Геодезиялык кері есептіҢ шешуі

Қесіндінің екі шетінің тікбүрышты координаталары аркылы осы кееіндінің үзындығы мен дирекциондық бұрышын анықтай-тын болсақ, онда бұл есеп геодезиялык, кері есеп деп аталады. Мүндай есеп геодезияда барлау кезіндегі бүрғылау скважина-

ларының арасындағы ара қашық-тықты анықтауда жиі кездеседі.

Л.және-В кесінділеріңдегі екі бұрғылау скважиналарының ко-ординаталары берілген (65-су-рет). Осы А және В нүктелерін-дегі скважиналардың ара қашық-тығы АВ==гі мен АВ бағытының дирекциондық бұрышын «ла анықтау қажет болсын.

Тікбұрышты АаВ үшбұрышы-нан

Мұндағы.

болғандыктан

Дирекциондық бұрыдітың мәнін аңықтаған кезде координа-талар өсімшелерінің таңбаларын ескерген қажет (6-кесте).

Скважиналар арасындағы ара қашықтықты 4 тексеру мақ-сатында мына формулалардың көмегімен екі рет есептеп шыға-рылады:

Бұдан басқа, ара қашықтықтың й мәнін тікбұрышты үшбұ-рыштан Пифагор теоремасы бойынша есептеп шығаруға бо-

лады

(105), (106) және (107) формулаларын пайдаланып ұзындық-тың мәнін үіп рет анықтауға болады, ңәтижелерінің жиынтығы есепті щығарудың сенімді тексеруі болыц саналады.

ТЕОДОЛИТШ ТҮСІРІСТІҢ ПЛАНЫН ҢҰРУ

Теодолиттік түсірістің мәліметтері бойынша планды жасау планшетте қабырғалары 10 см квадрат координаталар торын салудан басталады. Планшетке келемі 60X60 см-дей жоғары сапалы фанера немесе алюминий табағы алынып, оған сызба қағазы жапсырылады, Координаталар торы коордиңатограф-тың немесеФ. В. Дробышев сызғыщыяын көмегімен кұрылады.

Дробыщев сызғышымен координаталар торын салу қағаз бетіне 50X50 см (50Н-50²==70,7Й) квадратын, немесе қабыр-ғалары 30, 40 және 50 см (ЗО^-т-40^50²), не тиісінше 60, 80 және 100 см (бОЧ-вО²^ 100²) үшбұрышты кешіріп түсіруден тұ-рады; мұның өзі Дробышев сызғыціының өлщеміне байланысты болады.

Қабырғасы 10 см квадраттарға белінетін АВСӘ төртбұры-шын салу үшін Дробышев сызғыщын (66-сурет) кағаз бетіне оны ұзын қабырғасына параллель етіп, мысалы, АВ жағдайына Қойып, ұшЫ үшкір қатты қарындашпен сызғыштың ойықтарын-Да А, 1, 2, 3, 4 және £> сызықтарын (доғаларын) сызады. Содан кейін сызғышты АВ бойымен (бірінші Л£> жағдайына перпен-дикуляр) қояды, осы кезде бірінші ойыктағы кесілген шетінің ортасындағы штрихтың шеті А доғасынын ортасымен сәйкестен-

діріліп, сызғыштың ойықтарында А, I, II, III, IV, В сызықтарын сызады. ЕндІ сызғышты Вй бойымен қойып, В сызықшасы мен бірінші ойықтың нөл штрихын сәйкестендіреді, ал бесінші ой-ықтың кесілген қырын О сызықшасымен беттестіріп, бұл жағ-дайда қарындашпен В және <0 доғаларын сызады; осынын нә-тижесінде А нүктесінде тікбұрышты АВО үщбұрышы табылады.

АВСЪ төртбұрышын табу үшін С нүктесінде тікбұрышты ВСО үшбұрышын салады. Ол үшін сызғышты қағаз бетінің бас-қа ұзын қабырғасына параллель етіп қойып, бірінші ойықтық кесілген қыры В нүктесімен сәйкестендірілуі тиіс, содан кейін В, 1'; 2', 3', 4', С сызықшаларын сызады. Енді сызғышты бірін-ші ойықтын кесілген шетінін штрихі О нүктесіндегі сызықша-мен сәйкес келетіндей етіп төртінші £>С бойымен қояды да, О, Г, ІГ, ІІГ, IV, С сызықшаларык сызады. Дәл осылай екінші ВСй үшбұрышы салынады.

Үшбұрышты салуды тексеру үшін сызғыштың бірінші ойы-рындағы штрихтін шетін А нуктесіндегі сызықшамен сәйкестен-діргенде, бесінші ойықтағы штрихтің шеті С нүктесіндегі штрих-тёрдің қиылысуымен тура келуі тиіс. Демек, А, В, С және £ йүктелерінің әрқайсысындағы сызғышты үш рет кайта салып белгілегендегі барлық үш сызықшалар бір нүктеде қиылысатын болса, онда АВСО төртбұрышының дұрыс салынғаны. Осыдай кейін Дробышев сызғышының кесілген шетін В және С, А және Д А және В, О және С аттас нүктелеріне тақап ұстап сызыктар-ды жургізеді. Осы сызықтардын белгіленген сызықшаларымен қиылысқан жерлері қабырғасы 10 см квадраттың ұшының орыН'

дары болады. Салынған квадраттарды тексеру үшін диагональ-дарьшың ұзындықтарын елшеу керек: олар бір-бірімен тен бо-луға тиіс.

Координаталар торын салғаннан кейін олардын сызықтары-нын координаталарын: ^абсциссаларды координаталар торынын он және сол жағынан, ал ординаталарды жоғарғы және төмен-гі жағынан жазады. Қоординаталардың толық мәндерін коорди-наталар торынын бұрышына және координаталары бүтін мын метрге тең нүктелерде жазады, ал тордың басқа нүктелерінде жуз метрге тең координаталарын көрсетеді.

Жергілікті жердің контурларын планға салу абрис негізінде жасалынады. Планға контурларды салу әдісі оларды жергілік-ті жердегі түсіру тәсіліне сәйкес болады. Нүктені өзінің тікбұ-рышты координаталарымен планға түсіргенде ек алдымен нүк-те орналасқан квадратты анықтайды. Содан кейін нүктенің ко-ординаталарынан квадраттың онтустік батыс бұрышының коор-цинаталарын алады. План масштабында көрсетілген абсцисса айырымын квадраттың оңтустік қабырғасынан вертикаль қа-бырғаларына салады. Осы кесінділердің шеттері арқылы сы-шқты жүргізіп, оның бойына квадраттын батыс қабырғасынан шығыска қарай планның масштабында көрсетілген ордината айырымын салады. Осы кесіндінін шеті нүктенік орнын анық-гайды.

Негізгі полигоннын басқа нүктелерін салу осыған ұқсас етіп касалады. Әрбір нүктені шаншып, диаметрі 1,5 мм дөнгелекпен ійналдыра сызады. Нүктелерді салудың дұрыстығын тексеру)лардың арасындағы қашықтықты салыстыру арқылы жүргізі-іеді. План масштабында циркуль-өлшеуішпен масштаб сызғы-пын қолдана отырып анықталған ара қашықтықтын оған сәй-:ес горизонталь ұзындықтын арасындаш болатын алшақтық 1,2 мм-ден аспауы тиіс. Түсіріс торынын барлық нүктелерін сал-аннан кейін егжей-тегжейлі толықтыруға кіріседі.

Жергілікті жердің контурларын салудың дұрыстығын тек-ергеннен кейін, план безендіріледі. Планға көлемдері мен кес-йндерін сактай отырып шартты белгілерді қарындашпен түсі-іеді, содан қейін қарындашпен толық безендірілген планды Шартты белгілердін» талаптарын еаҚтай отырып тушьпен ай-іалдыра жиектейді.5