, 35-40 т. қант қызылшасының тамырын, 1-2 т. шитті мақта жинауды қамтамасыз етеді.

Калий тыңайтқыштарының тиімділігі топырақтың типі мен механикалық құрамына, топырақтағы өсімдікке сіңімді калий мөлшеріне, әр гектардан алынатын жоспарланған өнім деңгейіне, дақылдардың биологиялық ерекшіліктеріне, ауыспалы егіс типіне, жауын-шашын мен температураға, азот пен фосфор тыңайтқыштарын қолдану деңгейіне, калий тыңайтқышының түрі мен қолдану әдістері тағы басқа жағдайларға байланысты болады. Олардың тиімділігі шымды-күлгін, сұр-орманды, солтүстік қара, суармалы және ертеден пайдаланып келе жатқан топырақтарда жоғары болады. Ал механикалық құрамы жағынан саз, саздақ топырақтарда калий тыңайтқыштарының тиімділігі төмен болып келеді.

Калий тыңайтқыштарының тиімділігін арттырудың негізгі жолдарына мыналар жатады:

1. Топырақтағы калийдің алмаспалы түрімен қамтамасыз етілуін ескере отырып, жеке егіншілік аймақтарға дұрыс бөліп, тарату.

2. Егіншілік мәдениетін көтеру, ауыл шаруашылығы дақылдарының қоректенуін ұдайы қадағалап реттеп отыру.

3. Сор, сортаң топырақтарды гипстеу.

4. Ауыл шаруашылығы дақылдарының биологиялық талаптарын ескере отырып, калий тыңайтқыштарының түрін дұрыс таңдау.

5. Ауыспалы егісте калий тыңайтқыштарын, алдымен калий элементін көбірек қажет ететін дақылдарға (көкөніс, картоп, қант қызылшасы,мал азықтық тамыр жемістілер) қолдану керек.

6. Тыңайтқышты беру мерзімі мен әдісін дұрыс таңдау. Калий тыңайтқыштарын күзде сүдігер жыртар алдында беру,оның тиімділігінің арттырады. Ол тыңайтқыш құрамындағы хлор ионының топырақтың астыңғы қабатына шайылып кетуіне ықпал жасайды.

7. Калий тыңайтқыштарының мөлшерін топырақ құрамындағы алмаспалы калий деңгейіне сәйкес белгілеу.

8. Калий тыңайтқышын басқа тыңайтқыштармен ұштастырып қолдану, өсімдіктің калийді бірінші жылы мүмкіндігінше көп пайдалануына көмектеседі. Бір кг топырақта 400-600 мг алмаспалы калий болса, калий тыңайтқышының тиімділігі онша байқалмайды.