2)Периоды (Т) – толық бір тербеліс жасауға кететін уақыт.[c]
3)Жиілік (f) – бір секунда ішінде жасалатын тербеліс саны.[1/c];[Гц] f=1/T; T=1/f
Сурет
4)Бұрыштық жиілік (ω) ω =2πf= 2π/ T, [рад/с]
5)Фаза (t+ φ) – кез келген сәттегі синусоидалық шаманың мәнін анықтауға мүмкіндік береді.
Бастапқы фаза φ - синусоидалық шаманың уақыт нөлге тең болған кездегі мәнін анықтауға мүмкіндік береді. Егер φ таңбасы оң болса, онда синусоида ордината осі бойынша солға қарай φ бұрышқа ығысады.
.
Билет 12
1 Балама генератор және беттестіру әдістері туралы
Балама генератор тәсілі. Бұл тәсіл күрделі тізбектің бір тармағындағы токты табу үшін қолданылады. Бұл тәсіл бойынша есептеу үшін қарастырылатын тармақты тізбектің басқа бөлігінен бөліктеп аламыз. Қалған бөлікті активті екіұштық деп қарастырамыз. Активті екіұштық дегеніміз екі ғана жалғану ұшы бар, ал ішінде э.қ.к. мен резисторлар бар тізбекті айтамыз (8-сурет).
Қарастырылатын тармақтағы токты табуды мынадай ретпен жүргізген жөн:
а) Eб-ні табу үшін бос жүріс режимін қарастырамыз, яғни тогы анықталуға тиісті тармақты а және б нүктелерінде үзіп, екіұштыдан оны айырып тастаймыз. Онан кейін а және б нүктелерінің арасындағы кернеуді Uаббж есептік жолмен немесе өлшеу арқылы табамыз. ә) Генератордың ішкі кедергісі Rб табу үшін а және б нүктелеріне байланысты екіұштықтың толық кедергісін анықтаймыз. Ол үшін екіұштықтың сұлбасындағы э.қ.к.терді алып тастап, олардың орындарын қысқы тұйықтаймыз. Сұлбада тек кедергілерді қалдырамыз. б) Қарастырылатын тармақтағы токты мына формула бойынша табамыз: I= Uаббж /(Rж+ Ri). Егер қарастырылатын тармақтың кедергісін нөлге теңестірсе (Rж =0), онда ол үшін қысқаша тұйықталу режимі орын алады. Тармақпен қысқаша тұйықталу тогы (Iқ.т) жүреді: Iқ.т= Uаббж /Rі. Бұдан Rі.=Uаббж /Iқ.т, яғни ішкі кедергіні табу үшін бос жүріс режимі кезінде өлшенген кернеуді Uаббж қысқаша тұйықталу режимі кезінде өлшенген токқа Iқ.т бөлу керек.
2 Тізбектеп жалғанған R, L, C кездегі кернеу резонансын анықтау, сұлбасы
Резонанс кезінде 
,сондықтан тізбектің тек қана активті кедергісі болады. толық кедергісі активті кедергісіне тең: 
Бұл тендік орынды болуы үшін индуктивтік кедергі сыйымдылықтық кедергіге тең болуы керек, яғни 
. Ендеше индуктивтік кедергінің сыйымдылқтық кедергіге тең болуы бірізді тізбектің кернеулер резонансы күйіне келуінің шарты болып табылады.
Кернеулер резонансы күйінде тізбектің кедергісі өзінің ең аз мәніне ие болатындықтан тоқ өзінің ең үлкен мәнін қабылдайды.
ал тізбектің толық кернеуі активті элементтің кернеуіне тең болады, яғни
өйткені кедергілер тең болғандықтан индуктивті және сыйымдылықты элементтердің кернеулері де өазра тең болады: 
ендеше 
Әдетте, тізбектің индуктивтік және сыйымдылық кедергілері активті кедергіден үлкен болатындықтан, индуктивтік және сыйымдылықты кернеулер активті кернеуден, яғни тізбекке берілген кернеуден үлкен болады: 
Міне осы себепті бірізді тізбектің резонанстық күйі кернеулер резонансы деп аталған. Кернеулер резонансы күйінде реактивті элементтердің кернеулерінің өсіп кетуі оладың оқшауының тесілеуіне әкеліп соғуы мүмкін. Бірізді тізбектің резонанстық күйіндегі тоқ пен кернеулердің векторлық диаграммасы 10.3, в-суретте келтірілген.
Тізбектін резонанстық күйінде толық қуат активті қуатқа тең:
өйткені, 
,
Яғни тізбектің резонанстық күйінде реактивті қуат нольге тең болады.
Тізбек кернеулер резонансы күйіне индуктивтік және сыйымдылақтық кедергілер өзара тең болғанда келетіндіктен, яғни
,
Мұндағы f -тізбекке берілген кернеудің жиілігі.
Тізбек элементтеріндегі кернеулер мен тоқтың жиіліктен тәуелдігінің графигі 2.5.2-суретте келтірілген. Жиілік нөлге тең болғанда, яғни f=0: индуктивтік кедергі ХL= 2 
fL =0, сыйымдылықтық кедергі Xc= 1/2 fC =∞, сондықтан тоқ I=0; ал активтік кернеу Uа=RI=0, индуктивтік кернеу UL=XLI=0, сыйымдылықтық кернеу тізбекке берілген кернеуге тең болады, яғни UC=U.
Тізбек элементтеріндегі кернеулер мен тоқтың жиіліктен тәуелдігінің графигі
3 Катушка индуктивтілігі L=20 мГн. Егер айнымалы токтың жиілігі f=0,8 мГц болса индуктивтілік кедергісін анықтаңыз ХL
14 билет
1.Электр энергиясын пайдаланып, жұмыс жасайтын қондырғыларды электротехникалық қондырғылар деп атайымз. Электротехниканың қондырғылардын ішінде және оның айналасында болып жатқан электрлік және магниттік құрылыстарды зерттеу үшін және есептеу үшін оларды есептік эквивалент- электр тізбегімен айырбастаймыз. Электр тізбегі деп өзара бір-бірімен сымдар арқылы жалғасқан электр энергия көздерінің, электр энергиясын тұтынушылардың және бақылау, өлшеу аспаптарының жиынтығын айтады.
Электр энергияның көздерінде энергияның басқа түрлері (механикалық, жылу, жарық, химиялық және т.б.) электр энергиясына түрленеді, ал электр энергиясын тұтынушыларда (қабылдағыштарда), керісінше, электр энергиясы энергияның басқа түрлеріне түрленеді.
Электр тізбегінің жіктелуі. а) токтың түріне байланысты: тұрақты ток тізбектері, айнымалы ток тізбектері, бір фазалы, үш фазалы және көп фазалы ток тізбектері; ә) тізбектің элементтерінің вольтамперлік сипаттамасына байланысты: сызықты және сызықты емес электр тізбектері; б)тізбектегі электр энергиясы көздерінің (қоректендіргіштердің) санына байланысты: бір қоректендіргіші бар және бірнеше қоректендіргіші бар электр тізбектері; в) элементтерді өзара жалғау әдістеріне байланысты: тармақталмаған және тармақталған тізбектер.
2.Тұрақты тоқ машинелері өзара қайтымды электрлі техникалық құрылғы. Олар ешқандай құрылыстық өзгерістерге түспей-ақ генератор немесе қозғалтқыш ретінде істей алады. Тұрақты тоқ қозғалтқыштары, негізінде айналу жылдамдығын кең ауқымда ақырындап реттеу мүмкіндігі болғандықтан, біртіндеп өзгертуді қамтамасыз ететін электр жетектерінде, сондай-ақ арнайы құрылыстағы есептеу және басқару машинелеріне қолданатын шағын жүргізгіштер ретінде қолданады.
4.1 – сурет. Тұрақты ток машинесі бөлшектенген күйде: а-статор; в-ротор (якорь) коллекторымен; с-айгөлек қалқаны; d-щетка құрылғысы; е-щеткі.
Тұрақты тоқ машинесі статор жармасынан (статина), якорьден (статор), негізгі және қосалқы полюстерден, коллектордан, щетка құрылғысынан, полюс ұштамаларынан, якорь орамасынан қоздыру орамасынан және т.б. құрылғы көмекші арналымды бөлшектерінен тұрады.
Машинаның қозғалатын бөлігі якорь мен коллектордан құралады. Якорь қозғалысқа келген кезде ол магниттенетін болғандықтан құйынды ток пен гистерезис шығындарын азайту мақсатымен қалыңдығы 0,35-0,5 мм электротехникалық болат табақшалардан жиналады (14.2, б - сурет). Якорь ойықшаларында коллектор пластиналарына бір ұштары жалғанған орамдар орналасады.
Коллектор цилиндр пішінінде жиналған бір-бірінен оқшауланған мыс пластиналардан құралады (14.2, а - сурет).
Коллекторға якорь орамдарын сыртқы тізбекпен байланыстырып тұратын щеткалар жанасып тұрады.
3. Индуктивтілігі 0,5 Гн катушкадан 4А—к ток өрнек, осы катушканың магнит өрісіндегі энергияны анықтау керек, Е?
E= LY2/2= 0,52 *4/2=0,5Дж
Билет 15
1 Электр энергия параллель жал ғау
Параллель жалғау – элементтердi кернеулерi бiр кернеу болатындай етiп жалғау. Параллель тiзбек – 14 билет
1.Электр энергиясын пайдаланып, жұмыс жасайтын қондырғыларды электротехникалық қондырғылар деп атайымз. Электротехниканың қондырғылардын ішінде және оның айналасында болып жатқан электрлік және магниттік құрылыстарды зерттеу үшін және есептеу үшін оларды есептік эквивалент- электр тізбегімен айырбастаймыз. Электр тізбегі деп өзара бір-бірімен сымдар арқылы жалғасқан электр энергия көздерінің, электр энергиясын тұтынушылардың және бақылау, өлшеу аспаптарының жиынтығын айтады.
Электр энергияның көздерінде энергияның басқа түрлері (механикалық, жылу, жарық, химиялық және т.б.) электр энергиясына түрленеді, ал электр энергиясын тұтынушыларда (қабылдағыштарда), керісінше, электр энергиясы энергияның басқа түрлеріне түрленеді.
Электр тізбегінің жіктелуі. а) токтың түріне байланысты: тұрақты ток тізбектері, айнымалы ток тізбектері, бір фазалы, үш фазалы және көп фазалы ток тізбектері; ә) тізбектің элементтерінің вольтамперлік сипаттамасына байланысты: сызықты және сызықты емес электр тізбектері; б)тізбектегі электр энергиясы көздерінің (қоректендіргіштердің) санына байланысты: бір қоректендіргіші бар және бірнеше қоректендіргіші бар электр тізбектері; в) элементтерді өзара жалғау әдістеріне байланысты: тармақталмаған және тармақталған тізбектер.
2.Тұрақты тоқ машинелері өзара қайтымды электрлі техникалық құрылғы. Олар ешқандай құрылыстық өзгерістерге түспей-ақ генератор немесе қозғалтқыш ретінде істей алады. Тұрақты тоқ қозғалтқыштары, негізінде айналу жылдамдығын кең ауқымда ақырындап реттеу мүмкіндігі болғандықтан, біртіндеп өзгертуді қамтамасыз ететін электр жетектерінде, сондай-ақ арнайы құрылыстағы есептеу және басқару машинелеріне қолданатын шағын жүргізгіштер ретінде қолданады.
4.1 – сурет. Тұрақты ток машинесі бөлшектенген күйде: а-статор; в-ротор (якорь) коллекторымен; с-айгөлек қалқаны; d-щетка құрылғысы; е-щеткі.
Тұрақты тоқ машинесі статор жармасынан (статина), якорьден (статор), негізгі және қосалқы полюстерден, коллектордан, щетка құрылғысынан, полюс ұштамаларынан, якорь орамасынан қоздыру орамасынан және т.б. құрылғы көмекші арналымды бөлшектерінен тұрады.
Машинаның қозғалатын бөлігі якорь мен коллектордан құралады. Якорь қозғалысқа келген кезде ол магниттенетін болғандықтан құйынды ток пен гистерезис шығындарын азайту мақсатымен қалыңдығы 0,35-0,5 мм электротехникалық болат табақшалардан жиналады (14.2, б - сурет). Якорь ойықшаларында коллектор пластиналарына бір ұштары жалғанған орамдар орналасады.
Коллектор цилиндр пішінінде жиналған бір-бірінен оқшауланған мыс пластиналардан құралады (14.2, а - сурет).
Коллекторға якорь орамдарын сыртқы тізбекпен байланыстырып тұратын щеткалар жанасып тұрады.
3. Индуктивтілігі 0,5 Гн катушкадан 4А—к ток өрнек, осы катушканың магнит өрісіндегі энергияны анықтау керек, Е?
E= LY2/2= 0,52 *4/2=0,5Джтармақтары бiр кернеулi (бiр кернеуге жалғанған) тiзбек.
Кедергілері параллель жалғанған электр тізбегін есептеу үшін кедергілерді бір балама (эквивалент) кедергімен Rб айырбастаймыз. Бұл жағдайда тізбектегі толық ток I= U/Rб. Балама кедергінің Rб мәнін анықтау үшін Кирхгофтың бірінші заңы бойынша теңдеу құрамыз. Параллель тармақтар саны үшеу болған жағдайда I=I1+I2+I3, мұндағы I1=U/R1, I2=U/R2, I3=U/R3 – параллель тармақтардағы токтар. Сонда U/Rб=U/R1+U/R2+U/R3. Бұл теңдеуден 1/Rб=1/R1+1/R2+1/R3 немесе Gб=G1+G2+G3, мұндағы Gб,G1,G2,G3 –тізбектің толық өткізгіштігі және параллель тармақтардың өткізгіштіктері. Жалпы жағдайда 1/Rб=1/ +1/R2+1/R3+...+1/ Rn, Gб=G1+G2+G3+…+ Gn
2 Тұрақты ток генераторлары мен қозғалтқыштары – қазіргі кезде де кеңінен қолданылады. Олар негізгі екі бөлік қозғалмайтын полюстер мен айналатын якорьдан құралады.
ТТМ екі жолмен электромагниттік немесе магниттік жолмен қоздырылуы мүмкін. Электромагниттік жолмен қоздырылатын машиналарда негізгі магнит ағыны қоздырғыш орамдарға берілетін тұрақты ток әсерінен пайда болса, магниттік жолмен қоздыру кезінде негізгі магнит ағыны тұрақты магниттер арқылы пайда болады. Қоздырылу әдiсiне байланысты электормагниттік жолмен қоздырылатын ТТМ байланыссыз және өздiгiнен қоздырылатын машиналар болып екiге бөлiнедi. Бiрiншi жағдайда қоздырғыш орамдарға бөлек тұрақты ток көзінен қоздырғыш ток берілсе, екінші жағдайда қоздырғыш орам сол машинаның якорь тізбегінен қоректенедi. Қоздырғыш орамдардың якорь орамдарымен байланысу жолына байланысты өздігінен қоздырылатын машиналар параллель, тізбектей және аралас қоздырылатын болып бөлінеді
3 эқк индукциясы
Өзекшедегі магнит ағыны екі ораммен де байланысады, және оларда ЭҚК туғызады, бірінші ретті орамда: 
Екінші ретті орамда 
2) Асинхронды қозғалтқыштар екі бөліктен қозғалмайтын статор мен қозғалатын
бөлік ротордан құралады. Үш фазалы асинхронды қозғалтқыштың статор өзекшесінің
ойықшасында жұлдызша немесе үшбұрыш схемасымен жалғанатын үш фазалы орамдар
орналасады.
Ротордың құрылысына байланысты асинхронды қозғалтқыштар қысқа тұйықталған
роторлы және фазалы роторлы аснхронды қозғалтқыштар болып екіге бөлінеді.
Егер статор орамдарына үш фазалы ток беретін болсақ, онда статор мен ротор
арасындағы бос ауа қуысында синхронды айналу жиілігі мынаған тең:
n1=60×f1/p
магнит өрісі пайда болады, мұндағы f1 – ток көзі жиілігі, Гц; p – полюстер
жұбының саны
Ротрдың айналу жиілігі статордың магнит өрісінің синхронды айналу жиілігінен
әрқашанда кіші. Статордың магнит өрісі мен ротордың айналу жиіліктерінің арасындағы
айырмашылық ығысу деп аталатын салыстырмалы шамамен өрнектеледі
S=n1-n/n1×100%
Егер ротордың айналу жиілігі синхронды жиілікке тең болса (n=n1), яғни ротор
білігінде жүктеме жоқ болса, онда s=0, бұл кезде статордың магнит өрісі ротор орамдарын
қиып өтпейді сондықтан ротор орамдарына ЭҚК еңбейді сәйкесінше айналдырғыш
электромагнитті момен пайда болмайды.
3) Электр тізбегінің жіктелуі. а) токтың түріне байланысты: тұрақты ток тізбектері,
айнымалы ток тізбектері, бір фазалы, үш фазалы және көп фазалы ток тізбектері; ә)
тізбектің элементтерінің вольтамперлік сипаттамасына байланысты: сызықты және
сызықты емес электр тізбектері; б)тізбектегі электр энергиясы көздерінің
(қоректендіргіштердің) санына байланысты: бір қоректендіргіші бар және бірнеше
қоректендіргіші бар электр тізбектері; в) элементтерді өзара жалғау әдістеріне
байланысты: тармақталмаған және тармақталған тізбектер.
16 билет
1-Электр энергиясының көзi (қорек көзi) – шықпасында ЭҚК-i (кернеуi) бар қондырғы (құрылғы). Аралас жалғау – элементтерiң бiрқатарын бiрiздi, кейбiреулерiн параллель етiп жалғау. Кедергілері аралас жалғанған электр тізбегін есептеу үшін алдымен параллель тармақтардың кедергісін бір балама кедергімен R23 айырбастаймыз: 1/R23=1/R2+1/R3. Сонан кейін R1 мен R23 бірізді жалғанғандықтан балама кедергімен Rб= R1+ R23 айырбастаймыз (3-сурет). Тізбектегі толық ток
I1=U/Rб=U/(R1+R23).I2 мен I3 токтарын табу үшін Uаб кернеуін табамыз: Uаб=I1 ∙R23. Бұдан кейін токтарды табуға болады: I2=Uаб/R2, I3=Uаб/R3
2-ТТМ екі жолмен электромагниттік немесе магниттік жолмен қоздырылуы мүмкін. Электромагниттік жолмен қоздырылатын машиналарда негізгі магнит ағыны қоздырғыш орамдарға берілетін тұрақты ток әсерінен пайда болса, магниттік жолмен қоздыру кезінде негізгі магнит ағыны тұрақты магниттер арқылы пайда болады. Қоздыру өрісі статорға қарағанда қозғалыссыз болады, ал якорь өрісі якорь
орамдары синхронды коммутацияланатын болғандықтан ротор қандай жиілікпен
айналатын болса, ол да сондай ω – жиілікпен бірақ қарама-қарсы бағытта айналады,
сондықтан якорь өрісі де статорға қарағанда қозғалыссыз күйде болады.
Магнит индукциясы қоздыру магнит ағыны арқылы төмендегіше өрнектеледі:
3-
Параллель қосылған активті кедергі r, идеал индуктивті элемент L және
сыйымдылық элементтен C тұратын электр тізбегін синусоидалы кернеуге u=Umsinωt
қосайық(25-сурет). Барлық тармақтардағы токтарды анықтайық. Кирхгофтың бірінші заңы
бойынша:
, немесе i=(Um/r)sinωt+(Um/ωL)
sin(ωt-90˚)+ωCUm sin(ωt+90˚).
Комплекстік әрекеттік мәндерге көшейік: Алынған теңдеуден активті
кедергідегі токтың фаза бойынша кернеумен бірдей болатынын көреміз. Ток индуктивті
элементте фаза бойынша 90˚ артта қалады, ал ток сыйымдылық элементтегі кернеуден
фаза бойынша 90˚ озады.
17 билет
1-Айнымалы ток, кең мағынасында — бағыты мен шамасы периодты түрде өзгеріп отыратын электр тогы. Ал техникада айнымалы ток деп ток күші мен кернеудің период ішіндегі орташа мәні нөлге тең болатын периодты ток түсініледі. Айнымалы ток байланыс құрылғыларында (радио, теледидар, телефон т.б.) кеңінен қолданылады.
2-Үш фазалы трасформаторлар
Қуаты орта және үлкен болатын өндірістік қондырғыларды қоректендіру үшфазалы
айнымалы ток козінен қоректенетін түзеткіш схемалар қолданылуы мүмкін. Бұл
схемаларды қоректендіру үшін үшфазалы трансформаторлар қолданылады. Үшфазалы
трансформаторлар топтасқан болып жасалуы мүмкін (13.2- сурет), яғни трансформатор
үш бір фазалы трансформаторлардан құралады және әрбір трансформатор кәдімгі бір
фазалы трансформатор ретінде жұмыс жасайды. Екінші түрі үш стерженді (13.3 -сурет)
Бірінші және екінші ретті орамдарын жұлдызша (Y) немесе үшбұрыш (Δ)
схемаларының бірімен жалғауы мүмкін, қандай схемамен жалғанғанын
трансформатордың құжаттық берілгендері болып табылады,яғни қандай схемамен
жалғанғаны көсетіледі, мысалы Y/Y 13.3 –сурет үшін) бөлшектің алымы бірінші ретті, ал
бөлімі екінші ретті орамдардың жалғану схемасын көрсетеді
Топтасқан трансформаторда магниттік жүйе симметриялы болады, оларды зерттеу
кезінде әрбір тарнсформаторды жек қарастыруға болады, сондықтан бір фазалы
трансформатор үшін жазылған теңдіктердің барлығын, оның векторлық диаграммасын,
ауыстыру схемасын топтасқан үшфазалы трансформатордың әрбір фазасындағы
процесстер үшін дұрыс деп есептеуге болады.
Билет 19
1. Синусоидалы токтың периоды туралы мәліметтер.
Синусоидалы ток деп мәні уақытқа тәуелді синусоидалық заңдылықпен өзгеретін
токты айтамыз: i=Im*sin(wt+фи):
1)Амплитудалық мән (Im, Um, Em) – синусоидалық шаманың ең үлкен максимал
мәні.
2)Периоды (Т) – толық бір тербеліс жасауға кететін уақыт.[c]
3)Жиілік (f) – бір секунда ішінде жасалатын тербеліс саны.[1/c];[Гц] f=1/T; T=1/f
2. Тұрақты ток генераторлары.
Тұрақты тоқ көздері. Электр тізбегін талдау кезінде электр энергия көздерін
мынадай есептік эквивалентпен (баламамен) айырбастайды: мәні реалды энергия көзінің
ішкі кедергісіне тең және өзімен бірізді жалғанған кедергісі Ri бар электр қозғаушы күш
көзімен (э.қ.к. көзі) немесе мәні реалды энергия көзінің ішкі кедергісіне тең және өзімен
параллел жалғанған кедергісі Ri бар ток көзімен айырбастайды (1а және 1б сурет). Реалды
э.қ.к. көзінің э.қ.к.-і Е болса, онда оның қысқыштарының арасындағы кернеу U=E-I∙Ri,
яғни токқа тәуелді. Бұл U= f (I) тәуелдігін тізбектің сыртқы сипаттамасы деп атайды (1ә -
сурет). Реалды э.қ.к. көзінің Ri мәні өте аз болатындықтан кернеудің азаю деңгейі
тізбектегі токқа тікелей байланысты. Идеал э.қ.к. көзі үшін Ri =0, U=E, яғни оның
қысқыштарының арасындағы кернеу әр уақытта тұрақты және ол арқылы жүретін токқа
тәуелсіз.
Реалды ток көзі үшін J=I+U/Ri = I+I∙Rж /Ri = I(1+ Rж /Ri), мұндағы J=Ik=E/Ri -ток
көзінің қысқаша тұйықталу тогы. Егер Ri →
, E →
болса, онда J=E/Ri қысқаша
тұйықталу тогын береді. Ток көзінің ішкі кедергісі өте үлкен (Ri →
)болып және көп
жағдайда Ri >> Rж болса, бұл жағдайда ток көзін идеалды дейді және I=J. Ток көзі бар
тізбектің сыртқы сипаттамасы 1в-суретте көрсетілген.
Сонымен идеалды Э.Қ.К. көзі жүктемеге мәні тұрақты, жүктемеге тәуелді
өзгермейтін кернеу берсе, ал идеалды ток көзі жүктемеге мәні тұрақты ток беріп отырады.
3. Индуктивтілігі 0,5Гн катушкадан 4А-ік ток өрнек, осы катушканың магнит өрісіндегі энергияны анықтау керек, Е=?
L=0,5 XL=2П(пи)IL(формуласы)
I=4A
E=?
Билет 20
1.Синусоидалы токтың лездік мәні туралы мәліметтер.
ә) Лездік мән (i, u, e) - синусоидалы шаманың кез келген сәттегі мәні: i=Imsin(омега t+фи i). u=UmSIN(омега t+фи е)
2.Катушканың атқаратын қызметі
3.Мына схемада егер φ в >φа -дан үлекен болса φ в неге тең?
Ub>Ua+E-IR
Билет 21
1.Синусоидалы токтың амплитудасы туралы мәліметтер.
1)Амплитудалық мән (Im, Um, Em) – синусоидалық шаманың ең үлкен максимал
мәні
2.Тұрақты ток электр тізбегінің вольт-амперлік сипаттамасы.
м заңы. а) Тармақталмаған тізбекте э.қ.к. көзі болмаған жағдайда: I=U/R.
ә)Тармақталмаған тізбекте э.қ.к. көзі болған жағдайда: I=(U+E)/R. Өрнектегі «+»
таңбасы Е мен I бағыттары бағыттас болғанда қойылады,ал «-» таңбасы Е мен I бағыттары
қарама-қарсы болғанда қойылады.
б)Толық тізбек үшін Ом заңы: I=E/(Ri+Rж)
Кирхгоф бірінші заңы. Бірінші анықтамасы: Тізбектің кез-келген түйінінде
түйіскен токтардың алгебралық қосындысы нөлге тең.
. Теңдеу құру үшін тұйінге кірген токтардың таңбасын «+», ал шыққан
токтардың таңбасын «-» етіп алу керек.
Екінші анықтамасы: Түйінге кірген токтардың арифметикалық қосындысы
түйіннен шыққан тоқтардың арифметикалық қосындысына тең.
Кирхгоф екінші заңы. Бірінші анықтамасы: Тұйық контурдағы э.қ.к.-тердің
алгебралық қосындысы сол контурдағы кедергілердегі кернеулердің түсулердің
алгебралық қосындысына тең. Екінші анықтамасы: Кез-келген тұйық контурдың
бойындағы кернеулердің алгебралық қосындысына нөлге тең.
3.Мына схемада φ в –ның мәні неге тең?
Ub=Ua+E-IR формуласы
22-билет
1.Синусоидалы ток деп мәні уақытқа тәуелді синусоидалық заңдылықпен өзгеретін токты айтамыз: i=Im*sin(w t+ j). Оның графигі 10-суретте көрсетілген. Синусоидалы токты мынадай параметрлер арқылы сипаттауға болады.)Жиілік (f) – бір секунда ішінде жасалатын тербеліс саны.[1/c];[Гц] f=1/T; T=1/f
Бұрыштық жиілік (ω) ω =2πf= 2π/ T, [рад/с].Фаза (w t+ φ) – кез келген сәттегі синусоидалық шаманың мәнін анықтауға мүмкіндік береді. Бастапқы фаза φ - синусоидалық шаманың уақыт нөлге тең болған кездегі мәнін анықтауға мүмкіндік береді. Егер φ таңбасы оң болса, онда синусоида ордината осі бойынша солға қарай φ бұрышқа ығысады.
2. Қоректендіргіштің фазаларын үшбұрыш сұлбасы бойынша қосу үшін бір фазаның аяқы ұшын екінші фазаның басқы ұшымен, екінші фазаның аяқы ұшын үшінші фазаның басқы ұшымен, ал үшінші фазаның аяқы ұшын бір фазаның басқы ұшымен қосады (40сурет). Сұлбада бейтарап сым болмайды. Сондықтан қоректендіргіштің желілік кернеулері оның фазалық кернеулеріне тең болады: Егер UAB = ЕА, UBC = EB, UCA = EC. Ом заңы бойынша қабылдағыштың фазалық токтары: IАВ=ЕА /ZAВ =UAВ/ ZAВ, IBС= EB/ZBС= UBС/ ZBС, ICА= EC/ZCА= UCА / ZCA. Егер қабылдағыш симметриялы (ZAВ= ZBС = ZCА) болса, онда барлық фазалық токтардың әрекеттік мәндері бірдей болады және олардың желілік кернеулерге байланысты фазалық ығысулары да бірдей болады. Кирхгофтың бірінші заңы бойынша желілік токтар: IA= IAB - ICA, IB= IBC - IAB, IC= ICA - IBC. Бұл желілік және фазалық токтардың комплекстік мәндері үшін құрылған векторлық диаграмадағы токтар үшбұрышынан желілік токтардың модулдері мен фазалық токтардың модулдері арасында мынадай байланыс барынан көрінеді: Iж =2IФcos30˚= 3IФ.
Үш фазалы тізбектің операторы деп модулі 1-ге тең, фазасы 1200-қа тең комплекс санды атайды. Оны 0 1201 jеа ×=, () 2 2 120240 0 0 a ee j j = =, 1 0 =je;Үш вектор 1, а, а2 симметриялы үш фазалы жүйе құрайды (41-сурет), сондықтан 0 1 2 = ++ a a; Кез-келген векторды операторға а көбейткенде ол вектордың модулі өзгермейді, бірақ ол 1200-қа бұрылады. Ал векторды а2 көбейтсек, онда ол 2400 бұрылады. Операторды а пайдаланып EB және EC –ні EA арқылы өрнектеуге болады: EB=a2 EA, EC= aEA
23-билет
1. Синусоидалды ЭҚК, ток, кернеуді сипаттайтын шамалар.
Синусоидалы токтың тізбектері үшін Кирхгоф заңдарын комплекстік түрде келтірілген теңдеулер, тұрақты токтың тізбектері үшін құрылған теңдеулер сияқты дәл сол формада болады.
ΣI = 0 ΣU = 0 немесе ΣZI = ΣE
Тек қана токтар, кернеулер, э.қ.к және кедергілер теңдіктерге комплекстік шамалар түрінде енеді. Тұрақты токтың тізбектерін есептеуде арналған барлық тәсілдер Кирхгоф зағдарынығ негіздерін пайдалану арқылы шешілген. Сондықтан комплекстік түрдегі құрылған теңдеулер Кирхгоф зағңдарының негіздерінен ала отырып, құрған болсақ, онда синусоидалы токтың тізбектері үшін тұрақты токтың тізбектеріне арналған тәсілдерді қолдануа болады. Синусоидалы токтың тізбектерін есептеу кезінде ток пен кернеудің шын бағыттары периодты түрде өзгеріп отырады. Сондықтан, оң бағытты ойша алу, тек қана олардың фазаларына ғана әсер етеді.
Билет 25
1 Синусоидалы кернеу көзіне қосылған сиымдылық
2 Өлшеуіш трансформаторлар
Трансформатор – белгiлi бiр айнымалы ток кернеуiн екiншi бiр айнымалы ток кернеуiне түрлендiретiн электромагниттi қондырғы.
Орамдарының санына байланысты екi, үш немесе көп орамды болып, ал қоректенетiн ток жүйесiне сәйкес бiр, үш және көп фазалы трансформаторлар болып бөлiнедi.
Атқаратын қызметтерiне байланысты: 1) электр энергиясын тасымалдайтын және тарататын – қуатты трансформатор; 2) кернеудi аз ғана аралықта түрлендiруге немесе айнымалы ток қозғалтқыштарын iске қосуға арналған автотрансформаторлар; 3) өлшегiш аспаптарды сұлбаға жалғауа арналған өлшегiш трансформаторлар; 4) арнайы трансформаторлар – дәнекерлеушi, импульстi, жиiлiктi түрлендiруге арналған, жоғары жиiлiктi, медициналық және радиотехникалық мақсаттарға арналған және т.б. болып бiрнеше түрге бөлiнедi.
Өлшеуіш трансформатор (орыс. измерительный трансформатор) — бірінші оралымына өлшенетін тоқ немесе кернеу, ал екінші оралымы өлшеуіш аспапқа немесе сақтандырғыш релеге қосылған электрлік трансформатор. Өлшеуіш трансформатор негізінен жоғарғы кернеудегі айнымалы тоқ тізбегінде токты, электрлік кернеуді, қуатты, энергияны және басқа параметрлеріді өлшеу шегі 100 В және 5 А-ге дейін бірыңғайланған электрөлшеуіш аспаптармен өлшеуге арналған. Кернеуді және токты өлшейтін трансформаторлар болады. Жоғарғы кернеудің тұрақты ток тізбектерінде өлшеулер үшін арнайы өлшеуіші ұрылғылар — түрақты токтың өлшеуіш трансформаторы қолданылады.
3 Энергияны активті екіұштан жүктемеге беру
Энергияны активтік екіұштықтан жүктемеге беру. Активті екіұштыққа қосылған жүктемеде Rж бөлінетін қуат P = I2 R = Uаббж Rж /(Rж+ Ri). Қабылдағышқа максимал қуат беру шартын анықтау үшін P-ның Rж бойынша бірінші ретті туындысын тауып,оны нөлге теңейміз. Осыдан Rж = Ri. Демек осы теңдік орындалған жағдайда жүктемеде максимал қуат бөлінеді: Pmax= U2аббж /4Rі. Балама генераторда бөлінетін толық қуат Pтол =Uаббж I =U2аббж /(Rж+ Ri). Пайдалы әсер коэффициенті (п.ә.к.): η= P/ Pтол = Rж /(Rж+ Ri). Егер Rж = Ri болса, онда η=0,5. Активті екіұштықтың кірістік кедергісіне Ri тең жұктеме кедергіні Rж келістіру немесе үйлестіру жүктемесі деп атайды.
Билет 26
1 Синусоидалы ток тізбегіндегі бірізді жалғанған R, L, C элементтері
2 Үш фазалы асинхронды машиналар
Асинхронды қозғалтқыштар құрылысының қарапаймдылығы, жұмыс жасау барысындағы сенімділігі, жоғары басқарылымдылығы, бағасының төменділігі секілді және т.б. ерекшеліктеріне байланысты жұмыс механизмдерін автоматты басқару жүйесінің негізгі элементі ретінде кеңінен қолданылады. Асинхронды қозғалтқыштар екі бөліктен: қозғалмайтын статор мен қозғалатын бөлік ротордан құралады. Үш фазалы асинхронды қозғалтқыштың статор өзекшесінің ойықшасында жұлдызша немесе үшбұрыш схемасымен жалғанатын үш фазалы орамдар орналасады.
3 Электр тізбегінің жіктелуі
Электр тізбегі деп өзара бір-бірімен сымдар арқылы жалғасқан электр энергия көздерінің, электр энергиясын тұтынушылардың және бақылау, өлшеу аспаптарының жиынтығын айтады.
Электр тізбегінің жіктелуі. а) токтың түріне байланысты: тұрақты ток тізбектері, айнымалы ток тізбектері, бір фазалы, үш фазалы және көп фазалы ток тізбектері; ә) тізбектің элементтерінің вольтамперлік сипаттамасына байланысты: сызықты және сызықты емес электр тізбектері; б)тізбектегі электр энергиясы көздерінің (қоректендіргіштердің) санына байланысты: бір қоректендіргіші бар және бірнеше қоректендіргіші бар электр тізбектері; в) элементтерді өзара жалғау әдістеріне байланысты: тармақталмаған және тармақталған тізбектер.
Билет 27
1 Айнымалы ток тізбегіне арналған Кирхгоф 2 з
Кирхгоф екінші заңы. Бірінші анықтамасы: Тұйық контурдағы э.қ.к.-тердің алгебралық қосындысы сол контурдағы кедергілердегі кернеулердің түсулердің алгебралық қосындысына тең. Екінші анықтамасы: Кез-келген тұйық контурдың бойындағы кернеулердің алгебралық қосындысына нөлге тең. Математикалық түрде жазылуы: å å × = R IE, å =0 U Кирхофтың екінші заңы бойынша теңдеу құрудың реті: а) Тізбектің тармақтарындағы токтардың бағыттарын өз қалауымызша таңдап аламыз; ә) Тізбектің контурларын айналу бағытын өз қарауымызша таңдап аламыз; б) Э.қ.к.- тің алгебралық қосындысын тапқан кезде контурдағы э.қ.к.-нің бағыты контурды айналу бағытымен сәйкес келсе, онда оның таңбасы «+», ал керісінше жағдайда «-» болады; в) Токтың бағыты контурды айналу бағытымен сәйкес келсе, онда кернеудің түсуінің таңбасы таңбасы «+», ал керісінше жағдайда «-» болады. Бірінші заң бойынша құрылатын теңдеулер саны: т-1, мұндағы т- тізбектегі түйіндер саны. Екінші заң бойынша құрылатын теңдеулер саны: к - (т-1), мұндағы к- тізбектегі тармақтар саны.
2 Түзеткіштер түрлері
Түзеткіш деп, айнымалы кернеуді тұрақты кернеуге түрлендіруге арналған құрылғыны атайды. Түзеткіштің негізгі тағайындалуы қосымша кернеудің полярлығының өзгеруі кезінде жүктемедегі тоқ бағытының сақталуында болып табылады. Тұрақты тоқтың басқа да қорек көздерімен салыстырғанда түзеткіштер едәуір артықшылықтарға ие: қолданыста қарапайым және жұмыста сенімді, ПӘК-і жоғары, қызмет ету мерзімі ұзақ. Түзеткіштің жалпыланған құрылымдық сұлбасы сурет 3.1-суретте көрсетілген. Түзеткіштің құрамына мыналар кіреді: әлдік трансформатор ӘТ, вентильді блок ВБ, фильтрлеуші құрылғы ФҚ және кернеу стабилизаторы КС. Әлдік трансформатор келесі функцияларды орындайды: желі кернеуінің мәнін түрлендіреді, әлдік желінің жүктемесінен гальваникалық оқшаулаумен қамтамасыз етеді, әлдік желінің фазалар санын түрлендіреді. Импульсті қорек көздерінде трансформатор әдетте болмайды, себебі оның функциясын жоғарғыжиілікті инвертор орындайды.
Электрондық аппаратураның қоректенуі көбінесе айнымалы токтың бір фазалық желісінен жұмыс істейтін аз қуатты түзеткіштердің көмегімен жүзеге асырылады. Мұндай түзеткіштер бір фазалық деп аталады. Олар бөлінеді:
а) ток желінің айнымалы кернеуінің бір жартылай периодының аралығында винтель арқылы өтетін бір жартылай периодтыға;
б) ток винтель арқылы екі жартылай периодтың аралығында өтетін екі жартылай периодты;
в) кернеудің көбейтілуімен сұлбалар.
Қуатты өнеркәсіптік қондырғыларды қоректендіру үшін үш фазалық желіден жұмыс істейтін орташа және үлкен қуатты түзеткіштерді қолданады. Заманауи түзеткіштерде винтель ретінде көбінесе жартылай өткізгішті диодтарды қолданады.
Электрондық аппаратурада бір кернеудің тұрақты тоғын басқа кернеудің тұрақты немесе айнымалы тоғына түрлендіруге мүмкіндік беретін тұрақты кернеудің түрлендіргіштері кеңінен қолданылады.
3 Жұлдызша жасалған үш фазалы ток тізбектері
Жұлдызша сұлба бойынша жалғағанда ораманың аяққы ұштары x,y,z бір нүктеге (түйінге) қосылады және ол нүктені үш фазалы қоректендіргіштің нөлдік нүктесі немесе бейтарап нүктесі (О) деп атаймыз(39а-сурет). Сол сияқты жүктеменің де фазаларының бір ұштары бір нүктеге (түйінге) қосылады және ол нүктені жүктеменің нөлдік нүктесі немесе бейтарап нүктесі (О′) деп атаймыз. Генератордың орамаларының басқы ұштарын жүктемемен қосатын сымдарды желілік сымдар деп атайды, ал олар арқылы жүретін токтар желілік токтар IA, IB, IC деп аталады. Бұл токтар генератордан жүктемеге қарай бағытталған. Генератордың бейтарап нүктесін жүктеменің бейтарап нүктесімен жалғайтын сымды нөлдік немесе бейтарап сым деп аталады. Бейтарап сыммен жүретін ток нөлдік ток (I0) немесе бейтарап ток деп аталады және ол жүктемеден генераторға карай бағытталады. Үш фазалық жүйеде генератордың фазалық орамаларының ұштарының арасындағы немесе жүктеменің фазаларының ұштарының арасындағы кернеулерді (UA, UB,UC) фазалық
кернеулер деп аталады. Бұл кернеулерді желілік сымдар мен нөлдік сым арасындағы кернеулер деп де қарастыруға болады. Симметриялы жүйеде фазалық кернеулердің әрекеттік мәндері бірдей болады: UA =UB=UC = Uф. Фазалық токтар деп генератордың фазалық орамалары немесе жүктеменің фазалары арқылы жүретін токты айтады.
Билет 28
1 Кирхгофтың 2 заңыКирхгоф екінші заңы. Бірінші анықтамасы: Тұйық контурдағы э.қ.к.-тердің алгебралық қосындысы сол контурдағы кедергілердегі кернеулердің түсулердің алгебралық қосындысына тең. Екінші анықтамасы: Кез-келген тұйық контурдың бойындағы кернеулердің алгебралық қосындысына нөлге тең. Математикалық түрде жазылуы: å å × = R IE, å =0 U Кирхофтың екінші заңы бойынша теңдеу құрудың реті: а) Тізбектің тармақтарындағы токтардың бағыттарын өз қалауымызша таңдап аламыз; ә) Тізбектің контурларын айналу бағытын өз қарауымызша таңдап аламыз; б) Э.қ.к.- тің алгебралық қосындысын тапқан кезде контурдағы э.қ.к.-нің бағыты контурды айналу бағытымен сәйкес келсе, онда оның таңбасы «+», ал керісінше жағдайда «-» болады; в) Токтың бағыты контурды айналу бағытымен сәйкес келсе, онда кернеудің түсуінің таңбасы таңбасы «+», ал керісінше жағдайда «-» болады. Бірінші заң бойынша құрылатын теңдеулер саны: т-1, мұндағы т- тізбектегі түйіндер саны. Екінші заң бойынша құрылатын теңдеулер саны: к - (т-1), мұндағы к- тізбектегі тармақтар саны.
2 Күшейткіштер
Күшейткіштер деп кірмесіне әлсіз электрлік сигнал беру арқылы шықпасында оның өзгеру зандылығын қайталайтын және одан әлдеқайда қуатты сигнал алуға болатын құрылғыларды айтады. Күшейтетін параметріне қарай күшейткіштер кернеулік, токтық және қуаттық болып бөлінеді. Өте әлсіз сигналдарды күшейту үшін бірнеше күшейткіштік сатыдан тұратын күшейткіштер қолданылады. Бір сатылы күшейткіш күшейткіштік каскад деп аталынады. Қазіргі кернеулік күшейткіштер кернеуі 10-7 В әлсіз сигналдарды күшейтуге мүмкіндік береді.
Күшейткіштердің негізгі параметрлеріне токты, кернеуді және қуатты күшейту коэффициенттері мен кірмелік және шықпалық кедергілері, ал негізгі сипаттамаларына күшейту коэффициенттерінің амплитудадан және жиіліктен тәуелділіктері жатады.
Транзисторлардың үш түрлі жалғану сұлбасына сәйкесті биполяр транзисторлы күшейткіштердің де үш түрлі сұлбасы болады. Транзистордың эмиттері ортақ жалғану сұлбасының жиі қолданылатындығы және оның басқа жалғану сұлбаларына қарағанда артықшылықтары айтылғанды.
3 Электр тізбектерінің элементтері. Ом заңы
Электр сұлбаларының топологиялық элементтері. Тармақ деп элементтері бірбірімен бірізді жалғанған, бойымен бір ғана тоқ жүретін тізбек бөлігін айтамыз. Түйін деп кем дегенде үш тармақтың түйіскен нүктесін айтады. Контур деп бірнеше тармақ арқылы өтетін тізбектің тұйық бөлігін айтады.
Ом заңы. а) Тармақталмаған тізбекте э.қ.к. көзі болмаған жағдайда: I=U/R. ә)Тармақталмаған тізбекте э.қ.к. көзі болған жағдайда: I=(U+E)/R. Өрнектегі «+» таңбасы Е мен I бағыттары бағыттас болғанда қойылады,ал «-» таңбасы Е мен I бағыттары қарама-қарсы болғанда қойылады. б)Толық тізбек үшін Ом заңы: I=E/(Ri+Rж)
29 Билет
1 Синусоидалы токтың жиілігі туралы мәліметтер
Синусоидалы ток практикада кеңінен қолданылады. Синусоидалы токтың тұрақты токқа қарағанда мынадай артықшылықтары бар: а) Синусоидалы ток өндіретін қондырғылардың (генераторлардың) құрылысы тұрақты ток генераторларына қарағанда қарапайым, жұмыс істеу сенімділігі өте жоғары және бағасы арзан; ә) Трансформаторларды қолдану арқылы синусоидалы кернеудің мәнін өте жоғары дәрежеге көтеруге болатындықтан синусоидалы токты алыс қашықтыққа жеткізу арзанға түседі; б) Синусоидалы токты пайдаланып жұмыс жасайтын электр қондырғылардың құрылысы тұрақты ток қондырғыларына қарағанда әлде қайда қарапайым және арзан. Синусоидалы ток деп мәні уақытқа тәуелді синусоидалық заңдылықпен өзгеретін токты айтамыз: i=Im*sin(w t+ j). Оның графигі 10-суретте көрсетілген. Синусоидалы токты мынадай параметрлер арқылы сипаттауға болады: 1)Амплитудалық мән (Im, Um, Em) – синусоидалық шаманың ең үлкен максимал мәні. 2)Периоды (Т) – толық бір тербеліс жасауға кететін уақыт.[c] 3)Жиілік (f) – бір секунда ішінде жасалатын тербеліс саны.[1/c];[Гц] f=1/T; T=1/f 10-сурет 4)Бұрыштық жиілік (ω) ω =2πf= 2π/ T, [рад/с] 5)Фаза (w t+ φ) – кез келген сәттегі синусоидалық шаманың мәнін анықтауға мүмкіндік береді. 6)Бастапқы фаза φ - синусоидалық шаманың уақыт нөлге тең болған кездегі мәнін анықтауға мүмкіндік береді. Егер φ таңбасы оң болса, онда синусоида ордината осі бойынша солға қарай φ бұрышқа ығысады. ТМД елдерінде және Еуропаның біраз елдерінде жиілігі 50Гц синусоидалы кернеу кеңінен қолданылады.
2 Күшейткіштердің түрлері
Вакуумды күшейткіш - жетекке қосымша күш беретін немесе құралдарға іштен жану козғағышының енгізу коллекторын пайдалану арқылы жұмыс істейтін күшейткіш.
• Гидравликалық күшейткіш - жетекке косымша күш беретін немесе құралға сұйық қысым энергиясы арқылы басқаратын күшейткіш.
• Магнето күшейткіш - іштен жану қозғағышын қолмен оталдырғанда роторының бұрыштық жылдамдығын артыратын серіппелі құрылыс. • Механикалық күшейткіш - жетекке қосымша сығылған серіппе энергиясы арқылы күш беретін күшейткіш.
• Пневматикалық күшейткіш - жетекке компрессордан сығылған ауа қысым энергиясы арқылы қосымша күш беретін күшейткіш. • Рөлдік күшейткіші - рөлмен басқару жетегіндегі күшейткіш.
• Тежегіштердің күшейткіші - тежегіш жетегіндегі күшейткіш.
3 Кирхгофтың бірінші заңы
Тізбектерге есептеулер жүргізгенде Кирхгроф ережелерін пайдаланған ыңғайлы, олар Ом заңының күрделі емес жалпылануы болып табылады. Жалпы жағдайда тізбекте кем дегенде үш өткізгіш тоғысатын нүктелерді табуға болады. Мұндай нүктелер түйіндер деп аталады. Тізбектің бір элементін тастап шыұұан кез-келген зарядтың тізбек басқа бір элементіне келіп кіруі тиіс екені анық. Түйінде тоқтар тармақталады да, зарядтың сақталу заңынан, тоқтардың
үзіліссіздік шарты шығады: түйінге кіріп жатқан тоқ күштерінің қосындысы, түйіннен шығып жатқан ток күшінің қосындысына тең:
{\displaystyle \sum _{kiris}\left(I_{1}\right)=\sum _{shygys}\left(I_{2}\right)}
Тоқтардыңоңбағытынқалауымызшааламызжәнеоңбағытыттатаралатынтоқкүшін {\displaystyle I_{k}} дегенбелгілеуенгіземіз. Егершешукезіндеқайсыбір {\displaystyle I_{k}} тоқүшінтерісмәншықса, ондабұлберілгенбөліктетоққабылданғанбағытқақарама - қарсықозғаладыдегендібілдіреді. {\displaystyle \sum _{kiris}\left(I_{1}\right)=\sum _{shygys}\left(I_{2}\right)} қатынасыКирхгрофтыңбіріншіережесідепаталады.
30 Билет
1 Магнит индукциясы туралы мәлімет
Магниттік индукция магниттік индукция векторы (В) — магнит өрісінің негізгі сипаттамасы. Жекеэлектрондар, т.б. элементарбөлшектертудыратынмикроскопиялықмагнитөрістерікернеуліктерініңқосындысыныңорташамәнінкөрсетеді. Магниттікиндукциясынмагнитөрісініңкернеулігівекторы (Н) жәнемагниттелушіліквекторы (J) арқылыдаөрнектеугеболады. БірліктердіңСГСжүйесінде:
• B=H+4pJ (1) Магниттелушілікбірліккөлемдегімагнитмоменттібілдіреді. Изотроптыортадаәлсізөріскезіндемагниттелушілікмагнитөрісініңкернеулігіне (Н) турапропорционал:
• J=H (2) мұндағы — магниттікөтімділік. (2)-дегі мәндерді (1)-ге қою арқылы В мен Н арасындағы байланыс табылады:
• В=(1+4p)Н=mН. m=1+4p
шамасы ортаның магнит өтімділігі деп аталады. Бірліктердің халықаралық жүйесінде бұл формулалар былай жазылады:
• B=m0(H+J), J=H, B=m0mH, m=1+,
• m0 — магниттұрақты. Бірліктердіңхалықаралықжүйесіндегі (СИ) Магниттікиндукцияныңбірліктері —
• тесла (Тл) СГС жүйесінде —
• гаусс (Гс);1 Тл=104 Гс.
2 Тұрақты ток электр машиналарының құрылысы
Тұрақты ток машинасының құрылысы мен жұмыс жасау принципі
Тұрақты ток -генераторлары мен қозғалтқыштары – қазіргі кезде де кеңінен қолданылады. Олар негізгі екі бөлік қозғалмайтын полюстер мен айналатын якорьдан құралады 1- суретте төрт полюсті машинаның қимасы және оның негізгі бөліктерінің атаулары келтірілген. Машинаның қозғалмайтын бөлігі индуктор ойықшаларына сәйкесінше қоздырғыш және теңгергіш орамдар орналасатын негізгі және қосымша порлюстерден және олар бекітілген станинадан құралады. Индуктродың негізгі қызметі машинада негізгі магнит ағынын туғызу. Қосымша полюстер негізгі полюстер арасына орналасады және қуаты 1000 Вт жоғары машиналарда қарастырылады, олардың негізгі қызметі коммутацияны жақсарту.
3 Кирхгофтың екінші заңы
Берілген тізбекте бөліп қарастыруға болатын кез келген тұйықталған контурларға арналған: кез келген тұйықталған контурда кедергілерді кернеудің түсулерінің қосындысы осы контурдағы ЭҚК- тердің қосындысына тең болады. {\displaystyle \sum _{}\left(\epsilon _{1}\right)=\sum _{}\left(\epsilon _{2}\right)}
Егер берілген бөлікте контурды айналып өту бағыты токтың оң бағытымен бағыттас болса, онда ток көзінің ішкі кедергісіндегі және өткізгіштердегі кернеудің тусуі оң деп есептеледі. Егер ток көзін айналып өту бағыты теріс полюстен басталып оң полюсте аяқталатын болса, онда ЭҚК-і оң таңбамен алынады. Ток көзін оң полюстен бастап теріс полюске қарай айналып өтетін болса, онда ЭҚК-і теріс таңбамен алынады.[1] Мысалы 9,8 суретте көрсетілген сұлба үшін:
1. Атүйінінде: {\displaystyle I_{1}=I_{3}+I_{5}}
2. Стүйінінде: {\displaystyle I_{1}=I_{2}+I_{4}}
3. Мтүйінінде: {\displaystyle I_{4}+I_{6}=I_{3}}
BCKMOAB (сағаттілібағытыменайналыпөту) контурыүшін: {\displaystyle \epsilon _{1}-\epsilon _{2}+\epsilon _{3}=I_{1}r_{1}+I_{2}r_{2}+I_{3}r_{3}}
CDEMC контуры үшін:
