Метрологияның бөлімдерін білесіз ба? Метрологияның ғылым мен өндірістегі орнын қалай түсінесіз?

Азақстандағы метрологияның даму тарихы туралы не білесіз?

 

Өлшеу – арнаулы техникалық құралдардың көмегімен тәжірибелік жолмен физикалық шаманың мәнін табу. Өлшеу жүргізу үшін

• физикалық шама; • өлшеу әдісі; • өлшем құралы; • өлшеу жүргізуге қажетті шарттар болуы керек.

Қазақстан өңірінде ең алғаш 1923 жылы Омдық салыстырып тексеру палатасының Семейлік бөлімшесі ашылды. Құралдардың қолданысқа жарамдылығын анықтаумен айналысты

• 1925 жылы Семейлік бөлімше еркін салыстырып тексеру палатасына ауысып, Жетіғара мен Семей облыстарына қызымет етті

• 1929 жылы 1 қазанда мөлшер мен салмақтың Семейлік бөлімшесі Қазақ өңірлік салыстырып тексеру палатасы болып аты өзгертілді.

• 1930 жылы Қазақ ССР халықтық комиссарлар Кеңесі шешімімен Қазақ өңірлік салыстырып тексеру палатасы Алма-Атаға ауыстырылды. Осы жылы Қазақ өңірлік тексеру палатасы Қазақ өңірлік Стандарттау бюросы деп аты өзгертілді. Стандарттау мен метрологияның өндірісте қолданылу деңгейі жоғарылады. Қазақ өңірлік Стандарттау бюросы

• 1933 жылы Қазақ ССР НКВД сының мөлшер мен салмақты басқарудың толыққанды Басқару бөлімі деп, ал 1935 жылы Қазақ ССР НКВД сының мөлшер мен салмақ бөлімі, 1938 жылы Қазақ ССР Халықтық комитеттер кеңесінің мөлшер мен өлшем құралдары бойынша толыққанды басқару комитеті болып ауыстырылды. Басқару құрылымы: орталық аппарат, 14 облыстық басқару. Мамандар саны 129.

1955 жылы Алма Аталық мемлекеттік бақылау зертханасы құрылып мемлекеттік қадағалаудың Республикалық зертханасына ауыстырылды.

Келесі өлшеу түрлері бойынша салыстырып тексеру бөлімі болды: механикалық, сызықтық – бұрыштық, жылутехникалық, электрлік.

• 1994 ж. Қазанда Қазақстан Заңнамалық метрологиялық Халықаралық ұйымға толық құқылы мүше болып енді. Мемлекетіміз ИСО құрамы және СНГ мемлекеттері қол қойған “Стандарттау, метрология және сертификаттау саласында келісімді саясат жүргізу келісімі” құрамына енді. • 1971 жылы СССР Госстандартын басқарудың Қазақ мемлекеттік басқаруы құрылды. Басқару функциясын енгізудің жаңа ережесі жасалды. Өскеменде, Цилинаградта, Шымкент, Жамбылда 2-ші 3-ші разрядты құрылғылармен қамтамасыз етілген зертханалар ашылды

• 1972 жылы Қапшағай қаласында радиациялық бақылау құралдарын салыстырып тексеру зертханасы салынды. Изотоптарды сақтауға барлық жағдайлар жасалынып α,β,γ-сәулеленулер энергия аумақтарын бақылайтын құрылғыларды салыстырып тексере алады

• 1974 жылы жаңа зертханалар құрылды: акустикалық өлшеу құралдарын салыстырып тексеру, жоғарғы кернеулі өлшем құралдарға, жылдамдық пен дірілге, жоғары және төмен қысымға арналған. Бұл салыстырып тексеру Қазақстанды ғана емес Орта Азия мен Батыс Сібірді де қамтамасыз етті.

• 1975 жылы Мемлекеттік қадағалаудың Республикалық зертханасы Қазақ республикалық метрология және стандарттау орталығына ауыстырылып, стандарттар сақталуы мен енгізілуін, өнім сапасын, өнім жасауды метрологиялық қамтамасыз етумен айналысты.

• 1977 жылдан СССР Госстандарт тапсырмасымен Алма-Аталық стандарттау және метрология орталығында түсті металлдар құрамының мемлекеттік стандартты үлгілері шығарылды. Олардың метрологиялық қызыметі үшін СМАО ішінен мемлекеттік эталондар Басты орталығы, стандартты үлгілер Басты орталығы құрылды. Мемлекетіміз 17 жұмыс эталоны 13 мың жоғарыдәлдікті үлгілі өлшеу құралдарымен қамтамасыз етілді.

• 1992 жылға дейін РФ мен Украинада орналасқан метрологиялық институт өлшеудің 17 түрімен өлшеу тұтастығын қамтамасыз етіп, стандарттар мен нормативті құжаттарды қадағалады. Кеңес үкіметі құлады мақсат жеткен шыңды сақтап қалу, ұлттық эталондық базаны құру және дамыту, ұлттық нормативті құжаттарды құру және оларды халықаралық талапқа сай ұстап тұру болды.

• 1993 жылы 18 қаңтарда “өлшеу тұтастығы” ҚР Заңы қабылданды. Мемлекетіміздің басқарылуымен “мемлекеттік өлшеу тұтастығы жүйесін дамыту бағдарламасы” құрылып өлшеу деңгейі жоғарылатылды. 1994 жылы қазанда ҚР Халықаралық Заңнамалық метрологиялық ұйымға толыққұқылы мүше болып енді. Мемлекетіміз ИСО мүшесі және ТМД мемлекеттері қол қойған “Стандарттау, метрология және сертификаттау саласындакелісімді саясат жүргізу КЕЛІСІМІ” құрамына енген.

Метрологияның бөлімдерін білесіз ба? Метрологияның ғылым мен өндірістегі орнын қалай түсінесіз?

Метрология – талап етілетін нақтылыққа қол жеткізудің бірлігі мен

тәсілдерін қамту өлшемі, әдістері және құралдары туралы ғылым.

Метрология үш бөлімге бөлінеді: теориялық, заңдылықты және қолданбалы

(практикалық) метрология.

Теориялық метрология – метрологияның іргелі негіздерін дайындаумен,өлшем бірліктері жүйесін құрумен, тұрақты физикалық, өлшеу әдістерінің жаңа түрін дайындаумен айналысатын метрология бөлімі.

Заңдылықты метрология мемлекетте қолданысқа жіберілген өлшеу

бірліктеріне, өлшеу әдістеріне, өлшеу құралдарына және өлшеу зертханаларынақойылатын мемлекеттік талаптарды белгілейді.

Қолданбалы метрология қызметінің түрлі саласында заңды метрологияның

ережелері мен теориялық метрологияның игерілуін практикада қолданылуымен

айналысады.

Өлшенетін көлем және бұл көлемнің өлшеу бірлігінің арасындағы

арақатынасы орналасқан жерде, өлшеусіз кету ешқандай іс-тәжірибе қызметінің саласында болған емес.

Кез келген талдауда, болжауда, жоспарлауда, бақылау, жүйелеу барысында шикізаттың, дуралы ақпарат, технологиялық операциясының, бүкіл өндірістік циклдің жүрісі туралы сенімді ақпарат қажет. Бұл ақпаратты түрлі физикалық көлемдер, көрсеткіштер және өлшемдердің үлкен санын өлшеу арқылы алады. Сенімді, талап етілген нақтылықпен алынған өлшеу ақпараты қабылданатын шешімдердің дұрыстығын қамтамасыз етеді.

Сенімсіз, шеккелтіретінақпаратсауда-коммерциялықоперациялар

барысындаөнімсапасыныңтөмендеуіне, апатқа, ғылымизерттеулердебұрыс

қорытындыларға, пайдалы қазба қорларын дұрыс өлшемдеу, есептен жеуге әкеп

соқтыруы мүмкін. Тауар айналымының халықаралық жүйесінде өлшеулерге

бірыңғай қарау өзара мойындауға, өлшеу құралдарының құралдары мен әдістерін стандарттау мүмкіндігіне кепілдік береді.

Барлық өлшейтін адамдар (техникалық құралдарды пайдаланып, тәжірибелі

түрде метрологтар өлшеу нәтижелерінің алынған нәтижелеріне өтесенгісі келеді. Тек өлшеулерде алынған нәтижелерге сенімнің болмауы өлшеуді қайталауға әкеледі, өлшеу үшін басқа зертханалар, басқа мамандарды шақыруға тура келеді.

Метрологияның рөлі медицинада ерекше орын алады. Өлшеудің

Медициналық құралдары және сынақ құралдарының көптеген саны

шығарылды. Медицинада өлшеулер диагноз қоюда, терапияда, гигиенада

жүргізіледі.

Биологиялық объект белгілерін өлшеу нәтижелері бойынша жекелеген

органдардың да, толық ағзаның да жағдайы, жұмысқа қабілеттілігі,

қызметтеуі айтылады. Биологиялық объектке терапия барысында емдеу

мақсатында жасанды әсер көрсетіледі, оның өлшемі қатаң нормаланған, және

де табиғи түрде, олар өлшеу жолымен бақылануы тиіс.

Көрсетілген әсерлер нәтижесі, емдеу жүрісінің дұрыстығы туралы – ағза

белгісі және жасанды әсерлер белгісі өлшемінің нәтижелері бойынша

талқыланады. Гигиенада ағза үшін көптеген өлшеулер жүргізілетіндіктен,

қоршаған орталық ағзаға әсері (су, ауажәнет.б.) зерттеледі.

Оператор, алынатын өлшеу нәтижелерінің шек келтірмейтіндігіне

сенімді болуы керек. Ал бұл үшін сынақтан, метрологиялық

аттестациялаудан өткен өлшеу құралдарын ғана пайдалану қажет, ал қолдану

үрдісінде мерзімді тексеруден өтеді.

Өлшеу барысында пайдаланылатын әдістер, метрологиялық

аттестациялаудан және тіркеуден өтуге міндетті. Аттестацияланған әдістеме

талаптарын қатаң сақтай отырып, оператор, алынған өлшеу нәтижесіне

сенімді болуы керек, оның күнәлілігі тапсырылған шектен шықпайды.

Қызметтің барлық бағыттарында объектілерінде заңды метрология

ережелерін, теориялық метрологияның негізгі игерулерін білетін және

осылардың бәрініс-тәжірибеде қолдана білетін мамандар болуы тиіс (бас

метрологтар, өлшеу жағдайына жауаптылар, өлшеуді іске асыратын

операторлар).

Өлшемді жүргізуге кеткен шығындар өнімді игеруге және өндіруге

кеткен жалпы шығындардың айтарлықтай үлесін құрайды.

Өлшемдер кезкелген кәсіпорындық бұйымдардың жобалау, дайындау,

сынау және бақылауларының барлық кезеңінде жүргізіледі.

Өлшеу техникасының (өлшеу құралдары және өлшеу техникасы) даму

деңгейі бойынша кәсіпорныды дамыған елдердің ғылыми және техникалық

баламағының көрсеткіштері бағаланады.

3. Уәкілетті орган мынадай функцияларды орындайды:

Уәкiлеттi орган мынадай функцияларды орындайды:

Техникалық реттеусаласында:

1) мемлекеттік техникалық реттеу жүйесiн құруға қатысады;

2) техникалық реттеу саласында мемлекеттік саясатты жүзеге aсырады;

3)техникалық реттеу саласындағы мемлекеттік органдардың, жеке және заңды тұлғалардың қызметiн сала аралық үйлестіруді жүзеге асырады;

4) техникалық регламенттерді әзірлеу жөніндегі жоспарды әзірлейді;

5) техникалық реттеу саласындағы жобалардың және нормативтiк құқықтық актiлердiң техникалық реттеу саласындағы мемлекеттік саясатқа және осы Заңның 4-бабы 1-тармағында көзделген мақсаттарға сәйкестiгiне талдауды және сараптама жүргiзудi ұйымдастырады;

6) техникалық регламенттерді әзірлеу бойынша сараптамалық кеңестермен, техникалықреттеумәселелерібойыншажеке және заңды тұлғаларменөзараіс-қимылжасайды;

7) стандарттау, сәйкестiктi растау және аккредиттеу жөніндегі халықаралық және өңiрлiк ұйымдарда Қазақстан Республикасыныңа өкiлдiк етедi, халықаралық және өңiрлiк стандарттау, сәйкестiктi растау нәтижелерiн өзара тану жөніндегі жұмыстарға қатысады;

8) мемлекеттік техникалық реттеу жүйесiнiң тiзiлiмiн жүргiзудi ұйымдастырады;

8-1) нормативтік техникалық құжаттардың ресми басылымдарын тарату және пайдаланушыларды олармен қамтамасыз ету тәртібін айқындайды;

9) Нормативтік техникалық құжаттардың бірыңғай мемлекеттiк қорының жұмысын ұйымдастырады және үйлестiредi;

10) Ақпарат орталығының жұмыс iстеуiн қамтамасызетедi;

11) сәйкестiктi растау, аккредиттеу, тауардың шығарылған елін, Кеден одағы тауарының немесе шет ел тауарының мәртебесін айқындау жөніндегі сарапшы-аудиторларды даярлау, қайта даярлау, біліктілігін арттыру және аттестаттау тәртібін айқындайды және оларды ұйымдастырады, сондай-ақ осы сарапшы-аудиторларға қойылатын біліктілік талаптарын белгілейді;

12) техникалық регламенттерде белгiленген талаптардың сақталуына мемлекеттік бақылау жүргізу жөніндегі жұмыстарды ұйымдастырады және үйлестiредi;

13) аумақтық сауда-өнеркәсіп палаталарының қызметін тауардың шығу тегі туралы сертификатты беру тәртібінің сақталуына және iшкi айналымға арналған тауардың шығу тегi туралы сертификатты беру тәртiбiнiң сақталуына уәкiлеттi органның (ұйымның) қызметiн жыл сайынғы тексеруді жүргізу, кеден одағы тауарының және (немесе) шетелдік тауардың мәртебесін айқындау арқылы бақылауды жүзеге асырады.Стандарттау саласында:

1) әскери және қосарланған мақсаттағы тауарларға (өнімге), жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерге әскери стандарттарды қоспағанда, ұлттық стандарттарды, алдын ала ұлттық стандарттарды және техникалық-экономикалық ақпарат жiктеуiштерiн әзiрлеу, келiсу, есепке алу, бекiту, сараптау, өзгерту, күшін жою және қолданысқа енгiзу тәртiбiн айқындайды;

2) техникалық регламенттер мен үйлестiрiлген стандарттарды талдауды және әзiрлеудi ұйымдастырады;

3) халықаралық, өңiрлiк стандарттарды және шет мемлекеттердiң стандарттарын, шет мемлекеттердің ұйымдарының стандарттарын, техникалық-экономикалық ақпарат жiктеуiштерін, стандарттау, сәйкестiктi растау және аккредиттеу жөніндегі қағидаларын, нормалары мен ұсынымдарын ұйымдардың стандарттарында қолдануды қоспағанда, оларды Қазақстан Республикасының аумағында есепке алу және қолдану тәртiбiн айқындайды;

4) мемлекеттік стандарттаудың жоспарларын әзiрлеу тәртібін белгiлейдi;

5) стандарттау жөніндегі нормативтiк құжаттардың мемлекеттік тiлдегi және орыс тiліндегі аудармаларын растауды ұйымдастырады.

6) өнімді таңбалау тәртібін әзірлейді;

7) «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік бақылау және қадағалау туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес міндетті ведомстволық есептіліктің, тексеру парақтарының нысандарын, тәуекел дәрежесін бағалау өлшемдерін, тексерулер жүргізудің жартыжылдық жоспарларын әзірлейді және бекітеді.

8) үкіметтік емес стандарттарды әзірлеу, консенсусын қамтамасыз ету, бекіту, есепке алу, тіркеу, белгілеу, өзгерту, күшін жою, өзекті ету, сақтау, басып шығару, тарату, әзірлеушінің авторлық құқықтарын сақтау және қолданысқа енгізу тәртібін айқындайды;