Лабораториялық жұмыстың тақырыбы: Атмосферадағы азот оксидтерін аныктау Лабораториялық жұмысқа қажетті құрал-жабдықтар:
1)аспиратор;
2) рихтер құралы;
3) аналитикалық таразы;
4) барометр;
5) термометр;
6) фотокалориметр;
7) калий иодиді (х.т.);
8) натрий нитраты, (х.т.); -
9) сіңіргіш ерітінді
Сіңіргіш ерітінді: 20 г калий иодидін 250 мл суда еріту арқылы алынады. Алынган ерітінді түссіз болу керек жэне караңгы шыныда сақталады. Сақтау мерзімі 2 апта;
10. Күкіртті қышқыл натрий, х.т., 0,06 % ерітінді, 0,03 г Na2S 03 50 мл суда ерітеді, ерітіндіні анализ алдында гана дайындайды; 34
11. Сірке қышқылы, х.т., 12 %-тік ерітінді. 64 мл концентрациялы сірке кышқылын 500 мл өлшеуіш ыдысқа құйып, үстіне белгісіне дейін су құяды;
12. Сульфанил қышкылы, т., 5 г сульфанил қышқылын 150 мл 12 %-тік сірке қышкылының ерітіндісінде ерітеді. Ерітіндіні караңғы
шыны ыдыста тығыз жауып сақтайды;
13. а-нафтиламин, т., 0,2 г а-нафтиламинді 20 мл суда су банясында қыздыра отырып колбаның түбінде алқызыл тұнба түзілгенше ерітеді. Ерітіндіні қараңгы шыны ыдысқа жайлап құяды, тұнбаны колбада қалдырады, алынған ерітіндіге 150 мл 12 %-тік сірке қышқыл ын құяды;
14. Гриссс-Илосвай реактиві. Анализ алдында а-нафтиламин мен сульфанил қышқылының ерітінділерін 1:1 катынасындай етіп араластырады;
15. Бастапқы стандартты ерітінді. 2-3 г натрий нитритін үгітіп, 50-600 температурада 2 сағат кептіреді. 0,1500 г NaN02 100 мл-лік колбада ерітеді. Алынған ерітіндінің 1 мл-і 1000 мкг N 02-re сәйкес болады;
16. 1 мл 10 мкг N 02 болатын ерітіндіні стандартты ерітіндіні сіңіргіш ерітіндімен 100 есе сұйылту аркылы алады;
17. Негізгі стандартты ерітінді, 10 мкг/мл N 02 болатын ерітіндіні сіңіргіш ерітіндімен 10 есе сұйылту арқылы алады. 1 мл негізгі ерітінді 1 мкг N 02 сәйкес болады. Бастапқы стандарты ерітінді 2 апта қараңгы шыны ыдыста сакталады. Негізгі стандартты ерітінді анализ алдында дайындалады. Жұмыс 4 сағатка арналған.
Жұмыстың мақсаты: Атмосферадағы азот оксидтерін аныктау
Зерттеу тақырыбының қажеттілігі: Азот оксидтері жогарыда айтып кеткеніміздей, атмосферада «фотохимиялық смог» түзуге, озон қабатының бұзылуына және
қышқыл жаңбырлардың түзілуіне себеп болады. Транспорт пен
энергетика атмосферага бір жылда түзілетін 60 млн. тонна азот
оксидтерінің 36 процентін бөледі. Г аз тәрізді азот (V) оксиді тек қана
улы емес, сонымен қатар коррозияга белсенді агент болып саналады.
Оның шектеулі концентрациялы мөлшері (ПДК) - 0,085 мг/м3.
Жұмыстың барысы: атмосферадагы N 02 концентрациясын анықтау үшін зерттелетін ауаны 6 мл сіңіргіш ерітінді кұйылған Рихтер сіңіргіші аркылы 20 мин бойы 0,25 л/мин жылдамдыкпен өткізеді. Прибормен жұмыс істеп түрганда оған күн сәулесінің түспеуін
кадагалау керек. Алынған үлгіні сактау мерзімі 2 аптадан аспау керек. Лабораторияда сініргіш прибордагы ерітіндінің деңгейін 6 мл сумен белгісіне дейін жеткізу керек. Анализ үшін әрбір үлгіден 5 мл ерітіндіні пробиркаға кұйып, 0,5 мл Грисс реактивін күяды.
Пробирканы жаксылап шайқап, 20 мин соң (өлшеу алдында) пробиркаларга 5 тамшы 0,06 %-тік Na2S04 ерітіндісін қүйып, тагы да шайкайды. Содан соң қалыңдыгы 10 мм кюветаларда оптикалық тыгыздыктарын өлшейді. Үлгілердегі N 02 мөлшерін калибрлік график бойынша табады. Үлгілермен бірге нольдік үлгінің де оптикалық тыгыздыгын табады.
35 Ауалагы N 02 концентрациясын төмендегі формула бойынша есептеп шыгарады: С = а х m/V0 х Ь, (2.5) мұндагы а - сіңіргіш прибордагы ауанын жал гіы көлемі (6 мл); b - анализ үшін алынган ауанын көлемі, (5 мл); ш - калибрлікграфик бойынша табылған N 02
мөлшері, мкг; VQ - қалыпты жагдайдагы сіңірілген ауаның көлемі, л.
Калибрлік график құру Сыйымдылыгы 50 мл өлшеуіш колбаларга 1, 2, 4, 6, 8, 10, 20 мл
негізгі стандартты ерітіндіні (1 мкг/мл) құяды. Белгісіне дейін сініргіш ерітінді құяды. Өлшеуіш колбалардағы 5 мл стандартты ерітінділердегі N (>2 концентрациясы сәйкес 0,1; 0,2; 0,4; 0,6; 0,8; 1,0; 2,0 мкг болады. Стандарттар шкаласын дайындау үшін пробиркаларга 5 мл әр стандарттан қүйып, жоғарыда көрсетілген әдіс бойынша жүмыс жүргізеді.
Бақылау сұрактары: (20 балға дейін)
1.Атмосфера ауасының жағдайын бақылау және қадағалау қызметі қандай жүйелерден тұрады?
2.Ауаның ластануын бақылайтын тіректер.
3.Ауаның ластануын бақылау тіректері жұмыс жасайтын қандай бағдарламалар бар? Бағдарламаларға сипаттама беріңіздер.
Бақылау сұрактары: (20 балға дейін)
1. Атмосфераны табиғи ластаушыларға нелер жатады?
2.Атмосфераның эртүрлі өнеркэсіп салаларынан ластануы.
3.Атмосфераның автокөліктермен, оның ішінде авиациялық транспорттармен ластануы. Ластанудың деңгейлері.
Студенттің өз бетінше орындайтын жұмысының (СӨЖ) тақырыбы: Анторпогендік ластаушылар.
Атмосфера ұғымы. Атмосфераның құрылысы. Атмосфералық ауаның кұрамындағы газдар. Олардың пайыздық үлестері.
Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмалары:
Атмосфера ауасының жағдайын бақылау және қадағалауды ұйымдастыру
Ауа сапасын нормалау.
Үй тапсырмасы:
Атмосфераның күкіртті қосылыстармен ластануы.
Атмосфераның радиоактивті ластануының сипаттамасы.
Атмосфераның шумен ластануының ерекшеліктері.
Әдебиет:
Негізгі:
1. Полонский В.М. Охрана воздушного басссейна.-М., 2006.
2. Брюхань Ф. Промышленная экология.-М.: «Форум», 2013.
3. Воровьев В.И. Эколого-градостроительные основы расчёта приземных
концентраций газа.-М., 2006.
4. Брюхань Ф. Промышленная экология.-М.: «Форум», 2011.
Қосымша:
2. Пыле – и газоулавливающие устройства. Методические указания к
выпускной работе для студентов – бакалавров специальности 5В0717 -
Теплоэнергеника. - Алматы: АИЭС, 2010 - 44 с.
