ТӘЖІРІБЕЛІК ЖҰМЫС. Әдістемелік нұсқаулардың мақсаты- өнеркәсіп тазалығы электр қауіпсіздігі

КІРІСПЕ

Әдістемелік нұсқаулардың мақсаты- өнеркәсіп тазалығы электр қауіпсіздігі, жұмыс тәртібі мен демалыс жарақат талдауы және өрт қауіпсіздігі бөлімдері бойынша практикалық есептердің дағдышешімдерін табуға студенттерге көмек көрсету.

Берілген практикалық жұмыстардың тобы талдау дағдысын өндіруге және берілген мамандықтарға сәйкес келетін жұмыс орнындағы шартты бағалауға болысады.

Әдістемелік нұсқауларда курстың негізгі тақырыбы «Еңбекті қорғау» бойынша практикалық жұмыстар ұсыналған (көрсетілген).

Нұсқауларда берілген есептерді орындау алгоритмі жұмыс жасауда сағатты мәнді үнемдеу және есептің жартысын өз бетінше орындауға мүмкіндік туғызады.

Студент жұмысқа кіріспес бұрын оның мағынасы мен мақсатын ойлау керек, жұмыстың орындалу кезегін анықтауы керек және коңіл қойып оқуы керек, оны жасау ережесін, сонан соң – теориялық материалды оқып білуі керек.

Әр орындалған практикалық жұмысқа дәптерде қорытынды жазылады.

Әдістемелік нұсқаулардың соңында ұсынылатын әдебиет тізімі беріледі.

ТӘЖІРІБЕЛІК ЖҰМЫС

«ЕСЕПТЕУ ОРТАЛЫҒЫ БӨЛМЕЛЕРІНІҢ ТАБИҒИ ЖАРЫҚТАУЫНА ТАЛДАУ ЖАСАУ ЖӘНЕ ЕСЕПТЕУ»

1.1 Жұмыстың мақсаты:

Табиғи жарық түрлерімен танысу, ақпараттық орталықтар үшін қолайлы жарықтандырулар жүргізуге есептеулер жүргізу.

1.2 Қысқаша теориялық мәліметтер.

Жұмыс беті – жұмыс істелетін және жарықтандыру мөлшерленетін немесе есептелетін жазықтық.

Шартты жұмыс беті – шартты түрде еденнен 0,8 м биіктіктегі жарықтандыру мөлшері есептелетін бет.

Бөлменің өзіндік кесіндісі - бөлменің ортасынан көлдене немесе бойлап кесілген, жазықтығы терезелердің жазықтығымен және еден жазықтығына перпендикуляр болатын жазықтық.

Табиғи жарықтандыру – табиғи жарықтандыру бөлмені терезе арқылы (тура немесе шағылысқан) конструкцияның сыртқы жарық шағылуы.

Бүірден түскен табиғи жарықтандыру - бөлмелерде сыртқы қабырғалар терезелер арқылы табиғи жарықтандыру.

Жарық климаты – он жыл бойы тарқаталған аспан жарығы және тура тусетін күн жарығымен жасаланған, аталған не басқа жердегі табиғи жарықтанудың шарттардың жиынтығы.

Жарық климатының коэффициенті- жарық климатының есептейтін коэффициент.

Жарық түсу климатының коэффициенті- жыл бойы терезе арқылы тура немесе шағылыса түсетін жарыққа қосымша жарық толқынын есептейтін коэффициент.

Табиғи жарықтану жыл мезгіліне, тәулікке, ауа-райына, географиялық ендікке байланысты өзгеріп отырады.

1.3 Есептеу реті.

Бүйірден түскен жарықтың ауданы мына негіздер арқылы анықталады:

S₀= (е_нх К₃х h₀х К_зд х S_n): (i₀ х r₁ х 100) (1)

мұнда S₀ – жарық өткізгіш (терезенің) ауданы м²

S_n - бөлменің ауданы, м²

е_н – табиғи жарықтандыру коэффициентінің нормативті мәні (ТЖК)

К₃ – жарық өткізгіштің тозаңдануына қосымша коэффициеті

h₀ – терезенің жарық түсіру мінездемесі

К_зд – қатар тұрған ғимараттың әсерінен бүйірден түскен қараңғылықты есептейтін коэффициент

τ_о – жарық түсірудің жалпы коэффициенті.

r₁ – бүйірден түскен жарықтың КЕО- ның жоғарылауын есептейтін коэффициент.

1.3.1 ТЖК – ның нормативті мәні былай анықталады:

е_н=е_н^¢¢¢ × m × С (2)

мұнда е_н^¢¢¢- 1 кестеден алынған табиғи жарықтандырудың коэффициенті;

m – елді мекеннің белгілі бір жарық белдеуінде орналасу аумағы, жарық климатының коэффициенті. Бұл 2 кесте бойынша алынады;

С – алқаптың географиялық ендігі және жарықтың жан- жақты түсу бағдарының жарық климаты коэффициенті. Бұл 3 кестеден алынады.

Кесте 1 - Есептеу орталығына арналған е_н^¢¢¢ мәні

Бөлме	Табиғи жарықтандырудағы анықтамасы
жоғарыдан және аралас жарықтандыру, КЕО	бүйірден түскен жарық, %
Ақпарат жүйесі және есептеу техникасы бөлмесі	3,5	1,2
ЭВМ-нің лаборанттық бөлмесі	3,5	1,2

Кесте 2 - Жарық климаты коэффициентінің m мәні

Жарық белдеуі	I	II	III	IV	V
m мәні	1,2	1,1		0,9	0,8

Қазақстан Республика аймағында орналасқан елді мекендер IV жарық белдеуіне жатады.

Кесте 3 - Климат жарықтығы коэффициентінің С мәні

Мекенің ендігі	Жарық түсу проемында
ғимараттың сыртқы қабырғаларында	тік бұрыш жән трапециялық фон
Солтүстік	Шығыс, батыс	Оңтүстік	Солтүстік	Шығыс, батыс	Оңтүстік
Солтүстікке қарай 50⁰ ендікте	0,75	0,8	1,0	0,85	0,9	0,95

3 кестенің жалғасуы

Мекенің ендігі	Жарық түсу проемында
ғимараттың сыртқы қабырғаларында	тік бұрыш жән трапециялық фон
Солтүстік	Шығыс, батыс	Оңтүстік	Солтүстік	Шығыс, батыс	Оңтүстік
Оңтүстікке қарай 50⁰ ендікте	0,7	0,75	0,95	0,8	0,85	0,9

1.3.2 Жарық түсу проемының (терезенің) тозаңдану коэффициентінің қоры К₃ 4 кесте бойынша анықталады.

Кесте 4 – Терезенің тозаңдану (шаңдану) коэффициенті қорының мәні

Бөлмелердің түрі	К₃
Ақпараттық жүйе немесе есептеу техникалары бөлмелері	1,2
ЭВМ- нің лаборанттық бөлмесі	1,2

1.3.3 Терезелердің жарықтық қасиеті h₀ терезе орналасқан қабырғамен оған қарсы қабырғаның ара қашықтығымен (А), терезеге орналасқан қабырғалардың ара қашықтығымен (Б) және шартты жұмыс бетінің деңгейімен (0,8 м) терезенің жоғарғы шеті (В) арқылы 5 кесте бойынша анықталады.

Кесте 5 – Бүірден жарықтандыратын терезенің жарықтық қасиеті

Б/А	А/В тұрғыдағы мәні
	1,5	2,0	3,0	4,0	5,0	7,5	10,0
4 және одан көп 1,5 0,5	6,5 7,5 8,5 9,5	10,5	7,5 8,5 9,5	9,6 10,5	11,5		12,5 26,5	12,5 -

Мұнда В- жұмыс беті деңгейімен (шартты түрде 0,8 м) терезенің жоғарғы шеті аралығы (0,5 м) мәні былай анықталады:

В= Н-0,8-0,5; (3)

мұнда Н-бөлменің биіктігі.

1.3.4 Терезенің көрші ғимараттамен қарақғылану коэффициенті (К_ғ), қарсы тұрған ғимараттың ара-қашықтығына (Z) және оның жоғарғы еріндігінің жобаланатын бөлменің терезесінің астынан қаншалықты биік екендігіне байланысты. Ол 6 кестемен анықталады.

Кесте 6 – К_ғ коэффициентінің мәні

Z:Н	К_зд
0,5	1,7
1,0	1,4
1,5	1,2
2,0	1,1
3 и более	1,0

мұнда Z – қарама – қарсы ғимаратпен ара-қашықтық шартты түрде 6 м.

1.3.5 Бүйірден жарықтандыру кезіндегі табиғи жарықтандыру коэффициентін жоғарылату мөлшерін есептеу коэффициенті (r₁) есептік нүктеден сыртқы қабырға арасын (L₁) бөлменің ұзындығын (А), қарама-қарсы қабырғалардың қашықтығын және жұмыс бетінен терезенің жоғарғы шетіне (В) байланысып және 7 кесте бойынша анықталады.

Кесте 7 – r₁ коэффициентінің мәні

А: В	L: А	Орташа шағылу коэффициентіне байланысты мөлшері
0,5	0,4	0,3
Б: А болса
0,1		2 және одан да көп	0,5		2 және одан да көп	0,5		2 және одан да көп

1-1,5	0,1 0,5 1,0	1,05 1,4 1,1	1,05 1,3 1,9	1,05 1,2 1,5	1,05 1,25 1,8	1,05 1,15 1,6	1,1 1,3	1,05 1,15 1,4	1,1 1,3	1,5

3 кестенің жалғасуы

A:B	L:A	Төбеден, қабырғадан, еденнен шағылуынның орташа коэффициентінің мөлшері
0,5	0,4	0,3
Б: А болса
0,1		және одан да көп	0,5		және одан да көп	0,5		және одан да көп
1,5-2,5	0,1 0,3 0,5 0,7	1,05 1,3 1,35 2,45	1,05 1,2 1,6 2,15	1,05 1,1 1,3 1,7	1,05 1,2 1,5	1,05 1,15 1,35 1,7	1,05 1,1 1,2 1,4	1,05 1,15 1,3 1,55	1,1 1,2 1,4	1,05 1,1 1,25
2,5-4	1,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5	3,8 1,1 1,15 1,2 1,35 1,6	3,3 1,05 1,1 1,15 1,25 1,45	2,4 1,05 1,05 1,1 1,2 1,3	2,8 1,05 1,1 1,15 1,2 1,35	2,4 1,1 1,1 1,15 1,25	1,8 1,05 1,1 1,1 1,2	1,05 1,1 1,15 1,25	1,8 1,05 1,1 1,1 1,15	1,5 1,05 1,05 1,1 1,1

Ескерту: Ақпараттық жүйе, есептеу техникасы және ЭВМ кабинетінің лаборанттық бөлмесінің төбенің, қабырғаның және еденнің орташа шағылу коэффициенті 0,5 – ке тең. Мұнда L – төбенің шағылуісу коэффициенті мына формула бойынша анықталады:

L= А:2 (4)

1.3.6 Жалпы жарық өткізудің коэффициенті t_о- мына формулаға тәуелдену арқылы анықталады:

t_о = t₁×t₂×t₃(5)

мұнда t₁ – жарық өткізу коэффициентінің материалы- 0,9;

t₂ – терезе жақтауларында жарықтың жоғалуын ескертетін коэффициенті = 0,7;

t₃ – жарықтан қорғаныш құралдарында жарықтың жоғалуын ескеретін – 1 (ҚР ҚНмЕ – 2.04.05-2002).

1 мысал

Бөлме алаңы S_б(12х6)72², терезелерінің ауданы S_т= 5,7 м². Терезелер оңтүстік шығысқа қараған. Бөлме биіктігі Н = 3,4 м. Бөлме: ЭВМ кабинетінің лаборантына арналған.

1) ТЖК нормативті мөлшері 2 формула бойынша есептейміз.

- 1 кестеден өндірістік бөлмелер үшін ТЖК е_н^,,, =1,2 екендігін анықтаймыз;

- 2 кесте бойынша Қазақстан үшін жарық климатының коэффициентін анықтаймыз m= 0,9;

- 3 кесте бойынша оңтүстік- шығыс бағытталған терезелер үшін климат жарықтануының коэффициентін аңықтаймыз (Өскемен солтүстік ендіктің 50⁰ оңтүстікке қарай орналасқан) С;

е_н=1,2х0,9х0,8=0,936;

2) 4 кесте бойынша лаборант кабинеттері үшін терезелердің шаңдауына арналған коэффициентін аңықтаймыз К_ш= 1,2;

3) 5 кестеден терезелердің жарықтық қасиеттерін аңықтаймыз:

- мөлшерін табамыз Б: А= 12: 2 =2;

- мөлшерін табамыз В = 3,4 – 0,8 –0,5 = 2,1 м;

- мөлшерін табамыз А: В = 12: 2,1 = 5,71;

- 5 кестеден салыстырмалы әдіспен h₀=13,56 екендігін аңықтаймыз;

4) 6 кестеден терезелердің көрші ғимараттармен қараңғылануын ескеру коэффициентін аңықтаймыз:

- Z:Н=6:3,4=1,8;

- 6 кестеден салыстырмалы әдіспен К_ғ=1,14 табамыз;

5) 7 кесте бойынша бүйірден жарықтану кезіндегі ТЖК жоғарылануын есептейтін коэффициент мөлшерін аңықтаймыз:

- А:В=12:2,1=5,71;

- L=12:2=6;

- L:А=6:12=0,5;

- Б:А=12:6=2;

- 7 кестеден r₁= 1,1 екендігі аңықталады;

6) 5 формула бойынша жарық өткізүдің жалпы коэффициентін аңықтаймыз:

t_о = t₁×t₂×t₃ = 0,9 × 0,7 × 1 = 0,63

7) Алынған мәліметтерді 1 формулаға қойып:

S₀= (S_n×е_н× К₃× h₀ × К_зд): (100 × i₀ × r₁) = (72×0,936×1,3×13,56×1,14):(100×0,63×1,1)=15,32м²

Қорытынды: Терезенің есептік ауданы 15,32м²

Олай болса, терезе ауданын мөлшермен 3 есеге өсірү керек (S_n=5,7 м²)

Кесте 8 – Табиғи жарықтандыруды есептеудің қажетті мәліметтері

Нұсқа №	Бөлме ауданы S_n(БхА)м²	Терезелер ауданы S₀, м²	Жарықтың түсу бағыты	Бөлменің биіктігі Н, м²	Бөлме
	42 (7х6)		О- Ш	3,2	ИС және ЕТ кабинеті
	120 (30х4)		С-Ш	3,1	ЭВМ кабинеті лаборант бөлмесі
	63 (7х9)		О- Ш	3,0	ЭВМ кабинеті лаборант бөлмесі
	216 (36х6)		С-Б	2,8	ИС және ЕТ кабинеті
	36 (6х6)		С-Ш	3,4	ИС және ЕТ кабинеті
	56 (7х8)		О-Б	3,4	ЭВМ кабинеті лаборант бөлмесі
	81 (9х9)		С-Ш	3,2	ИС және ЕТ кабинеті
	24 (6х4)		С-Б	2,7	ЭВМ кабинеті лаборант бөлмесі
	120 (40х3)		О-Б	2,8	ИС және ЕТ кабинеті
	80 (10х8)		С-Ш	3,0	ИС және ЕТ кабинеті
	128 (32х4)		О- Ш	3,1	ИС және ЕТ кабинеті
	72 (9х8)		С-Б	2,9	ЭВМ кабинеті лаборант бөлмесі
	48 (8х6)		О-Б	2,7	ЭВМ кабинеті лаборант бөлмесі
	110 (55х5)		С-Б	3,4	ИС және ЕТ кабинеті
	36 (6х6)		С-Ш	2,7	ЭВМ кабинеті лаборант бөлмесі
	90 (15х6)		О-Б	3,0	ИС және ЕТ кабинеті
	60 (12х5)		О- Ш	3,2	ИС және ЕТ кабинеті
	72 (18х4)		С-Б	3,4	ЭВМ кабинеті лаборант бөлмесі
	100 (25х4)		О-Б	2,9	ИС және ЕТ кабинеті
	54 (9х6)		О- Ш	2,7	ЭВМ кабинеті лаборант бөлмесі
	28 (7х4)		С-Ш	2,7	ИС және ЕТ кабинеті
	70 (14х5)		О-Б	3,1	ЭВМ кабинеті лаборант бөлмесі
	40 (10х4)		С-Б	2,7	ЭВМ кабинеті лаборант бөлмесі
	80 (16х5)		О-Б	3,0	ИС және ЕТ кабинеті
	100 (25х4)		О- Ш	2,9	ИС және ЕТ кабинеті
	60 (15х4)		С-Ш	2,7	ЭВМ кабинеті лаборант бөлмесі
	42 (14х3)		О-Б	2,7	ИС және ЕТ кабинеті
	50 (10х5)		С-Ш	3,0	ЭВМ кабинеті лаборант бөлмесі

Ескерту: Кестеде берілген АЖ және ЕТ - ақпарат жүйесі және есептеу техникасы.