7.4 суретте осындай жүйенің диаграммасы келтірілген. ALB (ликвидус) және ASB (солидус) қисықтары бу мен сұйық ерітінді құрамдары сияқты, яғни қатты және сұйық ерітінділердің құрамдары бірдей емес.
III типті диаграмма. А және В компоненттер қатты күйде өзара шекті ериді.
IV типті диаграмма. А және В компоненттер балқу температурасына дейін тұрақты химиялық қосылыстар түзеді.
Химиялық қосылыс АmBn түзетін жүйенің күй диаграммасы 7.5 суретте берілген. С нүкте AmBn химиялық қосылыстың құрамына сәйкес келеді. А немесе В компоненттің артығы қосылыстың балқу температурасын төмендетеді. Дәл осы себептен химиялық қосылыстың температурасы ең жоғары болады, оны ликвидус сызығындағы максимум көрсетеді.
Егер С — AmBn сызығы бойынша абцисс өсіне перпендикуляр түсірсе, ол диаграмманы екі I типті диаграммаларға бөледі: А — AmBn және AmBn — В. Демек, С — AmBn сызықтың оң және сол жағында екі әртүрлі жүйе орын алады, олардың арасындағы ауысу секіріс арқылы жүреді. Химиялық қосылыстың түзілуін көрсететін нүктелер сингулярлы деп аталады.
Сурет. Тұрақты химиялық қосылыс түзетін жүйенің күй диаграммасы
V типті диаграмма. А және В компоненттер балқу температурасына дейін ыдырайтын тұрақсыз химиялық қосылыс түзеді.
Жасырым максимумы бар бұл типті диаграммалар 7.6 суретте көрсетілген.
Құрамы 100% А -дан Р нүктеге дейін балқымаларды салқындатқанда таза А компонент кристалданады, өйткені ТР температурадан жоғары химиялық қосылыс тұрақсыз. Тұрақты ТР температурада химиялық қосылыс түзетін перитектикалық реакция жүреді (нонвариантты тепе-теңдік): Ақ+балқыма (құрамы Р)«АmBn(қ).
Осымен қатар артық А компоненті бар 1 балқымада реакция нәтижесінде сұйық фаза жойылады және ТР температурадан төмен салқындатқанда III бөлімде А және AmBn қатты фазалардың қоспасы қалады.
Aқ + балқыма (құрамы Р) «AmBn(қ)
2 балқымада (А кеміген) реакция нәтижесінде А кристалдары жойылады және қалған сұйық әрқарай салқындатқанда өзінің құрамын РЕ қисығы бойымен өзгертіп, AmBn кирсталдарын бөліп шығарады. ТЕ температурада AmBn және В компонентің эвтектикалық кристаллизациясы жүреді.
7.6 сурет.Тұрақсыз химиялық қосылыс түзілетін жүйенің күй диаграммасы.
Негізгі әдебиет: 1[180-196], 2 [79-83], 3[103-105], 4[164-175].
Қосымша әдебиет: 9[154-166].
Бақылау сұрақтары
1. Термиялық анализ деп нені айтады? Салқындату қисықтары. Мысалдар келтіріңіз.
2. Жай эвтектикасы бар екікомпонентті жүйенің күй диаграммасын келтіріңіз. Ликвидус, солидус, нода деп нені айтады? Салқындату қисықтарын салыңыз.
3. Ерігіштігі шекті және шексіз қатты ерітінділер түзетін қосылыстардың күй диаграммаларын келтіріңіз. Салқындату қисықтар қандай түрде болады?
4. Иін ережесі. Мысалдар келтіріңіз.
5. Гиббс ережесі, оны қолдану.
