Жұмыс бос уақыт бағалылығы

Табысты координаттар өсі бойынша орналастырайық: егер 1 сағат істеген жұмыстың табысы 10 доллар болса, уақыттың кез келген кезеңіндегі табысты 10 доллар жұмыс сағатының санына көбейтіп есептей аламыз (жеке адам мүлде жұмыс істемесе, оның табысы 0 тең, ол І нүктесіне сәйкес келеді). Т және І нүктелерін қосып бюджеттік шектеу сызығын шығарамыз, оның еңкіштігі теріс белгімен алынған жалақының тарифтік мөлшеріне тең. Бюджеттік сызықтың еңкіштігі бір тауардың баламалық құнын көрсетеді (басқа тауар бірліктерінде көрсетілген). Мұнда бір демалыс сағаттың баламалы құны – бұл сағатта жұмыс істемей, тұтынушы бас тартқан тауарлардың бірқатар саны болып келеді, ол сан бойынша жалақының тариф мөлшеріне тең. Алынған (шығарылған) бюджеттік сызықтың теңдеуі стандартты бюджеттік шектеуге ұқсайды, бірақ бір айырмасы: оның оң жағында табыстың белгіленген (көрсетілген) сомасы бар.

Табыс

I

 

 

T

Бос уақыт

39 сурет. Бюджеттік шектеу сызығын шығару (сызу)

 

Сонан соң бюджеттік шектеу графигіне жеке адам үшін бірдей пайдалылығы бар табыс пен демалыс үйлестіруін көрсететін талғаусыздық қисық сызықтарын салсақ, оның тепе-теңдік нүктесін табамыз (40 сурет).

Табыс

 

 

        Е                I₁

                         I₀

                      I₂

 

Бос уақыт

40 сурет. Табыс пен демалыстың тепе-теңдік жиыны

 

Енді салыстырмалы статиканың методологиясын қолданайық. Жалақы мөлшері төмендеді дейік, ол демалыс бір сағат баламалы құнының төмендеуіне әкеледі. Ахуалдың өзгеруі табыс әсері мен ауысу әсерінің ара қатынастарына тәуелді. Егер ауысу әсері табыс әсерінен басым болса, бұл жұмыс сағаттарының қысқаруына әкеледі. Керісінше, ауысу әсерінен басым болып тұрған табыс әсері жұмыс сағаттарын көбейтеді. Бұл жағдай жай, кәдімгі тауарлармен байланысты жағдайға қарама-қарсы болып келеді. Жеке адам сататын тауарға бағаның төмендеуі (тауар – ол еңбек, оның бағасы – жалақы) нақты табыстың азаюына әкеледі, ал жеке адам сатып алатын (тұтыну тауарлары) тауарларға бағаның төмендеуі, оның нақты табысының көбеюіне әкеледі. Сондықтан, осы ахуалдағы табыс әсері мен ауысу әсерінің әрекеттері Хикс пен Слуцкой ұсынған әдістеріне ұқсамай, қарама-қарсы болып келеді. Жай сөзбен айтқанда, ауысу әсерінің табыс әсерінен асып кеткен жағдайында жеке адамның ойы былай болады: «Жалақы мөлшерінің төмендеуімен жаңа ақы үшін бұрыңғыдай уақыт кетірудің мәні жоқ», ал табыс әсерінің ауысу әсерінен асып кеткен жағдайында: «Жалақы мөлшерінің төмендеуімен табыстың бұрыңғы деңгейін қамтамасыз ету үшін мен одан да көп жұмыс істеуім керек».

«Баға – тұтыну» қисық сызығынан сұраныстың жеке қисық сызығын алған тәсіл енді жеке адамның демалысқа сұранысының қисық сызығын салу (сызу) үшін де жарайды. Ол жалақы мөлшерінің өзгеруіне байланысты демалысқа деген сұраныстың өзгеруін көрсетеді. Т тең уақыт салымының белгіленген (көрсетілген) мағынасында бұл қисық сызық еңбекті (жұмысты) ұсынудың қисық сызығы. Ол жалақы мөлшеріне байланысты еңбек ұсынысындағы өзгерістерді көрсетеді (41 сурет).

41-б суретінде еңбек ұсынысының қисық сызығы көрсетілген (оны алу үшін координат өсі бойынша жалақы тариф мөлшері салынады, абцисс өсі бойынша – жұмыс уақытының ұзақтығы). Бұл жағдайда ауысу әсері табыс әсерінен асып түседі, сондықтан еңбек ұсынысы қисық сызығының оң еңкіштігі бар (бұл ұсыныс қисық сызығына тән нәрсе). Егер табыс әсері ауысу әсерінен асып тұрса, қисық сызық теріс еңкішті болады (жалақы мөлшерінің төмендеуі еңбек ұсынысын көтереді (көбейтеді))