V.Сабақты қорытындылау

ІІІ. Жаңа материалды меңгерту.

Люминесценция

Люминесценция (лат. lumen — жарық, escent — әлсіз) — табиғатта кездесетін кейбір заттардың сыртқы факторлар себебінен сәуле шығару құбылысы. Қысымы азайған заттардан электр тоғы өткенде немесе кейбір заттарға электрондық сәуле түскенде олардың сәуле шығару құбылысы катодолюминесценция деп аталады. Бұлардың біріншісі "күндізгі жарық" шамдарында пайдаланылса, екіншісі теледидар экранында бейнесигналды жарық сигналына өзгерту үшін пайдаланылады. Электролюминесценцияны газдардағы разряд кезінде бақылауға болады. Хемилюминесценция заттарда кейбір химиялық реакциялардың жүру барысында, мысалы, тотығу процесі кезінде байқалады. Оның жарықтылығы тәжірибе жүргізіліп отырған температурадағы жылулық жарық шығарудың жарықтылығынан бірнеше ондаған есе көп болуы мүмкін.

Фотолюминесценция көрінетін немесе ультракүлгін электромагниттік сәулеленудің әсерінен байқалады. Табиғатта люминесценцияны кейбір жәндіктердің түнде жарқырауы, шіріген ағаштардың, минералдардың жарық шығаруы, солтүстік шұғыла (полюстік шұғыла) құбылыстарында бақылауға болады.Зат кұрамының люминесценттік анализін жасау тәсілі люминесценция құбылысына негізделген. Бұл — дәлдігі өте жоғарғы тәсіл. Люминесценцияның спектрлік сызықтарының интенсивтігі бойынша зерттеліп отырған 1 г заттың құрамындағы 10⁻¹¹ г қоспаны айыруға болады.Химиялық люминесценттік сапалық зерделеу тәсілі арқылы қоспаның құрамындағы заттарды анықтайды.Люминесценттік жарқырау сипаты бірдей болып көрінетін нәрселерді бір-бірінен айырып алуға мүмкіндік береді. Бұл — іріктеу люминисценттік анализ тәсілі. Осы тәсілмен медицинада аурудың диагнозын қояды. Ал ауыл шаруашылығында тұқымның сапасын зерттейді, сол сияқты мұнайдың құрамын анықтап, алмаздарды іріктейді.

Фотон

Фотон (грек. phos, photas — жарық) — электрмагниттік сәуленің (жарықтың) элементар бөлшегі.

Фотон зарядсыз бейтарап (нейтрал) бөлшек. Ол вакуумде с=3×108м/с жылдамдықпен тарайды. Оның энергиясы (e) жиілігімен (n) анықталады: e=hn, оның тыныштықтағы массасы m=0. Фотон электрмагниттік әсерлесуді тасымалдайтын бөлшек. Фотон туралы ұғым кванттық теория мен салыстырмалы теорияның даму барысында пайда болды. 1905 ж. А.Эйнштейн фотоэффект құбылысының заңдылықтарын түсіндіру үшін 1900 ж. нем. физигі М.Планк ашқан жарық кванттары туралы ұғымды пайдаланды. Жарықтың фотондардан (кванттардан) тұратындығы люминесценценттік құбылыстар мен фотохим. реакциялар арқылы дәлелденді. “Фотон” терминін ғылымға 1929 ж. америка ғалымы Г.Льюис енгізді. Фотон бозондарға жатады. Оның меншікті импульс моментінің (спинінің) қозғалыс бағытына проекциялары S=±1. Классик. электрдинамикада оның бұл қасиетіне көлденең электро-магниттік толқындар сәйкес келеді. электро-магниттік әсерлесуден басқа Фотон гравитациялық әсерлесуге де қатысады.

IV. Жаңа сабақты бекіту.
Тақырыпқа байланысты есептер шығару

1.Энергиясы эВ жарық кванты фотоэлектрондарды металдан эВ шығу жұмысымен жұлып шығарды. Әрбір электронның ұшып шыққан кезіндегі металл бетіне берілген максимальды импульсті табыңыз.

2. Цезийдің бетінен ұшып шыққан электрондардаң шығу жұмысы 1,89 эВ. Егер металл бетіне толқын ұзындығы мкм сары жарық түсірсек, цезийден қаншалықты максимальды жылдамдықпен электрондар ыршып шығады?

3. Литий үшін фотоэффекттің қызыл шекарасы = 520 нм. Толқын ұзындығы нм ультракүлгін сәуленің әсерінен литийден ұшып шығатын электрондарды тежеу үшін фотоэлементке қанша мөлшерде кері потенциал түсіреміз?

4. Жиілігі жарықтың кейбір металл бетінен жұлып шығаратын фотоэлектрондар толығымен 6,6 B потенциалмен, ал жиілігі жарықпен жұлып шығаратын 16,5 B потенциалмен тежеледі деп алып, Планк тұрақтысын есептеңіз.

5. Толқын ұзындықтары:

a) мкм жарықтың көрінетін спектрінің;

ә) нм рентген сәулелерінің;

б) нм сәулеленудің; болатын энергиясы мен массасын табыңдар.

V.Сабақты қорытындылау

VI. Үй тапсырмасы
§52, 54 оқу және тақырып соңындағы бақылау сұрақтарына жауап жазып келу. Тақырып бойынша тірек сызбасын құрастыру. 6.29, 6.33- жаттығу есептерін шығару.
VII.Бағалау
Оқушыларды сабаққа қатысу белсенділігі мен біліміне қарай бағалау.