Индикация әдістері. Арнайы емес индикация.
Биологиялық соғыс жағдайында қорғаныс шараларынан маңызды жетістіктері биологиялық агенттерді дер кезінде анықтап, индикацияны тез арада жүргізуіне байланысты болады. Биологиялық заттардың индикациясында көптеген қиыншылықтар кездеседі, қоздырғыштардың ұқсастығы қазіргі кездегі лабораторлық әдістерімен анықталады. Осыны ескере отырып, қазіргі уақытта БҚ индикациясын 2 сатыға бөлу туралы жүйе қабылданды.
1. Арнайы емес (неспецифическая).
2. Арнайы индикация (специфическая).
Индикация дегеніміз – қарсыласы БҚ қолдану фактісін және қоздырушының қандай түрі қолданғанын анықтауға бағытталған арнайы шаралар кешені.
Қарсыласы БҚ қолдану фактісін анықтау арнайы емес индикация деп аталады.
Қолданылған қоздырғыштардың түрін анықтау және БҚ қолдану фактісін дәлелдеу арнайы индикация деп аталады.
Арнайы емес индикация қарсыласы БҚ-ды қолданған сәтте жүргізіледі, ал арнайы индикация – биологиялық шабуылдың салдарынан жою үшін жүргізіледі.
Индикацияны іске асыру кезінде негізінде химиялық күштер мен құралдар қолданылады. Спецификалық емес индикацияның алдына қойған тапсырмасы ауадағы және жергілікті жердегі қарсыласы қолданған БҚ фактілерін анықтау.
БҚ-ды қолдану кезіндегі жанама белгілер:
1. Снарядтың жарылысы нәтижесінде бұлтта аэрозолды пайда болуы;
2. Тегіс қорытындылары – уландырғыш заттардың пайда болуы;
3. БҚ ақтайтын сұйық тамшылар, ұнтақ тәрізді заттар немесе буынаяқтардың жиналуы.
4. Әлсіз түрде авиациялық бомбалардың, ракеталар, снарядтар мен миналардың жарылысы кезінде бұлттың үстіңгі қабатында тұман мен түтіннің пайда болуы;
5. Жау самолеттерінің артынан пайда болған түтін мен тұман сызықтарының пайда болып, тез арада жоғалып кетуі.
6. Поршеньдік және басқа да құрылғысы бар бомбалар, ракеталар мен снарядтар қалдығының болуы жергілікті жерде аэрозолдың түзуіне әкеліп соғады;
7. Бомбаның жарылып түскен жерінде жергілікті жерде кездеспейтін кенелер, жәндіктер және кеміргіштер бөліктерінің жиналуы;
Санитарлық-эпидемиологиялық, бактериологиялық барлауды жүргізетін барлаушылар тобы төмендегі жабдықтар мен жабдықталады: ХБӘЖ, табельдік құралдар (химиялық барлаудың әскери жабдықтары),
Табельсіз құралдар (биологиялық сынамалары алатын медициналық жабдықтар), (БСМЖ).
Сынама алатын жинақ (СДЖ-I), жеке қорғаныс құралдары.
Америка әдебиеттерінің мәліметтері бойынша қарсыласы БҚ қолдану фактісін көзбен шалып анықтау тиімсіз, сондықтан ауаның биологиялық зақымдалу белгілерін жедел тіркеп, сигнал беру тиімді болып табылады.
Ең алдымен ауа сынамасының арнайы емес индикациясы қолданылады. Ауаның арнайы емес индикациясына қоспаның автоматты сигнализаторы қолданылады (КАС), ол 1972 жылдан бастап жабдықталған. Сигнализатор химиялық барлаудың автомашинасына орнатылған, сонымен қатар әскери медициналық лабораториясы (ЭМЛ –ВМЛ) бар, минутына 200 л қосындыны өткізеді, белокты анықтайды, дыбыстық, жарықтық және радиосигналды іске қосады. Аспанның сезімталдығы төмен, аэрозоль көзінен 100 м қашықтықта іске қосылады. Мүмкін болатын қарсылысының аспабы ХМ-19, қуаттылығы 1000л/мин. Дивизияға осындай 2 аспап қажет, ал бізде АСП дивизияда 19-24 қолданылады.
Қазіргі кезде лазерлік құралдарды шығаруға жұмыс жүргізіліп отыр, ол 3 км қашықтықта аэрозольдің бар екенін анықтайды.
Қазіргі уақытта химиялық қызмет вертолетпен қамтамасыз етілген, олардың атқаратын жұмысы ауадан сынама алып, барлау жүргізеді, бірақ оларды жеткізу жүйесі қарастырылмаған. Сынаманы жеткізіп беру барлық командирлердің міндеті. БҚ арнайы емес индикациясы әскер арасында және тыл бөлімшелері мен мекемелерде соғыс тәртібімен жүргізіледі. Арнайы емес индикация тапсырманы жартылай ғана шешеді, бактериологиялық заттардың ең жоғарғы мөлшерінде ғана қоздырғыштың түрін анықтауға болады. БҚ қолдану фактісін анықтағаннан кейін жалпы эпидемияға қарсы шараларды ұйымдастыруға болады (жеке және қорғаныс заттарын қолдану, обсервация ұжымдық режимін тағайындау, жартылай және толық санитарлық өңдеуді жүргізу, жалпы жедел профилактиканы бастап ұйымдастыру, медициналық эвакуация сатысында эпидемияға қарсы режим орнату және т.б.). Сонымен БҚ әсерін азайтуға болады.
Арнайы емес индикацияға көзбен шолып бақылау жатады. (әуедегі аэрозоль қосылыстардың немесе көптеген буынаяқтылардың болуы), бірақ қазіргі уақытта арнайы емес индикация әр түрлі аспаптардың көмегімен іске асырылады, оның негізгі физикалық (аэрозоль бөлшектерінің мөлшерін және концентрациясын анықтау) немесе химиялық (белоктар мен нуклеопротеиндерді анықтау). Бұл БҚ-ды анықтау әдістері.
Осыған байланысты, биологиялық құралды аэрозоль түрінде қолдану ауадағы бактериологиялық заттарды анықтау үшін аспаптар өңделіп дайындалуда.
Осы аспаптарға бірқатар талаптар қойылады:
1. Олар өте жоғары сезімтал болуы керек.
2. Олар өте тек қана БҚ-ды анықтау қажет, шанға, белокты заттардың қосылысы бар өсімдіктер шанына әсері болуы қажет.
3. БҚ-ды анықтау жылдам және сол орнында жүргізілуі қажет. (шамамен 10 мин ішінде).
4. БҚ-дың жасанды қолданғанын анықтау қажет (түнде күн тұмандап тұрған кезде). Ақырғы талап автоматты режимде жұмыс жасайтын аспаптарға конструкция жасаған кезде орындалады.
А физикалық әдістер.
Физикалық әдістердің артықшылығы да кемшілігі де бар. Физикалық әдістерін артықшылығы, аэрозольдің концентрациясын анықтаған кезде метеорологиялық (ылғалдылық, желдің бағыты мен күші т.б.) релеф жағдайларын ескере отырып зақымдалу ошағы нақты толық анықтауға болады.
Кемшілігі, биологиялық аэрозольді басқа аэрозльдерден ажыратуға (дифференциация) мүмкіндік жоқ.
Физикалық әдістер үшін қолданылатын аспаптар әр түрлі принциптерге негізделген.
1. Импакция принципіне негізделген көптеген приборлар бар, олар ауаның зерттелетін бөлігіндегі аэрозольді бөлшектердің тұнбасын анықтайды. Компакторлар далалық жағдайларда сонымен қатар (каскадты импактор) азаматтық қорғаныс жүйесінде стационарлық жағдайларда ұсынылған.
2. Ауадағы аэрозольді электростатистикалық счечиктің көмегімен анықтау болады. Аспаптың әрекеті мынаған негізделген: мыстан жасалған жіпке соққы барген кезде электрлік импульс пайда болады да, әрі қарай счечикке тіркеледі. Аспап 2-3 микроб бөлшекті анықтайды және секундына 2400 бөлшекті санайды.
3. Көптеген авторлар фотоэлектрлік счетчикті ұсынған.
Счетчиктің көмегімен 1 мл ауадағы мөлшері 0,6 одан да жоғары микроб концентрациясы 1000 бөлшекті механикалық есептейді. Осы көрсетілген модель әрі қарай жетілдіріп, бытыраған бөлшектерді және олардң жылдамдығын анықтауға бағытталған. Аспап фотоэлектронды тіреуіштен тұрады ол толасыз ультрамикроскопқа ВДК, күшейткішке, есептегішке, импульсті есептегіш және тамақтану көзіне жалғанады.
Жарықтандыру патогені, аэрозоль бөлшектерімен фотоэлектрді қосу катодында түседі. Оның шыға берісінде электрлік импульс пайда болады. Жоғары мөлшердегі импульс электрлі механикалық есептегішке түседі, секундына 100 импульс катесіз санайды және органикалық, органикалық емес аэрозольдің санын нақты және тез санауға мүмкіндік жүреді.
