Редакторы А.Н.Нысанбаева

Тапсырма

1.1 Электрлік жабдықтардың жөндеу циклінің құрылымдарын анықтау.

1.2 Электрлік цехтың жөндеу жұмыстарының бағдарламасын жобалау.

1.3 Электрлік жабдықтардың жөнделуінің еңбек сыйымдылығын анықтау.

2 Зертханалық жұмыстың орындалу әдістемесі

3 Алынған нәтижелерді талдау

 

1.1  Электрлік жабдықтардың жөндеу циклінің құрылымдарын анықтау

     Берілген нұсқа бойынша (1-кесте) электрлік жабдықтардың жөндеу циклінің құрылымы жөндеу циклі мен жөндеу аралық мерзiмдердiң 1-кестеде келтірілген жабдықтың екі ауысымдық жұмыс істеу кезіндегi нормативтік ұзақтығының негізінде анықталады.

Жөндеу циклінің құрылымы келесі түрде өрнектеледі, мысалы кабельдік жүйелер үшін

 

К-А-А-А-А-А-А-А-А-А-А-А-А-А-А-А-А-А-А-А-А-А-К.

 

Мұндағы К- бір жылда күрделі жөндеу саны;

А- бір жылдағы ағымдық жөндеулер саны.

 

1.2  Электрлік цех жөндеу жұмыстарының бағдарламасын жобалау

Электрлік цех жөндеу жұмыстарының бағдарламасын жобалауда ағымдық (п _а) және толық (күрделі) жөндеудің жылдық (п _к) санын жабдықтың әрқайсысы үшін келесі кейіптеме бойынша анықтайды

 

                         n _а=(N* п _ац)/ (а *Т_ца),                                      (1)

 

                              п _к=N/(а *Т_цк).                                               (2)

 

Мұндағы N- бір типті жабдықтың саны (1-кесте бойынша);

     п _ац- жөндеу цикліндегі ағымдық жөндеулердің саны;

     Т_ца, Т_цк – жөндеу циклінің ұзақтығы (2- кестеде көрсетілген жөндеулер арасындағы уақытқа тең);

     а - жабдықтың жұмыс істеу ауысымдарының санын ескеретін еселеуіш (бір ауысымдық жұмыс үшін а = 1,4; екі ауысымдық жұмыс үшін а =1; үш ауысымдық жұмыс үшін а =0,6). Жабдықтың жұмыс істеу ауысымдарының саны 1- кестеде берілген және п _а, п _к есептеулерін 3-кестеге толтыру керек.

Жабдықтың атауы		Жабдықтың жұмыс істеу ортасы	Жұмыс-тың ауысым саны	Нұсқа бойынша жабдықтар саны
				1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Трансформаторлық қосалқы станция
1	Күштік тарнсформатор, 630 кВА	қалыпты	3	2	-	2	-	2	-	2	-	2	-
2	Күштік тарнсформатор, 1000 кВА	қалыпты	3	-	2	-	2	-	2	-	2	-	2
3	Майлы, аз ауыспалы жоғары кернеулі ажыратқыш	қалыпты	3	2	2	2	2	2	2	2	2	2	2
4	Майлы, аз ауыспалы жоғары кернеулі ажыратқыш, СК камераларында	қалыпты	3	3	2	2	4	3	4	2	2	2	4
5	Енгізулік шкафтар, 0,4 кВ	қалыпты	3	2	2	2	2	2	2	2	2	2	2
6	Енгізулік шкафтар, 0,4 кВ, сызықтық	қалыпты	3	4	6	4	8	6	8	4	6	4	6
Тарату желілері
1	Шинасымдар, 0,4 кВ, км	қалыпты	2	0,2	0,3	0,3	0,2	0,3	0,4	0,5	0,4	0,4	0,4
2	Күштік және жарықтандырғыш желілер, км	қалыпты	2	2	1,5	1	2,5	2	2,5	1,5	1,5	2	2,2
3	Жердегі кабельдік желілер, км	қалыпты	2	1,5	1	0,6	0,8	1	1,2	1,4	1,6	1,8	1,6
4	Кабельдік желілер, қабырға бойынша, км	қалыпты	2	0,5	0,8	1	1,3	1,4	1,6	1,8	2	2,2	1,8
Цехтың электр жабдықтары		ластанған
1	Асинхронды электр қозғалтқыш, 11 кВт	қалыпты	2	50	100	60	120	50	100	70	120	50	110
2	Асинхронды электр қозғалтқыш, 26 кВт	ластанған	1	10	15	12	18	12	16	10	14	10	20
3	Тарату щиттері	қалыпты	2	20	30	25	40	20	30	18	32	16	30
4	Тарату щиттері	ластанған	1	5	10	6	12	7	14	6	10	5	12
5	Басқару аппараттары	қалыпты	2	50	100	60	120	50	100	70	120	60	110
6	Басқару аппараттары	ластанған	1	10	15	12	18	12	16	10	14	10	20
7	Электрлік шамдар, шоқтану шамы	ластанған	1	50	70	60	80	50	80	70	100	60	80
8	Электрлік шамдар, люминиценттік шам	қалыпты	2	100	120	80	140	100	150	80	130	70	120

  1 Кесте Электрлік жабдықтардың нұсқалары

 

2 Кесте Электрлік жабдықтардың жөндеу қиындығы мен жөнделу аралықтары

Жабдықтың атауы	Жөндеу қиындығы Рқ, жөнд. бірлігі	Жөндеу арасындағы аралықтарының ұзақтығы
		ағымдық, ай  Тца	күрделі, жыл Тцк
1 Күштік тарнсформатор, 630 кВА	10	36	12
2 Күштік тарнсформатор, 1000 кВА	12	36	12
3 Майлы, аз ауыспалы жоғары кернеулі ажыратқыш	3	12	3
4 Майлы, аз ауыспалы жоғары кернеулі ажыратқыш, СК камераларында	8	12	3
5 Енгізулік шкафтар, 0,4 кВ	17,60	12	10
6 Енгізулік шкафтар, 0,4 кВ, сызықтық	15	12	15
7 Шиносымдар, 0,4 кВ, км	12	12	15
8 Күштік және жарықтандырғыш желілер, км	25	12	14
9 Жердегі кабельдік желілер, км	4	12	20
10 Кабельдік желілер, қабырға бойынша, км	10	12	20
11 Асинхронды электр қозғалтқыш, 11 кВт	6	12	12
12 Асинхронды электр қозғалтқыш, 26 кВт	3	8	6
13 Тарату щиттері	2	12	10
14 Тарату щиттері	2	6	10
15 Басқару аппараттары	0,5	12	9
16 Басқару аппараттары	0,5	5	9
17 Электрлік шамдар, шоқтану шамы	0,05	6	-
18 Электрлік шамдар, люминисценттік шам	0,15	4	-

 

 

3 Кесте  Жабдықтардың жылдық жөндеу саны

Жабдықтың атауы	Жөндеу саны
	n а	п к

1.3 Электрлік жабдықтардың жөнделуінің еңбек сыйымдылығын анықтау

    Электр жабдықтардың жылдық жөнделу уақыты келесі кейіптемемен анықталады

 

                                  Т_ж=∑(1,2 п _аi+15 n _ki)P_қi, сағ.                        (3)

 

Мұндағы 1,2 - ағымдық жөндеу кезіндегі бір жөндеу бірлігіне кететін сағаттық уақыт нормасы;

15 - күрделі жөндеу кезіндегі бір жөндеу бірлігіне кететін сағаттық уақыт нормасы;

п - жабдықтар түрлерінің саны;

Р_қ- жабдық бірлігін жөндеудің қиындығы (жабдықтың әрбір жөндеу бірлігіндегі түрі арнайы 2-кестеде көрсетілген). Электрлік жабдықтардың жылдық жөндеу уақытын есептеу нәтижелері 4-кестеге толтырылады.

 

4 Кесте Электр жабдықтың жылдық жөндеу уақыты

Жабдықтың атауы	Жөндеудің жылдық уақыты, сағ
	ағымдық	күрделі	барлығы

 

 

2 Зертханалық жұмыстың орындалу тәртібі

2.1 Компьютерде жазбаша орындалған есептеулерді тексеру. Бұл үшін 1 және 2-кестелерден берілген мәліметтер енгізіліп (1.1-1.3 баптарда кетірілген бойынша) жылдық жөндеу саны мен электрлік жабдықтардың жылдық жөнделу уақыты есептелінеді.

2.2 Есептеулердің нәтижелерін талдау үшін алынған есептеулер келесі түрде өзгеруі керек:

а) электрлік цехтың 2 ауысымдық жұмыс формасына ауысуы;

ә) ағымдық жөндеу кезіндегі бір жөндеу бірлігіне кететін сағаттық уақыт нормасы келесі мәндерге өзгереді: 1,5; 1,1; 0,9;

  б) күрделі жөндеу кезіндегі бір жөндеу бірлігіне кететін сағаттық уақыт нормасы келесі мәндерге өзгереді: 14; 12; 10.

 

3 Алынған нәтижелерді талдау

Алынған нәтижелерді талдау кезінде 2.2 бапқа сәйкес өзгерісті енгізгенде электр жабдықтардың жылдық жөнделу уақытының өзгерісін анықтау керек. Жабдықтардың жылдық жөнделу уақытының уақыт нормасына тәуелді болатын графигін тұрғызыңыз.

Зертханалық жұмысты қорғауға дайындалған кезде келесі сұрақтарға жауап беріңіз:

а) жоспарлы-сақтық жөндеуді (ЖСЖ) ұйымдастыру формалары және олардың артықшылықтары мен кемшіліктері;

б) электр жабдықтың тозу шамасын анықтайтын факторлар;

     в) ЖСЖ -дің негізгі міндеті мен жөндеу түрлері;

     г) ЖСЖ -ді ұйымдастыру негіздері;

     д) ЖСЖ -ді ұйымдастырудың нормативті базасына не кіреді;

     е) жөндеу қиындығының категориясы, оның мәні.

 

 

№2 зертханалық жұмыс

 

    Электрлік цехтың жұмысшылар санын анықтау 

Жұмыстың мақсаты: электрлік жабдықтың жөнделу қиындығына байланысты электротехникалық жұмысшылар санын анықтау. 

 

Тапсырма

1.1  Эксплуатациялық және жөндеу жұмысшыларының нақты санын анықтау.

1.2  Эксплуатациялық және жөндеу жұмысшыларының тізімдік санын анықтау.

2  Зертханалық жұмыстың орындалу әдістемесі

3  Алынған нәтижелерді талдау

 

1.1 Эксплуатациялық және жөндеу жұмысшыларының нақты санын анықтау

Жұмысшылар 2 топқа бөлінеді: эксплуатациялық және жөндеу. Сонымен қатар, жұмысшылардың құрамы нақты және тізім бойынша да бөлінеді.

Тізімдік құрамға электрлік шаруашылыққа қызмет көрсету үшін кәсіпорынның штатына қажетті жұмысшылар саны кіреді. 

     Нақты құрам деп берілген жұмыс режимінде барлық жұмыстарды атқару үшін қажетті жұмысшылар санын айтады.

     Электротехникалық жұмысшылар саны электрлік жабдықтың жөндеу қиындығына (жөндеу бірлігінің санына) байланысты анықталады.

     Эксплуатациялық жұмысшылардың нақты саны келесі кейіптеме бойынша анықталады

 

                                         R^э_н=∑(m*N*P_қ)/Р_э, адам.                            (1)

 

     Мұндағы п - жабдықтар түрлерінің саны;

m- бір типті жабдық жұмысының ауысым саны;

N- бір типті жабдықтың бірлік саны;

P_қ- жабдық бірлігінің жөндеу қиындығы;

Р_э- бір эксплуатациялық жұмысшыға келетін жөндеудің бірлік саны (қалыпты орталық цехтар үшін 900-ге тең деп алынады, ал ластанған орта үшін 650-ге тең деп алынады).

     Жабдықтың түрін, оның жұмыс істеу ауысым санын, бөлімінің ортасын, бір типті жабдықтар санын және оның жөндеу қиындығын №1 зертханалық жұмыстағы 1 және 2-кестелерден алады.

         

 

Жұмысшылардың нақты келу саны келесі кейіптеме бойынша есептеледі

 

                                     R^ж_н=T_ж/(t_ау*М_н*К_н), адам.                             (2)

 

Мұндағы T_ж- ағымдық және күрделі жөндеудің еңбек сыйымдылығы (№1 зертханалық жұмыстың есептеу нәтижелері бойынша алынады);

t_ау- жұмыс уақытының номиналды ұзақтығы (аптада бес күндік жұмыс кезінде 8,2 сағ. Тең);

К_н- нормаларды орындаудың жоспарлық еселеуіші (1,1-ге тең деп алуға болады);

М_н- жоспарланып отырған мерзімдегі номиналды күндер саны және ол келесідей анықталады

 

                                                М_н=Ж-Д-М, күн.                                (3)

 

     Мұндағы Ж- жылдағы күндер саны;

Д- демалыс күндердің саны (аптадағы бес күндік жұмыс кезінде 104 күнге тең деп алуға болады);

Ж және М мәндері жылдың нақты нормалары бойынша алынады (демалыс күндерімен сәйкес келген мейрам күндері есепке алынбайды).

 

1.2  Эксплуатациялық және жөндеу жұмысшыларының тізім бойынша санын анықтау

     Жұмысшылардың тізімдік құрамы келесі кейіптемелер арқылы анықталады

 

                              R^э_т=R^э_н/К_п,       R^ж_т=R^ж_н/К_п.                             (4)

 

     Мұндағы R^э_н, R^ж_н – эксплуатациялық және жөндеу жұмысшыларының нақты саны 1 және 2 кейіптемелер бойынша есептелген;

К_п – жұмыс уақытының пайдалану еселеуіші, жұмыс уақытының күтілген балансын талдау негізінде анықталған.

    Жұмыс уақытының балансын құрастыру әдістемесі 1-кестеде көрсетілген.

 

 

1 Кесте Жұмыс уақытының балансы

Көрсеткіштер атауы	сағат
1 Жұмыс уақытының номиналды қоры Фн=М’н*8,2+Мқ*7,2 (мұндағы М’н- қалыпты жұмыс күндерінің саны (қысқартылған күндерді қоспағанда); М’қ- қысқартылған жұмыс күндерінің саны)
2 Пайдаланылмаған уақыт а) негізгі және қосымша демалыстар (20*7) ә) босануға байланысты демалыстар (0,005*Фн) б) ауруға байланысты демалыстар (0,03*Фн) в) мемлекеттік міндеттерді орындау (0,005*Фн) Барлығы пайдаланылмаған уақыт, Тп (а,ә,б,в қосындысы)
3 Бір жұмысшының нақты уақыты (Тн=Фн-Тп)
4 Ауысым ішіндегі шығындар (Тш=0,015*Фн)
5 Жұмыс уақытының таза пайдалынатын қоры (Ттп=Тн-Тш)
6 Жұмыс уақытының пайдалану еселеуіші (Кп=Ттп /Фн)

2 Зертханалық жұмыстың орындалу әдістемесі

Жазбаша есептеуді компьютерде тексеру. Ол үшін берілген мәліметтер енгізіліп (1, 2-кесте, №1 зертханалық жұмыстың есептеу нәтижелері) және 1.1-1.2 баптарда келтірілген алгоритм бойынша эксплуатациялық және жөндеу жұмысшыларының саны анықталады.

Есептеудің нәтижелерін талдау үшін алынған мәліметтер №1 зертханалық жұмыстың 2.2 бабына сәйкес өзгертіледі.

 

3 Алынған нәтижелерді талдау

     Алынған нәтижелерді талдау кезінде №1 зертханалық жұмыстың 2.2 бабына сәйкес ағымдық және күрделі жөндеулердің еңбек сыйымдылығы өзгергендегі эксплуатациялық және жөндеу жұмысшыларының нақты санының қалай өзгеретінін түсіндір.

 

     Зертханалық жұмысты қорғау үшін келесі сұрақтарға жауап беру қажет:

а) күнтізбелік, номиналды және жоспарлы жұмыс уақытының қорлары қалай анықталады?

б) жұмыс күні мен уақыт нормасының құрылымы;

в) уақыттың техникалық нормаларын орнату әдістері;

г) энергетикалық шаруашылықтың персоналының классификациясы.

 

    

     №3 зертханалық жұмыс

 

Электрлік цехтың кезекші мен жөндеу персоналдарының еңбекақысын жоспарлау  

Жұмыстың мақсаты: эксплуатациялық және жөндеу персоналының орташа еңбекақысы мен еңбекақы қорын табу, алынған нәтижелерді талдау.

 

Тапсырма

Жұмысшылардың еңбекақы қорларын анықтау

  Бір жұмысшының орта сағаттық, орта апталық, орта жылдық еңбекақысын анықтау.

2 Зертханалық жұмыстың орындалу әдістемесі

3 Алынған нәтижелерді талдау

 

     Еңбекақыны жоспарлаудың мәні оның қорларын жұмысшылар категорияларына және орта мәні бойынша анықтау болып табылады.

     Еңбекақы қорларының түрлері келесідей болып бөлінеді: тарифтік, сағаттық, күндізгі және жылдық (айлық). Бұл қорлар сондай-ақ, сол белгіленген бір мерзімдерге құрастырылады (ай, квартал, жыл).

     Бірақ әр қор құрамына еңбекақының әртүрлі элементтері кіреді. Сондықтан олар өзара тең емес.

     Еңбекақының негізін сағаттық қорға кіретін төлемдер құрайды, ал басқа төлемдер мен компенсациялар қосымша еңбекақыны құрайды.

 

1.1 Жұмысшылардың еңбекақы қорларын анықтау

     Тарифтік қорларды есептеудің негізі ретінде жасанды төлеммен істейтіндер үшін нормаланған жұмыс уақытының тек қажетті бөлігі (жұмыстың еңбек сыйымдылығы) мен олардың сағаттық тарифтік жүктемелері алынады, ал уақыттық төлеммен істейтіндер үшін бір жұмысшының нақты уақыты, олардың нақты саны және сағаттық тарифтік ставкалары алынады

 

                                          Ф_жа^т=С_орт^жТ_ж, теңге.                                    (1)

 

     Мұндағы Ф_жа^т - жасанды төлеммен істейтіндердің (жөндеу персоналдарының) бір жылдағы еңбекақыларының тарифтік қоры;

С_орт^ж – жасанды төлеммен істейтіндердің сағаттық тарифтік жүктемесі (электрлік цех үшін орташа есеппен - 4-разряд тарифтік жүктемесі 300 теңге/сағ);

Т_ж – жоспарланған жұмыстың еңбек сыйымдылығы (№1 жұмыстан алынады).          

 

                                               Ф_у^т=С_орт^уТ_нR_н^э, теңге.                                (2)

 

     Мұндағы Ф_у^т - уақыттық төлеммен істейтіндердің (эксплуатациялық персоналдардың) бір жылдағы еңбекақыларының тарифтік қоры;

С_орт^у – уақыттық төлеммен істейтіндердің сағаттық тарифтік жүктемесі (электрлік цех үшін орташа есеппен 250 теңге/сағ деп алуға болады);

Т_н , R_н^э – сәйкесінше бір жұмысшының нақты уақыты және сол эксплуатациялық персоналдардың нақты саны (№2 жұмыстан алынады).  

     Еңбекақының сағаттық қоры дегеніміз - тарифтік қор мен қосымша төлемдерді білдіреді, олар: сыйақы жүйесі бойынша төленуі, жіберілмей ұсталған бригадирдің бригаданы жетекшілік еткені үшін үстеме төлемдері, түнгі уақытта жұмыс істегені үшін, басқа мамандықты уақытша алмастырғаны үшін, мереке күндері жұмыс істегені үшін, оқушыларды оқытқаны үшін төленетін төлемдер.

     Еңбекақының күндік қоры дегеніміз - сағаттық қор мен қосымша төлемдерді білдіреді, олар: жасөспірімдерге қысқа күн үшін төленетін төлемдер, балаларын емізетін аналар үшін жұмыстағы үзілісті төлеу.

     Еңбекақының айлық қорына кәсіпорынның барлық жұмысшыларына төленетін еңбекақының барлық түрлері кіреді. Оған толығымен еңбекақының сағаттық қоры және қосымша төлемдер кіреді, олар: кезекті және қосымша демалыстарды төлеу, мемлекеттік міндеттерді орындау, оқуға босатылған күндер, демалыстық жәрдем ақылар, сіңірген еңбегі үшін қосымша төлемдер.

     Жұмыскерге байланыссыз тоқтап қалған жұмыстар үшін кеткен уақыттар жоспарланған еңбекақы қорына кіргізілмейді, бірақ кәсiпорын есебiнде көрсетіледі.

 

     1.2 Бір жұмысшының орта сағаттық, орта апталық, орта жылдық еңбекақысын анықтау

     Бір жұмысшының орта еңбекақысын табу үшін (орта сағаттық, орта күндік, орта жылдық) олардың тізімдік құрамы №2 зертханалық жұмыстың есептеу нәтижелерінен алынады.

      Электрлік цех жұмысшыларының еңбекақысының қоры мен оның орта мәнін анықтау әдістемесі 1-кестеде келтірілген.

 

 

1 Кесте Электрлік цех жұмысшыларының еңбекақы қоры мен оның орташа мәнін есептеу

Еңбекақы қорының элементтері	Еңбекақы
	эксплуат. жұмысшылар	жөндеу жұмысшылары	барлығы
1 Еңбекақының жыл бойы тарифтік қоры, Фт
2 Тарифтік қорға дейін қосымша төлем: а) сыйақы (0,16*Фт) ә) мереке күндері жұмыс істегені үшін (0,001*Фт) б) түнгі уақытта жұмыс істегені үшін (0,04*Фт)
3  Еңбекақының сағаттық қоры Фсағ=(б.1+б.2)
4  Бір жұмысшының орта сағаттық еңбекақысы
5  Аналар мен жасөспірімдерге жәрдемдік сағаттар үшін төлем, (0,005*Фсағ)
6  Еңбекақының күндік қоры, Фкүн(б.3+б.5)
7  Бір жұмысшының орта күндік еңбекақысы
8 Айлық (жылдық) қорына дейін төлем: а) кезекті демалысқа төлем (0,078Фкүн) б) мемлекеттік міндеттерді орындау (0,005*Фкүн) в) іссапарлар үшін (0,01Фкүн) г) сіңірген еңбегі үшін (0,005Фкүн)
9  Айлық (жылдық) еңбекақы қоры, Фжыл(б.6+б.8)
10  Бір жұмысшының орта айлық (орта жылдық) еңбекақысы

 

 

2 Зертханалық жұмыстың орындалу әдістемесі

Зертханалық жұмыстың орындалу тәртібі келесідей:

2.1 Қолмен есептеулерді компьютерде тексеру. Ол үшін келесі мәндер енгізіледі: жасанды және уақыттық төлеммен істейтіндердің орташа сағаттық жүктемесі; жоспарланған жұмыстардың еңбек сыйымдылығы (№1 зертханалық жұмыстың есептеу нәтижелері бойынша қабылданады); бір жұмысшының нақты уақыты және эксплуатациялық персоналының нақты саны (№2 зертханалық жұмыстың есептеу нәтижелері бойынша қабылданады). Жасанды төлеммен істейтіндердің, уақыттық төлеммен істейтіндердің еңбекақыларының тарифтік қорын және бір жұмысшының еңбекақысын есептеу (1.1-1.2 баптардағы) алгоритмге сәйкес жүзеге асырылады (1-кесте).

2.2 Есептеулердің нәтижелерін талдау үшін алынған есептеулер келесі түрде өзгеруі керек:

а) сағаттық тарифтік жүктеме 12%; 20%; 25% үлкейді;

б) сағаттық тарифтік жүктеме 4%; 10%; 14% кішірейді;

в) демалыстың уақытының 7%; 10%; 15%; үлкеюі нәтижесінде бір жұмысшының нақты уақыты қысқарды.

      

3  Алынған нәтижелерді талдау

     Алынған нәтижелерді талдау кезінде 2.2 бабына сәйкес енгізілген өзгерістер нәтижесінде жөндеу және эксплуатациялық персоналдардың орта еңбекақысының қалай өзгеретінін түсіндір. Эксплуатациялық және жөндеу персоналының орта еңбекақысының сағаттық тариф жүктемесіне тәуелділік графигін салыңыз.

 

Зертханалық жұмысты қорғау үшін келесі сұрақтарға жауап беру қажет:

а) еңбекақыны жоспарлау дегеніміз не?

б) еңбекке төлемнің қандай түрлері негізгі еңбекақы қорын құрайды, ал қандайлары қосымша еңбекақы қорларын құрайды?

в) сағаттық, негізгі, айлық (жылдық) еңбекақы қорларының құрылымы.

 

 

     №4 зертханалық жұмыс

 

     Жұмыс бригадасы мүшелерінің еңбекақысын анықтау

 

     Жұмыстың мақсаты: бригаданың әрбір мүшесінің профессионалдық шеберлігі үшін үстеме төлемдерді және электр энергиясын үнемдегені үшін берілетін сыйақыларды қоса отырып еңбекақысын табу, алынған нәтижелерді талдау.

 

Тапсырма

1.1   Бригаданың әр мүшесінің тарифтік еңбекақысы мен барлық бригаданың тарифтік еңбекақысын анықтау.

1.2   Бригаданың нақты жасаған жұмысқа алатын еңбекақысы және бригаданың әр мүшесі үшін анықтау.

1.3   Бригаданың әрбір мүшесінің профессионалдық шеберлігі үшін төленетін үстеме төлемдерді және электр энергиясын үнемдегені үшін берілетін сыйақыларды қоса отырып еңбекақысын табу.

2 Зертханалық жұмыстың орындалу әдістемесі

3 Алынған нәтижелерді талдау

 

1.1  Бригаданың әр мүшесінің тарифтік еңбекақысы мен барлық бригаданың тарифтік еңбекақысын анықтау

     Жасанды төлеммен жұмыс істейтін жұмыскерлердің сағаттық тарифтік жүктемесі 1-кестеде берілді.

         

1 Кесте  Мұнай-химиялық, химиялық және мұнай өңдеу өнеркәсібіндегі жасанды төлеммен жұмыс істейтін жұмысшылар үшін сағаттық тарифтік жүктеме                                                                                 теңге/сағ

Еңбек шарты	разрядтар
	1	2	3	4	5	6
Қалыпты	250	272	300	330	363	400
Ауыр	275	300	330	360	405	455
Аса ауыр және аса зиянды	310	335	365	420	460	520

         

 

     1.2 Бригаданың нақты жасаған жұмысқа алатын еңбекақысы және бригаданың әр мүшесі үшін анықтау

Еңбекақыны есептеуге қажетті берілген мәліметтер 2-кестеден алынады.

Көрсеткіштер атауы	нұсқалар
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1 Оқшаулағыш материалдың бригадамен өндірілуі, м2	85.8	85.8	96	93.6	85.8	93.6	85.8	85.8	120	85.8
2  Жасанды бекітілген баға, теңге/м2	950	950	950	950	950	950	950	950	950	950
3  Жұмыс шарты	аса ауыр	аса ауыр	аса ауыр	ауыр	ауыр	ауыр	ауыр	ауыр	аса ауыр	аса ауыр
4  Разрядтар бойынша жұмысшылар саны:
1	-	-	1	1	-	-	-	-	-	-
2	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
3	1	1	2	1	1	1	1	1	1	1
4	-	-	-	1	-	-	2	-	2	-
5	3	3	1	1	3	3	1	3	1	3
6	1	1	1	1	1	1	1	1	1	1
5  Әр жұмысшының нақты жұмыс уақыты:
1	-	-	161	161	-	-	-	-	-	-
2	161	161	160	161	161	161	161	161	148	161
3	148	148	160	148	148	160	148	160	160	148
4	-	-	-	148	-	-	148	-	160	-
5	161	161	148	161	161	161	161	160	160	161
6	168	168	148	168	168	161	168	161	161	168
6  Электр энергиясының үнемделуі, кВт	7000	7000	10000	10000	7000	7000	8000	7000	8000	7000
7  Электр энергиясының тарифі, теңге/кВтсағ	8,38	8,38	8,38	8,38	8,38	8,38	8,38	8,38	8,38	8,38

      2 Кесте  Еңбекақыны есептеуге қажетті берілген мәліметтер

. 

Бригадалық жасанды еңбекақы төлеу кезінде бригаданың әр мүшесі үшін нақты жасаған жұмысқа алатын еңбекақысын анықтау үшін жасанды коэффициент анықталады

 

                                               К_ж=Е^н_бр/Е^т_бр.                                      (1)

 

     Мұндағы Е^н_бр - өндірілген өнім мен жасанды бекітілген бағамен анықталатын бригаданың нақты істеген еңбекақысы;

     Е^т_бр – берілген жұмысшының нақты істелген уақытқа және мамандығына (разрядына) байланысты анықталатын бригаданың барлық мүшелерінің тарифтік еңбекақысының қосындысы, яғни бригаданың тарифтік еңбекақысы және ол төмендегідей есептеледі

 

                                         Е^н_бр=V*P, теңге,                                       (2)

 

                                         Е^т_бр=Σ(Т_i*S_i), теңге.                                     (3)

         

     Мұндағы  V - бригаданың өндірген өнімі, м²;

Р - өндіруге бекітілген баға, теңге/м²;

Т_i - i- жұмысшымен нақты істелген уақыт; 

S_i- i- жұмысшының сағаттық тарифтік жүктемесі.

 

     1.3 Бригаданың әрбір мүшесінің профессионалдық шеберлігі үшін төленетін үстеме төлемдерді және электр энергиясын үнемдегені үшін берілетін сыйақыларды қоса отырып еңбекақысын табу

     Профессионалдық шеберлігі үшін төленетін үстеме төлемдер 3, 4, 5, 6  разрядтарға сәйкес тарифтік жүктемеден 12, 16, 20, 24 % мөлшерінде бекітіледі. Электр энергиясын үнемдегені үшін бригадаға берілетін сыйақыларды есептеу үшін үнемделген электр энергиясы құнының 80% деп алынады және оны жұмысшының нақты істеген уақытына пропорционалды және мамандығына байланысты бригадалар мүшелерінің арасында бөліп тарату арқылы жүзеге асады

 

                  Е^н_i=T_i*S_i*K_ж+α*Т_i*S_i+∆Э*0,8*Б*К_сый, теңге.                 (4)

 

     Мұндағы K_ж - 1-кейіптеме бойынша анықталатын бригаданың нақты істеген еңбегіне алатын еңбекақысын бөліп тарату коэффициенті;

α – профессионалдық шеберлігі үшін бекітілетін үстеме төлем коэффициенті (0.12, 0.16, 0.20, 0.24);

∆Э – үнемделген электр энергиясының мөлшері, кВтсағ; 

Б – орташаланған электр энергиясының тарифі, теңге/кВтсағ;

К_сый – электр энергиясын үнемдегені үшін бекітілетін сыйақыны бөліп тарату коэффициенті.

         

 

 

     Сыйақыны бөліп тарату коэффициенті төмендегідей анықталады

 

                          К_сый=(∆Э*0,8*Б)/Е^н_бр.                                             (5)

         

2  Зертханалық жұмыстың орындалу әдістемесі

     Зертханалық жұмыс келесі кезекпен орындалады:

2.1 Жазбаша есептеуді компьютерде тексеру. Ол үшін берілген мәліметтер енгізіліп (1,2-кесте) және 1.1-1.3 баптарда келтірілген алгоритм бойынша бригаданың әрбір мүшесінің профессионалдық шеберлігі үшін төленетін үстеме төлемдерді және электр энергиясын үнемдегені үшін берілетін сыйақыларды қоса отырып еңбекақысын анықтау.

     2.2 Есептеулердің нәтижелерін талдау үшін алынған есептеулер келесі түрде өзгеруі керек:

а) бригадамен өндірілген оқшаулағыш материалдың өндіріс көлемі 15%; 20%; 30% артқан кезде;

б) бригадамен өндірілген оқшаулағыш материалдың өндіріс көлемі 10%; 15%; 20%; 30% кеміген кезде;

в) екінші разрядты жұмысшының қысқаруы;

г) төртінші разрядты жұмысшының қысқаруы.

 

3  Алынған нәтижелерді талдау

     Алынған нәтижелерді талдау кезінде 2.2 бабына сәйкес өзгерістерді енгізгеннен кейін бригаданың әр мүшесінің еңбекақысының қалай өзгеретінін түсіндір.

     Зертханалық жұмысты қорғау үшін келесі сұрақтарға жауап беру қажет:

а) өндірістік кәсіпорындарындағы еңбектің төлену жүйесінің қысқаша сипаттамасы;

б) еңбекақы ұйымдастыру формалары мен жүйелері;

в) сыйақы көздері.

№5 зертханалық жұмыс

 

Жабдықты реконструкциялаудың экономикалық тиімділігін анықтау 

     Жұмыстың мақсаты: жабдықтарды реконструкциялаудың экономикалық тиімділігін анықтау. Алынған нәтижелерді талдау.

 

Тапсырма

1.1 Цехтағы автоматты роторлы линияның салыстырмалы экономикалық тиімділігін анықтау.

1.2 Цехтағы автоматты роторлы линияға капиталдық салымдарды өтеудің мерзімін анықтау.

1.3 Реконструкцияға дейін және кейінгі кезі үшін шығынсыздық нүктесінің графиктерін тұрғызу.

1 Зертханалық жұмыстың орындалу әдістемесі

2 Алынған нәтижелерді талдау

 

1.1 Цехтағы автоматты роторлы линияның салыстырмалы экономикалық тиімділігін анықтау

     Тапсырманы орындау үшін эксплуатациялық шығындарды анықтау керек, олар келесілерден тұрады:

а) амортизациялық аударылымдар;

     б) жабдықтардың эксплуатациясы мен ағымдық жөндеуге кететін шығындар;

     в) шикізат құны (өндірістің сәйкесті көлемінде);

     г) жұмысшылардың негізгі еңбекақысы;

     д) жұмысшылардың қосымша еңбекақысы;

     е) негізгі және қосымша еңбекақысына әлеуметтік сақтандыру аударылымдары;

     ж) жұмсалған электр энергиясының құны;

     з) үстеме шығындар.

     Жабдықтардың эксплуатациясы мен ағымдық жөндеуге кеткен шығындарды жабдықтар құнынан 10%-ға тең деп алу керек: автоматты линияны енгізуге дейінгі жабдық бірлігінің саны - 6 дана; енгізуден кейін-1 дана.

     Жабдықтың жылдық уақыт қоры -5000сағ/жыл; үстеме шығындар -100% жұмысшыларға негізгі еңбекақы қорының мөлшеріне тең; жұмыс күнінің ұзақтығы -8 сағат.

     Энергетикалық шаруашылықтағы ұйымдастырмалық-техникалық іс-әрекеттердің жоспары кәсіпорынның техникалық жоспарының негізгі бөлімі болып табылады. Ұйымдастырмалық-техникалық іс-әрекеттердің жоспарын жасау цехтардан басталады.

Жоспарға кіретін іс-әрекеттер өзінің техникалық-экономикалық негізделуін қажет етеді, яғни оларға капитал салымдарының экономикалық тиімділігін анықтауды қажет етеді.

 

Техникалық-экономикалық мәліметтер	Нұсқалар
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13
1 Дайын өнімді шығару, т/жыл	2600/ 3350	3000/ 3500	2800/ 3350	2500/ 3500	2700/ 3400	2700/ 3300	2500/ 3400	3000/ 4000	2500/ 3500	2800/ 3500	2000/ 3000	2800/ 3350	2800/ 3400
2 Аминопласт құны, теңге/т	840	800	840	800	850	830	840	800	800	900	900	840	800
3 Өнімнің 1 тоннасына келетін шығымдық еселеуіш	1.12/ 1.1	1.2/1.2	1.12/ 1.1	1.2/1.1	1.15/ 1.2	1.12/ 1.1	1.15/ 1.1	1.2/1.1	1.2/1.1	1.2/1.1	1.2/1.1	1.2/1.1	1.15/ 1.1
4 Жабдық құны, млн.теңге	26/32	20/23	26/31	30/41	30/37	27/33	27/36	28/36	27/37	28/34	30/43	27/31	27/ 32
5 Амортизация нормасы, %	8.9	8	8.9	9	8	9	8.5	8	9	8	9	8.9	9
6 Жабдық бірлігін қыздыру қуаты, кВт	2.2/8	3/10	2.2/8	2/10	4/12	2.5/9	2.3/8	2/10	4/12	2/10	3/12	2.2/4	3/12
7 Уақыт ішінде жабдықты пайдалану еселеуіші	0.75/ 0.85	0.8/ 0.9	0.75/ 0.85	0.7/ 0.85	0.7/ 0.9	0.75/ 0.85	0.75/ 0.87	0.7/ 0.85	0.7/ 0.85	0.71/ 0.82	0.75/ 0.85	0.7/ 0.9	0.8/ 0.9
8 Жұмысшылар саны, адам	9/6	10/6	9/6	9/5	10/5	9/6	10/4	9/5	9/6	9/4	9/5	9/6	9/4
9 Тарифтік жүктеме, теңге/сағ	161	161	168	168	161	168	178	161	168	178	161	168	178
10 Бір жұмысшының эффективті уақыт қоры, күн	230	220	230	230	230	240	230	220	230	230	240	220	230

                1 Кесте Алғашқы мәндер

     Іс-әрекеттер мен ұсыныстарды жүзеге асырғаннан кейін болатын экономикалық тиімділікті анықтау жобаланған нұсқаның негізгі мәндерімен алғашқы немесе бірнеше жобалар нұсқалар мен салыстыру нәтижесіне негізделген. Экономикалық тиімділікті анықтау үшін келесі көрсеткіштер есептелінеді:

     Капиталды салымдардың толық (абсолютті) экономикалық тиімділігі Э_тол кәсіпорын үшін келесі кейіптеме бойынша (салыстырмалы түрде) анықталады

 

                                                    Э_тол=(Ө-S)/К.                                        (1)

 

     Мұндағы Ө- жоба бойынша көтерме сауда кәсіпорындарының жылдық өндірген өнімінің құны, мың теңге;

S- жылдық өндірген өнімінің өзіндік құны, мың теңге;  

К- өнімнің нақты түрін шығаруға кеткен капиталды шығындар, мың теңге.

         

                                                 Э_тол=(S₁-S₂)/ΔК.                                 (2)

 

Мұндағы S₁ және S₂ - шараларды орындауға дейінгі және кейінгі жылдық құны, теңге;

     ΔК – өнімнің нақты түрін шығарумен байланысты қосымша салымдар, теңге.

 

1.2   Цехтағы автоматты роторлы линияға капиталды салымдарды өтеудің мерзімін анықтау

     Өзін-өзі өтеу уақытын келесі кейіптемелер арқылы табамыз

                  

                                                 Т_тол=К/(Ө-S), ай,                                  (3)

 

                                               Т_тол=ΔК/(S₁-S₂), ай.                                (4)

 

 

1.3  Реконструкцияға дейін және кейінгі кезі үшін шығынсыздық нүктесінің графиктерін тұрғызу

     Жабдықты реконструкциялау уақыты бір жылдан кем болған кезде нұсқаулардың экономикалық тиімділігін анықтау үшін шығынсыздық нүктесін анықтау әдісін қолданамыз. Ол үшін реконструкцияға дейінгі және кейінгі тұрақты және айнымалы шығындар нұсқалар бойынша анықталады

 

                     Ш_тұр=Ш_а+0,05*К+0,1*Ш_еа^нег+0,3*Ш_үстеме, теңге,            (5)

 

    Ш_айн=Ш_шик+0,5*К+0,9*Ш_еа^нег+Ш_еа^қос+Ш^әл+Ш_эл.эн.+0,7*Ш_үстеме,теңге.  (6)

 

 

     Реконструкцияға дейін және кейінгі жалпы пайда келесідей анықталады

 

                                          П₁=S₁+S₁*0,25, теңге,                                   (7)

 

                                          П₂=S₂+S₂*0,25, теңге.                                   (8)

 

    Мұндағы П₁ және П₂ - реконструкцияға дейін және кейінгі жалпы пайда, теңге;

     S₁ және S₂ - әрекеттерді орындауға дейінгі және кейінгі жылдық өзіндік құн, теңге.

 

2  Зертханалық жұмыстың орындалу әдістемесі

     2.1 Жазбаша есептеуді компьютерде тексеру. Ол үшін берілген мәліметтер енгізіліп (№1-кестеден) және 1.1-1.2 баптарда келтірілген алгоритм бойынша цехтағы автоматты роторлы линияның салыстырмалы экономикалық тиімділігі және капиталды салымдардың өтелу мерзімдері анықталады.

     2.2  Есептеулердің нәтижесінде алынған мәліметтер келесідей өзгереді:

а) реконструкциядан