Зертханалық жұмысты орындау үшін тармақталған және тармақталмаған электр тізбектерінің схемаларын жинау қажет (сур.3.4, 3.5., 3.6).
Сурет 3.4 Тоқ қабылдауыштарын тізбектей жалғағандағы электр тізбектерін зерттеу схемасы
Сурет 3.5 Тоқ қабылдауыштарын параллель жалғағандағы электр тізбектерін зерттеу схемасы
Сурет 3.6 Аралас типті тізбекті зерттеу схемасы
Кернеу және кедергі көздерінің мәндері өз бетінше алынады. Ұсынылатын интервал: кернеу – 100…1000 В, реостат кедергісі – 50…500 Ом.
Тізбекті жинақтағаннан кейін тәжірибе жүргізуді бастайды. Кернеу мен тоқтың тура және жанама әдіспен есептелген нәтижелері 3.1, 3.2, 3.3 кестелеріне енгізіледі.
Кесте 3.1 – Тоқ қабылдауыштарын тізбектей жалғағандағы электр тізбектерін есептеу мен өлшеулерінің нәтижесі
| Бекітілген | Әдіс | Тәжірибе нәтижесі | ||||||||
| Е | R1 | R2 | R3 | I | U1 | U2 | U3 | Rэкв | P | |
| тура | - | - | ||||||||
| жанама | ||||||||||
| тура | - | - | ||||||||
| жанама |
Кесте 3.2 – Тоқ қабылдауыштарын параллель жалғағандағы электр тізбектерін есептеу мен өлшеулерінің нәтижесі
| Бекітілген | Әдіс | Тәжірибе нәтижесі | ||||||||
| Е | R1 | R2 | R3 | I | I1 | I2 | I3 | Rэкв | P | |
| тура | - | - | ||||||||
| жанама | ||||||||||
| тура | - | - | ||||||||
| жанама |
Кесте 3.3 – Пассивті элементтерді аралас жалғағандағы тізбектерді есептеу мен өлшеулер нәтижесі
| Бекітілген | Әдіс | Тәжірибе нәтижесі | ||||||||||
| Е | R1 | R2 | R3 | I1 | I2 | I3 | U1 | U2 | U3 | Rэкв | P | |
| тура | - | - | ||||||||||
| жанама | ||||||||||||
| тура | - | - | ||||||||||
| жанама |
Тізбектегі тоқ пен кернеуді жанама әдіспен анықтағанда Ом заңын қолданады:
.
Тізбектің эквивалентті кедергісі мына формуламен анықталады 
.
Тізбектегі қуат I және U туындысы ретінде анықталады, яғни 
.
Қуат балансын тәжірибелік тексеру нәтижесі әр тізбек үшін кесте түрінде көрсетіледі (кесте 3.4), ондағы:
- қуат;
- жүктемемен тұтынатын қуат;
- қуат балансын тексергендегі қателік.
Кесте 3.4 – Қуат балансын тәжірибелік тексеру
| 
| 
|
EWB программасында жұмыс барысы:
1) Берілген схемаға сәйкес пиктограмма қатарынан элементтерді таңдап, бір-бірімен жалғап, номиналдарын қойып шығу керек (зерт.жұм. №1,2 қара). Виртуальды тәжірибелер үшін электр тізбектерінің схемалары 3.4, 3.5, 3.6 суреттерінде келтірілген.
Бақылау сұрақтары
1. Электр тізбегінің контуры, түйіні және тармағы деп нені атайды?
2 Резисторлар аралас жалғанған тізбектің эквиваленттік кедергісі неге тең?
3. Резисторлар тізбектей жалғанған тізбектің эквиваленттік кедергісі неге тең?
4. Резисторлар параллель жалғанған тізбектің эквиваленттік кедергісі неге тең?
5. Резисторлар тізбектей жалғанғандағы қуатты анықтайтын формулаларды жаз.
6. Резисторлар параллель жалғанғандағы қуатты анықтайтын формулаларды жаз.
Зертханалық жұмыс № 4
Кезекпе-кезек есептеу әдісін тәжірибелік тексеру
Жұмыстың мақсаты: кезекпе-кезек есептеу әдісін зерттеу.
Жалпы мәліметтер
Кезекпе-кезек есептеу әдісі былай тұжырымдалады: кез-келген тармақтағы тоқ әрбір жеке схеманың ЭҚК шақыратын тоқтардың алгебралық қосындысына тең болады, бұл принцип барлық сызықты электр тізбектеріне сәйкес келеді.
Осы әдіспен тізбекті есептегенде келесі шарттар орындалады:
а) әрбір ЭҚК әсерінен пайда болатын тоқтарды ойша қалған схемаларды алып тастап отырып кезек-кезек есептейді;
б) тармақтағы тоқтарды жеке-жеке алгебралық қосу арқылы табу.
Мысал ретінде 4.1(а) суретінде көрсетілген схеманы қарастырамыз
а) б) в)
Сурет 4.1 Кезекпе-кезек әдісі бойынша тоқтарды есептеу схемалары
Әр ЭҚК пайда болатын тоқтарды есептеу үшін схемалар құрамыз (сур. 4.1-б,в). Тоқтарды есептеу үшін теңдеулер құрамыз.
Е1 ЭҚК тоқтары үшін:
, 
, 
.
Е3 ЭҚК тоқтары үшін:
, 
, 
.
Сонда тармақтағы дәл тоқтар тең болады:
I1 = I1¢ + I1², I2 = I2¢ -I2², I3 = I3¢ + I3².
Жұмыстың мазмұны
1. Программаның жұмыс терезесінде схемаларды жинау.
2. Тоқ пен кернеу шамаларын өлшеу.
3. Есептеу жолымен тоқ пен кернеу мәндерін анықтау.
4. Есептелген және өлшенген шамаларды салыстыру. Салыстыру негізінде қорытынды жасау.
