ПАТРАБАВАННІ ДА ПАДРЫХТОЎКІ АБІТУРЫЕНТАЎ
Пасля заканчэння ўстановы агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання (узровень агульнай сярэдняй адукацыі) абітурыент павінен в е д а ц ь:
прыметы тэксту, спосабы (віды) і сродкі сувязі сказаў і частак тэксту, функцыянальна-стылістычную сістэму сучаснай беларускай мовы, тыпы маўлення і іх тыповыя кампазіцыйныя схемы;
нормы сучаснай беларускай літаратурнай мовы;
фанетычную сістэму і фанетычныя законы беларускай мовы; асаблівасці вымаўлення галосных, зычных гукаў і іх спалучэнняў у беларускай мове;
адназначныя і мнагазначныя словы, сінонімы, амонімы, антонімы, паронімы; прыметы фразеалагізмаў, іх значэнне і сінтаксічную ролю;
марфемную будову слова, словаўтваральныя і формаўтваральныя марфемы; віды асноў; спосабы ўтварэння слоў;
паняцці марфалогіі і класіфікацыю часцін мовы; граматычныя прыметы розных часцін мовы ў сказе і тэксце;
арфаграфічныя нормы, заснаваныя на фанетычным і марфалагічным прынцыпах правапісу;
адзінкі сінтаксісу, іх тыпы;
пунктуацыйныя нормы.
Абітурыент павінен у м е ц ь:
рабіць сэнсавы і кампазіцыйны аналіз тэксту: вызначаць прыметы тэксту, фармуляваць яго тэму і асноўную думку, даваць загаловак; вызначаць спосаб і сродкі сувязі сказаў і частак у тэксце; вызначаць прыналежнасць тэкстаў да пэўнага тыпу, стылю і жанру маўлення;
адрозніваць гукі і літары, устанаўліваць паміж імі адпаведнасць;
размяжоўваць значэнні мнагазначных слоў і амонімаў; падбіраць да слоў сінонімы, антонімы; адрозніваць паронімы; выяўляць фразеалагізмы ў сказах, тэкстах, тлумачыць іх значэнне, вызначаць сінтаксічную функцыю;
вызначаць марфемную будову і спосаб утварэння слоў; правільна пісаць словы з арфаграмамі, абумоўленымі марфемнай будовай слова;
распазнаваць часціны мовы ў сказах, тэкстах на аснове іх сэнсавых, граматычных і сінтаксічных прымет;
валодаць арфаграфічнымі нормамі, заснаванымі на фанетычным і марфалагічным прынцыпах правапісу; знаходзіць і выпраўляць арфаграфічныя памылкі;
вызначаць віды сінтаксічнай сувязі слоў у словазлучэннях, сінтаксічную функцыю слоў (словазлучэнняў) у сказе;
выяўляць у сказах сінтаксічныя канструкцыі, якія патрабуюць выдзялення знакамі прыпынку; знаходзіць і выпраўляць пунктуацыйныя памылкі.
ЗМЕСТ ПРАГРАМЫ
Маўленне
Паняцці «мова» і «маўленне».
Культура вуснага і пісьмовага маўлення. Нормы сучаснай беларускай літаратурнай мовы.
Тэкст як адзінка мовы і маўлення. Асноўныя прыметы тэксту: тэматычнае адзінства, цэласнасць, звязнасць, завершанасць. Загаловак. Спосабы (віды) і сродкі сувязі сказаў і частак у тэксце.
Тыпы маўлення, тыповыя кампазіцыйныя схемы.
Функцыянальныя стылі (сфера выкарыстання, задачы выказвання, асноўныя стылявыя рысы, характэрныя моўныя сродкі, асноўныя жанры).
Фанетыка i арфаэпія. Графіка i арфаграфія
Фанетыка і арфаэпія. Гукі беларускай мовы. Нормы беларускага літаратурнага вымаўлення (вымаўленне галосных, зычных і спалучэнняў зычных).
Графіка і арфаграфія. Прынцыпы беларускай арфаграфіі.
Беларускі алфавіт. Назвы літар. Суадноснасць гукаў і літар. Прызначэнне і гукавое значэнне літар е, ё, ю, я, і.
Склад і націск. Роля націску пры адрозненні слоў і некаторых формаў слоў.
Вымаўленне і правапіс (перадача на пісьме) галосных пасля цвёрдых і зацвярдзелых зычных.
Правапіс галосных о, э, а; е, ё, ю, я, і (у тым ліку ў складаных, складанаскарочаных, запазычаных словах і ва ўласных назвах).
Правапіс спалучэнняў іо, іа, іё (ыё), ія (ыя), іе (ые) у запазычаных словах.
Зычныя гукі. Зычныя цвёрдыя, мяккія, зацвярдзелыя, глухія, звонкія, санорныя (няпарныя звонкія), свісцячыя і шыпячыя. Вымаўленне і правапіс зычных.
Вымаўленне і правапіс спалучэнняў зычных.
Правапіс зычных д–дз, т–ц.
Прыстаўныя зычныя і галосныя. Правапіс прыстаўных зычных і галосных.
Падоўжаныя зычныя, іх вымаўленне і правапіс.
Правапіс у–ў.
Ужыванне вялікай літары.
Абазначэнне мяккасці зычных на пісьме. Правапіс мяккага знака і апострафа.
Лексіка. Фразеалогія
Слова, яго лексічнае значэнне.
Адназначныя і мнагазначныя словы. Прамое і пераноснае значэнні слоў.
Амонімы, іх адрозненне ад мнагазначных слоў.
Сінонімы і антонімы, іх роля ў маўленні.
Паронімы.
Агульнаўжывальныя словы і словы абмежаванага ўжытку. Стылістычны падзел лексікі.
Фразеалагізмы, іх роля ў маўленні.
Марфемная будова слова.
