Метадалаг. асновы и прынцыпы вывучэння гисторыи, яе перыядызацыя. Фармацыйны и цывилизацыйны падыходы да вывучэння гисторыи.

Прынцыпы:

-прынцып гистарызму(разгляд падзей у гистарычным развицци у спалучэнни з иншыми падзеями гэтага перыяду)

-аб’ектыунасци(каб гистор была написана з аб’ектыуных пазицый. Прадугледжвае каб даследчыки карысталися не тольки гистар. дакументами и крыницами, але и правярали той ци иншы факт иншыми прынцыпами, парауноували з архиуными матэр.)

-прынцып сацыяльнага падыходу(усе падзеи звязвалися з роляй камунист. СССР. Роля рабоч. класса разглядалася на низшым узроуни. Мэта: у гисторыи трэба разглядаць аб’ектыуна и рэальна усе классы, саслоуи и их ролю)

Метадалогия антычнага перыяду – суб’ектыуная. Яна мела месца працяглы гистар. час, писалася пад кирауникоу той ци инш дзяржавы (фараоны, императары). Просты люд не разглядауся. Аб’ектыуная метадалог(сярэдния вяки) звязвалася з Божыим промыслам. Навуковая метадалог(сярэдзина 19ст)ням вучоны Карл Маркс аддзялиу грамадства на грамадска-эканам. фармацыи:1)першабытна-абшчынны лад; 2)рабауладальницки лад;3)феадальны лад; 4)капиталист. лад; 5) камунист.фармацыя.(змена фармацый праходзила з сац. рэв-цыи).Недахопы фарм. – некаторыя краины из пераскочвали.

Перыядызацыя фармацый:1)камены век (палеалит-100тыс-40тыс. г. да н. э, мезалит-10тыс-5тыс г.да нэ, неалит-5тыс-2тыс г. да н.э)2)бронзавы век-2тыс.г.да нэ-7ст. да н.э3)жалезны век-7ст.да н.э – 8ст.н.э

Цывилизацыйны падыход (больш уваги пры разглядзе гисторыи удзяляецца чалавеку и падзеям у иншых частках свету.Разгляд стасункау узаемасувязи памиж падзеями на бел. Землях и тых стран, з якими мы мяжуем): 1)фаза-«дзикасць»(гэты перыяд адбывауся да ганчарнай вытворчасци) 2)варварства 3)цывилизацыя(першая цвилиз у Белар – Полацкае княства(9ст)).

Перыядызацыя гисторыи па Сташкевичу и Брыгадзину:1)спадчына старажытнага свету, сярэдния вяки и Беларусь(100-40тыс г.да н.э- да Люблинскай унии 1569г) 2) ад Люблинскай унии да падзелау РП(1569,1772,1793,1795) 3) Беларусь и цывилизацыйнае грамадства(1795-1917).4)Белар. Пад час Кастрычницкай рэв.,грамадзянскай вайн и усталявання новага укладу жыцця)1917 – першая палова 1940х; 5)Белар. пад час спаборництва и канфрантацыи 2х сац.-палит. систэм(другая палова1940х-1991); 6) шлях да дзяржаунага суверэнитэту и дзяржаунай незалежнасци Беларуси.(1991-нашы дни).

2. Айчынныя гістарычныя школы

1)Польская – разглядала сваи интэрэсы. Личыла што на нашай зямли лицвинау быть не далжно (Сянкевич)

2)Расийская – (пасля 3 падзелу рэчы Паспалитай)

-Карамзин-Салауеу-Грэкау

Бел называли пуночна-руским краем Расии

3)Савецкая пасля 1917 – разглядвалася як састауная частка ссср. Моцна идыялизавана (завышаласяроля КПСС) Ластоуски, Луцкевич, Гурло Бурбис, Цетка, Уласау, Колас, Купала

4) 1991 Беларуская (суверенная) – Штыхау, Станович, Люты, Сакалоу, Бич, Ткачоу.

9. Эвалюцыя ВКЛ ад адзінаўладдзя да саслоўна-прадстаўнічай манархіі.

На чале краіны стаяў вялікі князь (гаспадар). Ён меў шмат паўнамоцтваў. Пры князях была Рада, з цягам часу яе паўнамоцтвы павысіліся і стала называцца Паны-Рада. Разам з Панам-Радай працаваў Сойм. Краіна была падзелена на ваяводствы(ваявода) і паветы(стараста).

3. Крыніцы вывучэння гісторыі Беларусі

Гістарычная крыніца - гэта аб'ект, што змяшчае інфармацыю аб мінулым жыцці людзей і ўключаны ў працэс гістарычнага даследавання. - заканадаўчыя помнікі (Уяўляюць сабой каштоўны комплекс крыніц, у якіх у юрыдычных нормах адлюстроўвалася гісторыя нашай Айчыны з тысячагадовы перыяд яе існавання. Першым з дайшоўшымх да нас зборнікаў законаў, якія дзейнічалі на тэрыторыі старажытнай Беларусі, была Русская Правда (11 ст). - матэрыялы справаводства (Сярод крыніц гэтай групы для вывучэння гісторыі Беларусі (14 – 18 стст.) першараднае значэнне маюць “Літовская метріка” – дзяржаўны архіў ВкЛ, сеймавыя матэрыялы (16 – 18 стст.), - эканоміка-геаграфічныя і статыстычныя апісанні, - статыстычныя крыніцы (пазямельныя даследаванні, ваенна-конскія перапісы, спісы фабрык і заводаў, адрас-календары, - летапісы (Рускія летапісы, у аснове пераважнай большасці якіх ляжыць “Аповесць мінулых гадоў” (12 ст.). Яна змяшчае звесткі аб рассяленні ўсходніх славян на тэрыторыі Беларусі, іх звычаях, занятках, грамадскім ладзе, аб утварэнні феадальных княстваў і г.д. Істотна дапаўняюць, падрабязныя летапісы (“Хроника Великого княжества Литовского и Жомойтского”) і поўныя (“Хроника Быховца”) складзены ў асноўным у 16 ст. Асобнае месца ў беларускім летапісанні належыць Баркулабаўскаму летапісу канца 16 – пачатку 17 ст. Аўтар падрабязна апісвае гаспадарчае становішча і быт беларускіх сялян, прыводзіць звесткі аб ураджаі, галодных гадах 17 ст. і г.д. - мемуары і дзённікі (Цікавыя звесткі па гісторыі Беларусі 14 – 17 стст. Змяшчаюць, напрыклад, “Дневник” Фёдара Еўлашоўскага (1564 -1604), “Диариуш” А. Філіповіча і інш. - літаратурныя творы (Літаратура 11 – 13 стст. Прадстаўлена не толькі былінамі і казкамі, але і творамі такіх аўтараў як, Уладзімір Манамах (“Павучанне”), Кірыла Тураўскі (“Словы”), аўтарам “Слова пра паход Ігаравы” і інш. "Слова а палку Игаравым", летаписы, Яфим Карски "Беларусы"; Донар Запольски "Гисторыя Беларуси"; саракавик "Гисторыя Беларуси", 2005 год Галубович и Бохан "Гисторыя Беларуси"; Станкевич, Брыгадзин.

"Слова а палку Игаравым", летаписы, "Хроники Быхауца", "Жываписная Расия" Адам к., Яфим Карски "Беларусы"; Донар Запольски "Гисторыя Беларуси"; саракавик "Гисторыя Беларуси", 2005 год Галубович и Бохан "Гисторыя Беларуси"; Станкевич, Брыгадзин.

4. Пачатак рассялення славян на тэрыторыі Беларусі і славянізацыя балтаў.

III – II ст.ст. да н.э. Рассяленне балтау. VI – IX ст.ст. н.э. – славян.

Больш-менш сталае пражыванне чалавека на Беларусi прасочваецца 100-40 тысяч гадоу назад. Сляды яго знойдзены у Быхаускiм i Веткаускiм раенах. Паселiшчы людзей размяшчалiся пераважна на берагах буйных рэк: Прыпяць, Днепр, Сож. 26-23 тыс. гадоу таму назад дзве стаянкi на Гомельшчыне. Самая старажытная стаянка чалавека каменнага веку знаходзiлася каля вескi Юравiчы Калiнкавiцкага раена. Другая стаянка адкрыта на правым беразе Сожа, каля вескi Бердыж Чачэрскага р-ну. У 6-8 ст. на тэрыторыі Б. склалася некалькі аб’яднанняў усходніх славян. Славяне асiмiлiравалi балтаў i ў вынiку славяна-балцкага ўзаемадзеяння ўзнiклi новыя этнiчныя супольнасцi: Прарадзімай плямён – крывічоў з’яўляецца тэрыторыя паміж Віслай і Одэрам (балты) Крывічы (р.Зах.Дзіна,Одер,Вісла, Пау. Част. Б., центр Полацк 862г., першы князь Рагвалод; радныя па крыві). Дрыгавічы – бассейн Днестра і Дуная, аселі на палессі. Дрыгавічы (р.Дунай, паміж Прыпяццю і Дзвіной, цэнтр Турау 980 г., першы князь Тур).Радзімічы – аселі ў бассейнах рэк Сож і Днестр, Радзімічы (Паун. усход, р. Сож і Днепр, цэнтр Гомель) паўляне, драўляне, валыняне знаходзіліся ў Камянецкім районе (паўднёвыя землі Беларусі)

5. Станаўленне раннефеад. Дзярж. утварэнняў усх.славян на тэрыторыі Б.: Кіеўская Русь, Полацкае і Тураўскае княствы, іх узаемаадносіны, барацьба з крыжацкай агрэсіяй і набегамі ардынцаў

Старажытнаруская дзяржава (Кіеўская Русь) –раннефеад. дзяржава ўсх.славян. Яе гісторыя пачынаецца з 862 г.Сеўшы на прастол у Кіеве, Алег пачаў будаваць крэпасці як апорныя пункты для ўпраўлення і збора даніны, а таксама абароны рубяжоў Русі ад ворагаў. Сабраўшы вялікую ланіну з драўлян, Ігар вырашыў, што гэтага мала. Ён адпусціў дружыну і з невялікай яе часткай вярнуўся. Гэта выклікала абурэнне ў драўлян. Яны схапілі Ігара каля горада Іскарасцень і казнілі яго. Сын Ігара Святаслаў правіў да 972 г. У 30-я гады ХІІ ст. Кіеўская Русь як адносна адзіная дзяржава прыпыніла сваё існаванне. Полацкае і Тураўскае княствы – першыя раннефеадальныя дзяржавы-манархіі на тэрыторыі Беларусі. Самым буйным і магутным княствам ў раннім сярэднявеччы з’яўлялася Полацкае княства, якое займала звыш трэці тэрыторыі сучаснай Беларусі. Пасля гібелі вялікага князя кіеўскага Святаслава Ігаравіча паміж яго сынамі Яраполкам і Уладзімірам успыхнула барацьба за кіеўскі прастол. У ХІ ст. Кіеўская Русь падзялілася на тры часткі на чале з Кіевам, Полацкам і Ноўгарадам, якія сапернічалі паміж сабой. Найбольшай магутнасці Полацкае княства дасягнула пры Усяславе Брачыслававічу (1044–1101). Выканаўчая ўлада ў Полацкім княстве належала князю. Тураўскае княства ўтварылася ў ІХ–Х стст. У 988 г. вялікі кіеўскі князь Уладзімір Святаслававіч аддаў Тураў свайму сыну Святаполку. Тураўскае княства было ўключана Яраславам Мудрым у склад Кіеўскага.У 50-я гады ХІІ ст. Тураў выйшаў з падпарадкавання Кіеву, і ў ім усталявалася самастойная княжацкая дынастыя.

6. Сацыяльна-эканамічнае і палітычнае перадумовы фарміравання ВКЛ. Роля ўсходнеславянскіх зямель у працэсе дзяржаўнага будаўніцтва ВКЛ.

Для заходніх зямель Русі ХІІ–ХІІІ стагоддзі былі перыядам феадальнай рздробленасці. Знясіленае бясконцымі войнамі і міжусобіцамі, Полацкае княства ўсё больш аслаблялася, што адразу ж выкарысталі знешнія ворагі. Заходнім і паўночна-заходнім землям Русі пачала пагражаць сур’ёзная небяспека – агрэсія нямецкіх феадалаў. Яшчэ большая небяспека навісла над княствам быў заснаваны Тэўтонскі Ордэн. Яшчэ адным фактам аслаблення заходнерускіх зямель стала мангола-татарскае нашэсце. Пагроза з захаду ад крыжакоў, з поўдню і ўсходу – ад мангола-татараў адрадзіла аб’яднальную тэндэнцыю ў гэтых землях. Феадалам спатрэбілася аб’яднаць сілы для ўзмацнення прававога рэгулявання феадальных адносін, уніфікацыі феадальнага прыгнёту, спынення перабежкі сялян ад аднаго феадала да іншага, прымацавання іх да зямлі. Аб’яднальнай сілай заходнерускіх княстваў выступіла ўлада вялікіх князёў літоўскіх. У першай палове ХІІІ ст. ствараецца цэнтралізаваная раннефеадальная Літоўская дзяржава з моцнай вялікакняжацкай уладай.

Яе ўзнікненне звязана з імем вядомага літоўскага князя Міндоўга, як сведчаць хронікі, сына буйнейшага феадала Літвы. Яму ўдалося аб’яднаць большасць літоўскіх княстваў. Такім чынам, у ХІІІ ст. складаюцца перадумовы ўзнікнення ў Еўропе новага дзяржаўнага ўтварэння – ВКЛ. Працэс аб’яднання ў ВКЛ быў працяглы і складаны. Ён адбываўся больш за стагоддзе – з 2-й чвэрці ХІІІ ст. па 3-ю чвэрць ХІV ст. Пэўную ролю ў ім адыграў узаемны палітычны інтарэс. Шляхі, спосабы і акалічнасці далучэння асобных зямель да ВКЛ былі розныя. У адных выпадках тэрыторыя далучалася пры дапамозе ваеннай сілы, у іншых – шляхам дынастычных шлюбаў, у трэціх – на аснове пагадненняў паміж літоўскімі і рускімі князямі. Усё залежала ад узроўню развіцця, ступені палітычнай кансалідацыі той ці іншай зямлі. Адыгравалі ролю знешнепалітычныя, геаграфічныя і часовыя фактары. Так паступова ішоў працэс уключэння заходнерускіх зямель у палітычнае жыццё літоўскай дзяржавы, якая па меры свайго росту ператварылася ў ВКЛ.

7. Барацьба з Тэўтонскім ордэнам. Грунвальдская бітва і яе вынікі.

У 1408 годзе на нарадзе польскага караля Ягайла і вялікага князя літоўскага Вітаўта было прынята рашэнне аб вайне з крыжакамі. Яна адбывалася 1409-1411 гадах і атрымала назву Вялікай. Галоўнай падзеяй вайны стала адна з буйнейшых бітваў сярэднявечча, якая адбывалася 15. ліпеня 1410 года пад Грунвальдам(цяперашняе Дуброўна на тэрыторыі суч. Польшчы)паміж аб’яднанымі саюзніцкімі сіламі польска-літоўска-беларускага войска і Тэўтонскім ордэнам.Войскі ВКЛ налічвалі 40 харугваў баявых атрадаў колькасцю ад 60 да 600 коп’яў. Харугвы ВКЛ узначаліў вялікі князь літоўскі Вітаўт. Польскае каралеўства выставіла 50 харугваў-кіраўнік Ягайла. У аб’яднаным войску былі харугвы з Украіны, руская дружына з Ноўгарада Вялікага, атрад з Чэхіі. Войска налічвала каля 40 тыс. Чалавек. Войска крыжакоў мела больш 30 тыс.воінаў, у іх было лепшае ўзбраенне, кіраваў імі вялікі магістр Тэўтонскага ордэна Ульрых фон Юнгінген. Параженне Тэўтонскага ордэна азначала крах 200-гадовай крыжацкай агрэссі у Европе. Перамога над крыжакамі значна павысіла аўтарытэт ВКЛ і Польскага каралеўства сярод іншых краін.

 

8. Суперніцтва ВКЛ з Маскоўскай дзяржавай. Лівонская вайна.

З канца XV ст. абвастрыліся адносіны паміж ВКЛ і Расійскай дзяржавай. К канцу XV ст. амаль скончылася палітычнае аб’яднанне паўночна-усходняй Русі пад уладай Вялікага князя Маскоўскага. Маскоўскі Вялікі князь прэтэндаваў на ролю адзінага праваслаўнага гасудара – абаронцу інтарэсаў праваслаўнага насельніцтва. У 1500 г. канчаткова былі разарваны адносіны паміж Рускай і Літоўскай дзяржавамі. Ваенная кампанія 1501–1503 гг. складвалася надта няўдала для Вялікага княства Літоўскага. У выніку у 1503 г. было заключана перамір’е тэрмінам на 6 гадоў. ВКЛ вымушана было адмовіцца на карысць Масквы ад усёй верхнеокскай Украіны, ад Чарнігава-Северскай зямлі, у тым ліку і ад Гомеля, ад значнай часткі Смаленскай і Віцебскай зямель.19 жніўня 1506 г. ў Вільні памёр Аляксандр Казіміравіч. 8 снежня 1506 г. Жыгімонт быў абраны польскім каралём. Абедзве дзяржавы адразу пачалі рыхтавацца да новай вайны. Ваенная кампанія пачалася ў вясну 1507 г. Але ж вырашальнай бітвы так і не адбылося. Вайна 1507–1508 гг. скончылася “адвечным мірам”, што быў заключаны ў Маскве 8 кастрычніка 1508 г. Аднак Васілій Ш меў на мэце захоп Смаленска. У 1514 г. Смаленск капітуляваў. У 1537 г. было заключана перамір’е на 5 гадоў да 25 сакавіка 1542 г. Яно працягвалася да самай Лівонскай вайны. Значна пагоршылася пасля 1537 года знешнепалітычнае становішча ВКЛ 25-гадовая Лівонская вайна(1558-1583), якую веў за выход да Балтыйскага мора Маскойскі цар Іван IV. Ён лічыў беларускія землі сваей вотчынай і імкнуўся вярнуць іх у склад Маскоўскай дзяржавы. Выхад да Балтыйскага мора закрывалі Польша, ВКЛ, Лівонія. Вайна вымусіла ісці на заключэнне дзяржаўнай уніі ВКЛ з Польшчай у мэтах абароны і вызвалення захопленных маскоўскімі войскамі зямель. У 1558 г. маскоўскія войскі распачалі баявыя дзеянні супрать ордэна. Магістр ордэна папрасіў паратунку ў ВКЛ. ВКЛ ўзяло пад апеку Лівонію → цэнтр баявых дзеянняў- бел.землі.Маскоўскія войскі імкліва пайшлі ў наступленне. У 1562г. яны стаялі каля стен Віцебска, Дуброўны, Оршы, Копысі, Шклова. На пачатку зімы 1563г. вялікія сілы рускіх ратнікаў рушылі на Полацк. На чале з Іванам IV(Жахлівы). З 31.01.1563-16.02.1563 аблога Полацка. У 1594г. Расійская дзяржава ўзнавіла вайну. Мэтай чарговага паходу маскоўскага войска стала авалоданне Менскам і Новагародкам. Пад Чашнікамі на рацэ Уле велікакняжацкае войска гетмана Мікалая Радзівіла разграміла ўдвая большы абоз баярына Шуйскага.Пачалася пазіцыйная вайна. У канцы 1570-х гг. Пасля утварэння РП ваенны паход за вяртанне ўсходніх зямель узначальваў кароль Стафан Баторый. Вынікі Лівонскай вайны для ВКЛ:1.Саюз з Польшай 2.Падрыв эканомікі і палітычнай стабільнасці дзяржавы.

 

10. Асноўныя канцэпцыі паходжання бел.народа.

Этнас – устойлівая супольнасць людзей, якая склалася гістарычна на пэўнай тэрыторыі, мае агульную мову, культуру.Першыя народы на Беларусі- балцкія плямёны. На бел.землях тады ўжо жылі Ўграфінскія плямёны, але балты іх выцеснілі.

Канцэпцыі:

1. Крывіцка-балцкая канцэпцыя. Аўтар-Ластоўскі.

2. Балцкая канцэпцыя, аўтар-Сядоў робіць выснову, што шмат элементаў бел.культуры і мовы маюць балцкае паходжанне.

3. Крывіцка-дрыгавіцка-радзіміцкая канцэпцыя(Я.Карскі і Запольскі ўключылі ў склад беларусаў не толькі крывічоў, але дрыгавічоў і радзімічаў.

4. Фінская канцэпцыя (Ласкоў), лічыць, што продкамі беларусаў маглі быць фіны, т.я. шмат назваў рэк і азёр фінскага паходжання(Свір, Дзвіна).

5. Крывіцкая канцэпцыя. Аўтары Пагодзін і Ластоўскі. Яна заснавана на памылковым уяўленні аб тым, што продкамі беларусаў з’яўляюцца крывічы.

11. Галоўныя гіпотэзы паходжання назвы Беларусь

У гістарычных дакументах 12 ст. тэрмін Белая Русь ужываўся ў дачыненні да Уладзіміра-Суздальскага княства, а з 13-14 ст.- да Маскоўскіх, Смаленскіх, Пскоўскіх зямель. Белай Руссю называлі Наўгародскія, Пскоўскія, Кіеўскія і Чарнігаўскія землі.У 18 ст. назва ўсталявалася і замацавалася на землях Полацкага, Віцебскага, Мсціслаўскага, Мінскага, Смаленскага рэгіёнаў. У канцы 19 ст. Назва распаўсюдзілася на ўсю тэрыторыю сучаснай Беларусі.

І гіпотэзу ўтварэння назвы Белая Русь выдвінуў У.Караткевіч. Беларусьад таго, што у людзей белага колеру твар, валасы, вопратка і блакітныя вочы.

ІІ гіпотэза: шмат азер, шмар рэк, чыстая вада-белая

ІІІ гіпотэза: Поўдзень-чырвоны; Поўнач-чорны; Усход-жоўты, блакітны; Захад-белы, Беларусь на захаде. Заходні напрамак свету характэрызаваўся белым колерам.

ІV гіпотэза:Белая, чыстая хрысцьянская вера

V гіпотэза: У ВКЛ прывілігаванае насельніцтва, на нашых землях жылі наші продкі, змагаліся адстояць незалежнасць, мы свабодныя, незалежныя→белыя

12. Фарміраванне этнічнай тэрыторыі беларусаў у 14-15 ст. Эканамічнае і палітычнае фактары кансалідацыі бел.этнасу.

Аб'яднанне на працягу XIII-XIV ст. раздробленых зямель у складзе Вялiкага княства Лiтоўскага, падначаленне адзiнай вярхоўнай уладзе прывяло да iх тэрытарыяльнай кансалiдацыi i паслужыла штуршком для складвання этнiчнай тэрыторыi беларусаў, якая адпавядала арэалам распаўсюджвання асноўных старажытных продкаў беларусаў (лiтвы, дайновы, яцвягаў, крывiчоў, дрыгавiчоў i радзiмiчаў) i ўяўляла сабой у XIV-XVI стст. ужо дастаткова аднародную ў этнiчным сэнсе (монаэтнiчную) зону. У выніку да сярэдзіны XVI ст. узнік беларускі этнас. Менавіта ў гэты час з’яўляецца назва тэрыторыі “Белая Русь”.

13. Візантыйская імперыя, яе геапалітычнае становішча і духоўны ўплыў на славян.

Сталіцай Візантыйскай Імперыі быў горад Канстанцінопаль, найбуйнейшымі гарадамі лічыліся Александрыя,Бейрут, Ліван.

У Візантыі быў шырока распаўсюджаны гандаль,асабліва шаўковыя і льняныя вырабы. Значнымі дасягненнямі мы абавязаны майстру Сірыі Калійніку,які вынайшаў Грэчаскі агонь – сумясь,якая гарэла на вадзе.Сакрэт гэтага агню вельмі вялікі, таму хто пытаўся раскрыць тайну,таго казнілі.

Вядомым вучоным ў Візантыі лічыўся Леў Матэматык – астраном, які прадсказваў будучыню па нябесным свяцілам. Пракопій Кесарыйскі напісаў тайную гісторыю – сапраўднае становішча Візантыі.

Была заснавана школа:

· Пачатковая (пры манастырах вучылі чытаць,пісаць,лічыць)

· Сярэдняя (вучылі заможных людзей)

· Вышэйшая (вучыліся тыя, хто меў найбольшыя здольнасці ў сярэдняй школе)

Культура Візантыі была на высшым узроўні, падцверджанне таму знамяніты Сафійскі Сабор

 

14. Дух. жыццё ўсх.славян у эпоху ранняга сярэднявечча. Паганства

Першымі рэлігіямі на Беларусі лічыліся фетышызм, татэмізм і анімізм.

Былі такжа і язычніцкія вераванні. Галоўным Богам Паўднёвая і цэнтральнай часткі Беларусі быў Бог Неба – Род. Першы намеснік Рода быў Бог Сварог. Бог зімняга сонцастаяння – Каляда, Бог летняга сонцастаяння – Купала, Бог ураджайнасці – Ярыла, Бог матэрыяльнага дабрабыту – Дажбог, Бог грому і маланкі – пярун, Бог вайны – Святавіт, Бог падземнага царства – Зніч, Бог вятру – Стрыбог, Бог холаду – Зюзя.У перыяд матрыярхату прысутнічалі такія багіні як Цёця – апякунка сямейнага счасця, Лада – багіня лета, Вясна – багіня цяпла, Ляля – багіня любві і прыгажосці.У перыяд патрыярхату – Вялес – бог жывёлагадоўлі і гандлю, Жыжаль – бог кавальскага агню, Пераплут – бог вінадзелля.

15. Прыняцце хрысціянства і распаўсюджанне пісьменнасці на бел. землях.

Хрысціянства было прынята ў 988 годзе вялікі кіеўскім князем Уладзімірам Святаславічам (Краснае Сонейка). У 992 г яго сын князь Ізяслаў заснаваў у Полацку епархію – Вялікую царкоўную акругу. Рагнеда (адна із жонак Уладзіміра) і Ізяслаў сталі першымі хрысціянамі ў Полацкім княстве. Хрысціянства на працягу некалькіх стагоддзяў распаўсюджвалася ў саперніцтве з язычніцтвам. Доўгі час з 9 па 13 ст. яны існавалі разам, бо язычніцтва мела глыбокія і старажытныя карані Распаўсюджваецца і пісьменнасць. У 863 г браты Канстанцін і Мяфодзій стварылі кірылічную азбуку. Яна налічвала 43 літары. Былі распаўс. Берасцяныя грам. (бярозавая кара з літар. надрапанымі на ёй). Першая пісьменнасць належыць канцу 10 ст. У першай палове 11 ст. пачалося летапісанне – запіс падзей па гадах у храналагічнай паслядоўнасці. У пачатку 12 ст. манахам Нестарам была створана “Аповесць мінулых гадоў”. Першай кнігай лічыцца Тураўскае евангелле (11 ст.) на бел. землях. На пачатку 12 ст. – Полацкі летапіс. 13 ст. – Тураўскі і наваградскі летапіс.

Культ. деячы: Еўфр. Полацкая– заснав. муж. і жан. манастыр, дзе перапіс. царк. кнігі. 1-ая жан. ва усх. славян, якую правасл. царква абвясціла святой. Кір. Тураўскі каля 1182 або – рэліг. асветнік, тур. епіскап, пісаў “словы” – звароты да вернікаў, малітвы-споведзі, аповесці-прытчы і г.д. Помнікі мур-га дойлідства: Сафійскі сабор – сяр.XI ст., Спаса-Праабражэнская царква, пабуд. па замове Ефр.Полацкай (там захоу-ца мошчы святой Ефр.); Захав-ся Барысаглебская царква, у ХII ст. у Гродне; Помнік абаронч. дойлідства – 5-ярус., вышын. каля 30 м, Камянецкая вежа, у ХIII ст. на Брэстчэне. Крыж Е.Полацкай, майстар. Богшам па яе заказу у 1161г. Крыж выраб. з кiпарысавага дрэва, яго паверхня абклад. залатымi, а бакi – сярэбр. пласцiнамi з выбiт. на iх надпiс. кірыліцай.

16. Асаблівасці развіцця духоўнай культуры беларускіх зямель у ВКЛ. Месца і роля беларускай культуры ў духоўным жыцці ўсходніх

Свядомы жыццёвы выбар зрабіла ўжо ў 12-гадовым узросце дачка полацкага князя Прадслава, унучка знакамітага Узяслава Чарадзея. Даведаўшыся аб намеры бацькі заручыць яе з будучым мужам княжычам, яна выбрала служэнне Богу і тайна збегла з дому ў жаночы манастыр, дзе атрымала імя Ефрасіння. пазней яна заснавала жаночы і мужчынскі манастыры, у якіх перапісваліся царкоўныя кнігі.Пад яе кіраўніцтвам быў пабудованы Спаскі манастыр. Ужо на схіле жыцця Ефрасіння Полацкая здзейсніла рэлігійны подзвіг – адправілася ў падарожжа на святую зямлю – Іерусалім, дзе і памерла.З цягам часу цела перавезлі ў Полацк. Ефрасіння Полацкая была першай жанчынай ва ўсходніх славян, якую праваслаўная царква абвясціла святой. Выдатным рэлігійным асветнікам з’яўляўся тураўскі епіскап Кірыла. Ён на пэўны час замураваўся ў манастырскай вежы і жыў пустыльнікам – у ізаляцыі ад другіх людзей.Кірыла Тураўскі не толькі чытаў тут кнігі,але і пісаў “словы” – звароты да вернікаў, малітвы, споведзі, аповесці-прытчы, якія маюць павучальны характар.

 

. 17. Статуты ВКЛ. Працэс сацыяльнай і палітычнай кансалідацыі прывілеяваных саслоўяў у XVI ст.

Статуты ВКЛ былі напісаны на старабеларускай мове

· І статут быў напісаны па законам у 1529 г. Увабраў у сябе прывілеі Казіміра ў 1447 г.Ён уключаў законы і правы на нашых землях. Нічога чужога, замежнага. Каб стварыць статут, павінна группа людзей – камісія.На чале камісіі стаяў канцлер ВКЛ – Аляксандр Гальштольд. Асноўную ролю адыграў Ф. Скарына. Па статуту было сфарміравана 13 раздзелаў, 244 артыкулы (шлюбна-сямейнае права, крымінальнае права).

· ІІ статут – 1566 г на чале з Мікалаем Радзівілам Чорным і падканцлерам Астафіем Валовічам. Пад іх кіраўніцтвам камісія стварыла ІІ статут (14 раздзелаў і 367 артыкулаў). Роля: спроба аддзяліць суд ад выканаўчай улады, якая не адбылася, але былі ўведзены земскія суды, асобу адваката, які мог захішчаць падсуднага,увялі рэзумцыі нявіннасці.

· ІІІ статут- 1588 г узначаліў камісію канцлер Астафій Валовіч, які быў у час Чорнага падканцлерам. Яго намеснікам быў Леў Сапега (напісаў прадмову да ІІІ статута). ІІІ статут меў 14 раздзелаў і 488 артыкулаў. З дапамогай статуту ажыццявілі паддзел уладаў: сойм лічылі заканадаўчай уладай, князь – выканаўчая ўлада, галоўны трыбунал – судовая ўлада.

19. Сацыяльна-палітычнае развіццё бел.гарадоў у XV-XVIIIст. Магдэбургскае права.

Стан гарадоў у 15 – 18 стст. вызначауся тым, што каля 40% усих гарадоў были прыватнауласницкими, г. зн. знаходз. ва уласнасці феадалаў. Насельніцтва прыватных и дзяржаўныых гарадоў імкнуліся пазбавицца. ад феад. залежнасці, што праялял. у барацьбе жыхар. за пашыр. сваих праў. Практычна ўсе гарады ў 16- 17 ст атрымалі магдэбургскае права (права на самакіраванне) (Яго назва паходзіць ад нямецкага горада Магдэбурга, які першы ў гісторыі атрымаў такое права ў 18 ст.). Адасобленныя часткі горада, якія знаходзіліся пад уладай магната або царкоўнай установы называліся юрыдыкамі. На іх не распаўсюджвалася ўлада органа гарадскога самакіравання – магістрата. Кіруючыя пасады ў магістраце (кіраўнік-войт, старшыня гарадской рады-бурмістр і інш) захопліваліся прадстаўнікамі багатых гарадскіх вярхоў, якія перакладвалі асноўныя падаткі на плечы простых гараджан. Магдэбургскім правам карысталіся таксама некаторыя мястэчкі, іх колькасць пастаянна павялічвалася. Першым вольным горадам на сучаснай тэрыторыі. Бел. стала у 1390 г. Бярэсце. Самы старажытытны горад Бел.- Полацк набыў Магдэбургскае права у 1498 г. Минск – сучасная сталіца Бел. – атрымаў права на самакіраванне ў 1499 г.

18. Сацыяльна-эканамічнае жыццё ў ВКЛ. Аграрная рэформа 1557 г і яе вынікі.

Эканамічнае жыццё на землях ВКЛ заключалася ў паддзяленні зямлі на: памесную (феадал дае зямлю за службу) і вотчынную (перадавалася па наследству). Каб упарадкаваць землекарыстанне і павіннасці сялян, была ўведзена адзіная стандартная мера зямельнай плошчы – валока, з якой ад сялян патрабаваліся аднолькавыя падаткі і павіннасці. У 1558 г вялікім князем літоўскім і каралём польскім Жыгімонтам ІІ Аўгустам быў падпісаны дакумент пад назвай “Устава на валокі”, які прадугледжваў правядзенне аграрнай рэформы – шэраг мерапрыемстваў у галіне сельскай гаспадаркі. Сялянскія гаспадаркі атрымалі 1 валоку на дзве сям’і і сярэдні сялянскі надзел складаў 10,6 га – паўвалокі, лепшыя землі адышлі пад панскія фальваркі.

20. Рамяство і гандлёвыя сувязі падчас знаходжання бел.земляў у складзе РП. Мануфактурная вытворчасць. Фарміраванне саслоўяў. Юрыдычнае і эканамічнае становішча сялян 18 -19 ст

У 18 ст. Цэхавая арганізацыя прамысловай вытворчасці пачынае Ўступаць мануфактурнай вытворчасці. Мануфактурамі (манус – рука, фактура – выраб) называлі капіталістычныя прадпрыемствы, заснаваныя на ручной працы і шырокім яе падзеле. Мануфактура з’яўлялася пераходнай формай вытворчасці ад рамяства да фабрыкі. У адрозненне ад цэха на мануфактурах выкарыстоўвалася наёмная праца і існаваў яе падзел. Мануфактуры ўзнікалі перш за ўсё ў малых гарадах і мястэчках, таму што ў буйных гарадах значную канкурэнцыю ім складалі цэхі. Першыя мануфактуры з’явіліся ў 10 -30-х гг 18 ст. Гэта Налібоцкая і Урэцкая скляныя мануфактуры (у мінскай вобласці) шырокую вядомасць набылі Слуцкая і Нясвіжская мануфактуры шаўковых паясоў, у Карэлічах – ткацкая (шпалеры, абрусы, палатно для аббіўкі сцен)

21. Уключэнне бел.зямель у склад Расійскай Імперыі ў выніку падзелаў РП. Паўстанне Т.Касцюшкі.

РП у 18 ст была слабой дзяржавай як у ваенных умовах, так і ва ўладзе. Кароль і князь не маглі вызначыць галоўныя задачы для дзяржавы, таму абапіраліся на сойм, але і ён быў не надзейны. Адна з прычын падзелу РП заключалася перш за ўсё ва ўнутрыпаліт. становішчы самой дзяржавы. Яно характарызавалася як паліт. крызіс або бязладдзе. Такі стан стаў вынікам злоўжывання шляхецкімі вольнасцямі. На пасяджэннях сейма яшчэ з другой пал. XVIст. дзейнічала права “ліберум вета”. Згодна з ім, калі хоць адзін дэпутат сейма выступаў супраць, то рашэнне не прымалася, а пасяджэнне сейма спынялася. З 1652 па 1764г. па гэтай прычыне былі сарваны 48 сеймаў з 55. Другой з прычын з’явілася тое, што барацьба народаў ВКЛ за св. дзяражаўнасць аслабляла РП і ў эк., і ў паліт. адносінах. У гады Паўночнай вайны (1700-1721) РП стала “заездным дваром і карчмой” для іншазем-ных войскаў. Такое ўнутрыпаліт. становішча дазволіла суседнім дзяржавам умешвацца ў яе ўнутр. справы. Цяжкае становішча РП скарысталі яе суседзі – Расія, Прусія і Аўстрыя. Усе тры дзяржавы імкнуліся да новых тэрытарыяльных захопаў, былі зацікаўленыя ў падзенні Рэспублікі. Пасля доўгіх перагавораў Расія, Прусія і Аўстрыя прыйшлі да рашэння падзяліць паміж сабой землі РП.

Першы падзел 1772г. – частка земляў Польшчы адышла да Аўстрыі і Прусіі, усх. Частка Віцебскай вобласці, усх.частка Гомельскай і ўся Магілёўская – да Рас.Імперыі. 3 мая 1791г. была абвешчана Канстытуцыя, першая ў Еўропе. Яна ліквідавала падзел РП на ВКЛ і Польшчу. Канстытуцыя закладвала аснову для вывядзення краіны з паліт. крызісу.

У студзені 1793г. - другі падзел РП. Уся цэнтральная частка Беларусі адышлаў склад Рас.Імперыі. Спробай захаваць незалежнасць РП стала паўстанне 1794г. на чале з ураджэнцам Бел. генералам-лейтэнантам Т.Касцюшкам. У ВКЛ на чале паўстання стаяў палкоўнік Ясінскі. Але паўстанне было падаўлена рас. войскамі пад кіраўніцтвам Суворава.

У 1795г. было падпісана пагадненне аб трэцім падзеле РП. Да Расіі адышлі ўсе бел.землі.

22.Асаблівасці сац.-эк. развіцця Б. і асноўныя напрамкі палітыкі самадзяржаўя ў Б. пасля уключэння у склад Рас. имперыі.

Пасля 3 падзелау РП да Расіі былі далучаны бел. земли з насельництвам больш 3 млн чал. На працягу кароткага тэрмину часу царызм ожыцяўляў рад мерапрыемстваў, каб умацаваць сваю уладу.

1.Тэрытарыяльна-адміністрацыйны падзел зямель ВКЛ, ствараліся генерал-губернатарствы. Літоўская (Мінская, Гродненская, Віленская), Беларуская (Віцебская, Магілёўская)

2.Прысяга Екацерыне 2. Усе саслоўі, якія мелі землі, павінны былі прысягнуць Екацерыне 2. Тыя, хто адказаўся атрымалі тэрмін 30 дзён, каб з’ехаць за мяжу дзяржавы.

3.Разбор шляхты. – прадстаўленне дакумента на валоданне зямлі. Хто не прадстаўляў дакументаў, тых пераводзілі ў саслоўе сялян.

4.Паўстанне 1831 г.(ўдзельніки паўстання лішыліся земляў, было вырашана накіраваць на бел.землі ваеначальнікаў, якія прадстаўлялі расійскую палітыку на нашых землях.)

5.Быў заменены падатак падымны на падушны.

6.Уніяты(80 % веруючых) пераводзілі прымусова ва праваслаўе

7.1840 г – адмена назвы ВКЛ, увядзенне назвы паўночна-заходні край. Замена расійскімі законамі 1588 г 3 статута

8.Увядзенне яўрэйскай аселасці.

 

 

23. Крызіс феадальна-прыгонніцккай сістэмы,адмена прыгоннага права на Б.

Прычыны адмены прыгон. права:

1.Сац.-эк. адсталасць, незадавол. сял. у выніках працы.

2. Ваенна-тэхн. адсталасць, паражэнне у Крым. Вайне

3. Жаданне урада прадухіліць сял. бунт шляхам рэформы.

Паступ. выспявала думка правесці рэф. “зверху”,не чакаючы пакуль яе правядуць “знізу”. Прадугледжвалася захаваць права уласнасці дваран-памешчык. на зямлю, а сял. даць асабістую вольнасць без надзялення іх зямлею. Адмена прыгон. права- сведчанне працэсу мадэрнізацыі, пераход ад феадал. да бурж. адносін. 19 лютага 1861г. Алякс. 2 быу падпіс. Маніфест аб адмене прыгоннага права. Памешч. страцілі паліцэйскую і суд. уладу над сял., вызваляліся ад усякай адказнасці за выплату сял. падаткау і выкананне павіннасцей на карысць дзярж.. За гэта адказвалі самі сял. на аснове “кругавой парукі”(калектыунай адказнасці). Сял. не атрым. зям..пры раздзеле зям. памешч. пакінулі сабе самыя лепш. зем., што прывяло да церазпалосіцы. Парадак размеркавання зямлі замацоувауся у “устауных граматах”. Сял. за свой зям. надзел на працягу 9 г. выплачвау грошы памешч., так каб ен паклаушы яе у банк пад 6% гад., мог атрым. штогод сумму роуную гад. чыншу, які ен атрымлівау да рэф.. 20%-сял. плацілі памешч., 80%-дзярж. На прац. 49г. сял. павінны дз.выплаціць гэтую сумму, і працэнты за пазыку.да поунага выкупу зям. сял. лічыліся “часоваабавязаннымі”Вынікі: памешчыкі на тэр.Б трымалі больш паловы зям..

 

 

24. Шляхі развіцця капіталістычных адносін. Спецыфіка прамысловага перавароту ў Беларусі. Будаўніцтва чыгунак, фарміраванне пралетарыяту і буржуазіі. Узнікненне індустрыяльнага грамадства ў другой палове 19 ст.

19 ст. Характэрызуецца рэзкім пад’ёмам сельскай гаспадаркі, эканомікі ва ўсім міры.У Расійскай Імперыі назіраліся змены ў палітычным жыцці. Бел. 60-90 гг. вызначалася прамысловай рэвалюцыяй.,якая прыйшла сюды разам з развіццем капитализму. Развиццё прамысловасці сведчыла аб тым, што побач з феадал. сац-эканам. укладам ўзнікае капиталистычны. Гэтыя суадносины были прыкладна 63% (эк-ка) супраць 37%(капит-ы шлях развицця). машынная вытворчасць патрабавала высокаквалификаваных майстроу, таму прымусовая праца неписьменных прыгон. сялян, якая пераважала на памешчыцких прадпрыемствах, пачала саступаць месца выкарыстанню квалификаванай вольна-рабочай силы на гарадских прамысловых прадпрыемствах. Пасля вайны 1812г назіраўся хутки рост гараоў и их насяленне. Тлумачыўся ён не стольки эканам. фактарами, кольки існаваннем “мяжы яурэйскай аселасци”. Важную ролю у працэссе урбанизацыи Б. адыгрывали мястэчки. Пераважная большасць мястэчак належала памешчыкам. Перавод вёски у разрад мястэчка патрэбна было атрымаць дазвол у губернатара. Да сяр 19 ст. істотную ролю у таварна-грашовых адносінах адыгрывалі кирмашы. Яны праводзилися у мястэчках и гарадах у пэуныя дни, звязаныя з царк. святами. У 1862г. на паун.-зах. частцы бел. тэрыторыі пракладзена 1 чыгунка Пецярбург-Варшава, якая праходзила праз Вильню, Гродна, Беласток.У 1880-1890 г. пачаўся рух па Палеских чыгунках,якія уключалі. Станцыі Мазыр, Кобрын, Жабинка, Пінск,Лунинец,Гомель, Брэст.

 

 

25.Шляхецкія паустанні і іх уплыў на палітыку самадзяржаўя ў бел. губернях. Паўстаннее 1830-1831 гг. Паўстанне К.Калиноўскага 1863г.

У лістападзе 1830г. у Варшаве шляхецкімі рэвалюцыянерамі было паднята паўстанне супраць расійскага панавання. Галоўнай прычынай паўстання была незадаволенасць шляхты падзеламі РП, парушэнне расійскімі уладамі польскай Канстытуцы 1815г. Польская шляхта імкнулася дабіцца незалежнасці РП у межах 1772г.Найбольш радыкальная частка арыстакратыі ажыцяшленне сваіх мэтаў звязвала з падрыхтоўкай і паўстаннем супраць царскіх улад пры падтрымцы сялян.Іх называлі чырвонымі. Частка буйных памешчыкаў, якія спадзяваліся дасягнуць сваёй мэты без удзелу сялян называліся белымі.Кіраўніком белай плыні рэвалюцыянераў быў Вікенцій Канстанцін(Кастусь) Каліноўскі. Ён паходзiў з сям’i збяднелага шляхцiца Гродзенскай губернi, скончыў Пецярбургскi ўнiверсiтэт. Вярнуўшыся ў 1861 г. на радзiму, К. Каліноўскі стварыў у Гродне нелегальную рэвалюцыйную арганiзацыю і стаў восенню 1862г. Старшынёй Літоўскага правінцыяльнага камітэта.. Выдаў разам з Ражанскім і Урублёўскім 7 нумароў падпольнай рэвалюцыйнай газеты на беларускай мове “Мужыцкая праўда”.Паўстанне было намечана на лета 1863г. Расійскае самадзяржаўе пранюхала пра гэта, таму сталі прызываць у армію тых, хто хацеў удзельнічаць у паўстанні. Паўстанне пачалося ў студзені 1863г. Чырвоныя хацелі падняць народнае паўстанне, звергнуць самадзяржаўе.Выступалі за дамоўленнасць з урадам Англіі і Францыі(каб Англія зрабіла націск на Расійскую дзяржаву, каб яны адказаліся ад зямель, якія адышлі ў склад Расійскай Імперыі пасля 3 падзелу Рэчы Паспалітай. Паўстанне было разгромлена. Каліноўскі стаў рыхтаваць новае на вясну 1864г. Але адзін чалавек не вытрымаў дапросаў і расказаў, дзе хаваецца Каліноўскі. Яго схапілі і арыштавалі. Там ён напісаў Пісьмо з-пад шыбеніцы.

26.Народніцкі и сац-дэмакрат. рух на Б. ў 2 пал.19-пач.20 ст.

Народніцкі Рух звязаны з народнымі арганізацыямі ў Пецярбургу ў 1876г. У 1877 г. Утварыўся гурток, якім кіраваў Велер. У 1879 г. Утварыліся дзве арганізацыі Чорны перадзел і Народная воля. Чорны перадзел выступала за адбіранне зямлі ў памешчыкаў і аддачу яе сялянам.лідар арганізацыі – Пляханаў.У Пецярбургу і ў Маскве былі рэпрэсіі супраць гэтай арганізацыі. Народная воля набывала вагу. 1 сакавіка 1881 г.- тэрарыстычны акт супраць імператара Аляксандра 2.(Ігнат Грынявіцкі)У 1884 г. Створана арганізацыя гоман (марчанка, Ратнер)Утвораная ў Вільні ў 1897 г. Партыйная арганізацыя – Бунд – усеагульны яўрэйскі рабочы саюз. У 1898 г. – РСДРП – расійская сацыял-дэмакратычная рабочая партыя ў Мінску.У 1902 г.ПСР – партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў(эсэры). Стваральнікі і кіраўнікі: Луцкевічы, Іваноўскі, Бурбіс, Лёсік, Буйло, Ластоўскі, Колас, Цётка.

27.Рэвалюцыя 1905-1907 гг. Пачатак парламантарызму.Лютаўская рэвалюцыя 1917 г. Беларускі нацыянальны рух і яго роля ў рэвалюцыйным працэсе пачатку 20 ст.

У пач. 20 ст супярэчнасці ў грамадстве абвастрыліся таксама ў сувязі з эканамічным крызісам 1901-1903 г. і паражэннем царскай Расіі ў Руска-японскай вайне 1904-1905 г. Такім чынам, існаванне буйнага памешчыцкага землеўладання і неабходнасць расчысціць зямлю для свабоднага развіцця капіталізму, наяўнасць у пач. 20 ст. такога найбуйнейшага перажытку сярэднявечча, як царскае самадзяржаўе, нявырашанасць нацыянальнага пытання прывялі да рэвалюцыі 1905-1907 г. Яна з’яўлалася буржуазна-дэмакратычнай. Чарговым этапам дэмакратычных пераўтварэнняў на шляху ўсталявання буржуазных адносін стала рэвалюцыя ў лютым 1917 г. Яна была выклікана таксама 1 сусветнай вайной і яе трагічнымі наступствамі.У Расіі бурж.дэм рэвалюцыя прайшла ў некалькі этапаў: у 1905-1907 г, і ў лютым 1917 г. Яны вырашалі задачы дэмакратычнага характару: звяржэнне самадзяржаўя, ліквідацыя феадальна-прыгонніцкіх перажыткаў, буйнага памешчыцкага землеўладання, знішчэння нац. прыгнёту,выхадам краіны з вайны шляхам заключэння дэмакратычнага міру. Крывавая нядзеля 9 студзеня (растрэляна мірняе шэсце),весна-лета эканамічныя забастоукі, кастрычнік-усерасійская стачка.17 кастрычника 1905г.-маніфест Мікалая ІІ(дзярж. дума-заканадаучы орган,свабода друку, слова, сходаў) 18.10.1905г.Мінск-Курлоускі растрэл мітынга(так сама у Віцебске).Сялянскі рух расце(в. Пінкавічы-пад кіраун.Я.Коласа), салдацкі рух расце(у Бабруйскай,Брэсцкай крэпасцях,Баранавічы).Снежань 1905г.-кульмінацыя(на Беларусі падаулены выступленні).1906г.-спад руху рэвалюцыі.

28. Асаблівасці складвання канфесійных адносін на Беларусі ў 16-17 ст. Брэсцкая царкоуна - рэлігійная ўнія.Рэфармацыя і контрэфармацыя, фарміраванне ўніяцкай царквы.

988 г. – Уладзімір Святаславіч прыняў хрысціянства на русі. Канстанцінопаль хацеў, каб у Кіеве заснавалі мітраполію. У 13 ст. Суздальскае, Тверскае, Маскоўскае княствы былі заваяваны мангола-татарамі.У 1589 г. Патрыярх канстанцінопальскі Ерамей прыехаў у Маскву і правазгласіў яе ўсеярусійскім патрыяршэствам. Заснаваны мітраполіі: у Кіеве і ў Маскве, прытым Масква забрала назву Русь сабе. Рабы Божыя і рабы царскія – крэсцьяне. Адбываецца суперніцтва паміж царквой і дзяржавай. Мітрапаліт кіеўскі Рагоза сабраў епіскапаў Ецэя і Гогаля, яны вырашылі ініцыяваць аб уз’яднанні праваслаўнай царквы з каталіцкай. Было вырашана, што абрады застаюцца праваслаўныя. 1596 г. – перамовы ў Брэсце (падпісаны). Набажэнствы праводзілі на роднай мове. Клімент 8 зацвердзіў гэтыя аб’яднанні і ўтварылася ўніяцкая царква, або грэка-рымская. У 17-18 ст. на бел.землях 80 % ўніятаў. У 1839 г. Мікалай 1 наладзіў Полацкі царкоўны сабор і адмяніў уніяцтва, а ўніяты прымусова пераводзіліся ў праваслаўных. Рэфармацыя пачалася ў 16 ст. Гэта падзея адносіцца да адраджэння.Каталіцкая царква страціла сумленне, раздаваліся індульгенцыі(бумага аб адпушчынні грахоў) Адбываліся пратэсты супраць каталіцкай царквы ў зах. Еўропе, пратэстантаў сжыгалі на кастры.Марцін Лютар выступаў супраць і раіў людзям палпарадкоўвацца герцагам. Лютаранская царква лічыла, што неабавязкова наведваць касцёлы, галоўнае маліцца. Бацькі бел.рэфармацыі – Мікалай Радзівіл Чорны і Ян Чадроўскі.

29.Асноўныя тэндэнцыі і дасягненні ў развіцці культуры ў эпоху Адраджэння і Асветніцтва. Роля і месца бел.культуры ў еўрапейскім культурна-цывілізацыйным працэссе.

Развіццё культуры Беларусі ў 16-17 ст. атрымала назву Беларускае Адраджэнне.Прадстаўніком рэнесансавай культуры на Беларусі быў першадрукар, гуманіст і асветнік Францыск Скарына (каля 1490 г. – каля 1551 г.).нарадзіўся ў Полацку, дзе і вучыўся. Скончыў Віленскую гімназію і Кракаўскі універсітэт. Двойчы стаў доктарам навук(ступень бакалаўра і палучыў званне доктара медыцынскіх навук). У Празе Ф. Скарына пры дапамозе заможных віленскіх і полацкіх мяшчан заснаваў друкарню. 6 жніўня 1517 г. выйшла з друку першая кніга “Псалтыр”. Першадрукар выдаў пераважную частку Старого Запавету Бібліі, прычым выбраў найбольш важныя кнігі. У 1520 г. Скарына пераехаў у Вільню, дзе ў 1522 г. выйшла ў свет зборнік рэлігійных і свецкіх твораў- Малая падарожная кніга Зборнік был больш даступным шырокаму колу насельніцтва.Ф. Скарына выступіў у якасці стваральніка новага літаратурнага жанру – прадмоў.Ф. Скарына ўнёс уклад у распрацоўку беларускай літаратурнай мовы. Выдатным дзеячам беларускай культуры быў паэт-гуманіст, прадстаўнік новалацінскай літаратурнай школы М. Гусоўскі. Атрымаў адукацыю ў Вільні, Польшчы, Італіі. Знаходзячыся ў Рыме, па замове папы Рымскага ён стварыў на лацінскай мове сапраўдны гімн Бацькаўшчыне-Песня пра зубра.

30. Бел. нац.-культурнае адраджэнне ў пач. 20 ст.

Нацыян.-культурны рух у пач.20 ст. быў прадстаўлены дзейнасцю газета Наша Ніва, якая дзейнічала на працягу 1906-1915 гг. Яе галоўнымі тэмамі былі Б. і лёс народа. На яе старонках упершыню ўбачылі свет паэмы Купалы Курган і Бандароўна, урыўкі з паэмы Новая зямля-Коласа. Да 1914 г. Галоўны рэдактар Алесь Уласаў, а з 1914 па 1916 г – Янка Купала. Пад уплывам рывалюцыі 1905-1907 г. ажывіўся друк. У Пецярбургу была ўтворана выдавецкая суполка Загляне сонца і ў наша аконца.Былі надрукаваны зборнік Жалейка – Я.Купалы, Дудка беларуская і смык беларускі – Багушэвіча.Значнай з’явай стала выданне ў Вільні братамі Луцкевічамі і Цёткай газеты Наша Доля.

40 Паліт. рэпрэсіі 30х гг.Вызначэнне грамадска-паліт. ладу ў СССР як “дзярж. сацыялізму”.Грамадска-паліт.сітуацыя ў БССР у першае пасляваеннае дзесяцігоддзе.

Рэпрэсіі пачаліся раней,адразу пасля Кастрыч. Рэвалюцыі,іх пачалі Ленін і Троцкі, а прадоўжнікам стаў Сталін.Яны распачалі будаўніцтва канцлагероў.Партыя стрварала камандна-адміністратыйную сістэму.Выраш. шмат пытанняў па мадэрнізацыі эканомікі.Была патрэбна не толькі танная рабочая сіла,але і бесплатная(яна выконвалася за кошт арыштаваных).Разнарадкі аб колькасці ворагаў народа,якую павінны вынайсці рэспублікі.Калі не знаходзілі,то іх саміх рэпрэсіравалі,судзілі двойкі і тройкі. 2-ка: партыі-важным лічылася асабістае прызнанне.Органы НКУС выкарыстоўвалі розныя катаванні,каб заставіць прызнанне.Многа хто сам на сябе нагаворваў. У 3-ку ўваходзілі ўлада і старшыні саветаў. 1937-1938 г – пік рэпрэсій.Рэпрэсіраваных – 600000, 358 000 – загінула.

31. Войны 17-18 ст. і іх наступствы. Казацка-сялянская вайна, вайна РП з Расіяй.

Войны гэтага часу былі вельмі цяжкімі, асабліва казацка-сялянская і вайна ПР з Расіяй. Такіх страт не было нават на ВАВ. У РП уваходзілі землі ВКЛ і Украіны.Паміж Польшчай і ВКЛ адбывадіся непаразуменні. На чале Украіны выступала казацтвы, на баку Польшчы-шляхта ВКЛ на чале з Янушам Радзівілам. Казацкія загоны (сялянскія атрады) падтрымлівалі беднякі,запарожская сеч супрацьстаяла палякам, а шляхта –на польскім баку.Казацкія старшыні звярталіся да Багдана Хмяльніцкага, каб распачаць вайну. Палякі не любілі Б.Хмяльніцкага за яго лідарства, таму згвалтавалі яго жонку і дачку. Вайна пачалася ў 1648г, працягвалася да 1651г.Сумесныя атрады РП і Польскія войскі адваявалі правабярэжнюю тэрыторыю Украіны. У 1651- 1654 г.-перамірые, рыхтаваліся да новых змаганняў.Б.Хмяльніцкі звярнуўся да Рас.цара за дапамогай і пасля 8 студзеня 1654 г. падпісалі ўнію паміж Украінай і Расіяй.Распачалася вайна супраць РП 1654-1667г. У 1655 г. была акупіравана тэрыторыя Беларусі. І толькі ў 1661 г большая частка зямель была вызвалена. У 1667 г Падзвінне і Смаленшчына заставаліся ў складзе РП. Распачаліся перамовы ў Андрусава, было заключана Андрусаўскае перамір’е і падпісанне міру. У выніку Падзвінне адышло РП, а Смаленшчына – Расіі.

32. Паўночная вайна 1700-1721 г.і яе наступствы на бел.землях.

Кааліцыя дзяржаў- Паўночны саюз, куды ўваходзілі Расія, Саксонія, Данія і потым далучылася РП супраць Швецыі з выдатным флотам і добраабучанай сухапутнай арміяй, якой кіраваў Карл 12. РП (кароль Аўгуст2)выступіла на боку кааліцыі, каб вярнуць землі Лівоніі.На першым годзе Дацкая армія была разгромлена. Саксонскае войска было разгромлена пад Рыгай пад кіраўніцтвам Аўгуста 2. Пётр 1 з войскам узялі ў блакаду г.Нарву ў 1770г., дзе была важнейшая бітва, у якой Карл 12 утварыў Пятру 1 разгром.У 1702 г войскі Карла 12 з’явіліся на тэрыторыі РП. Расія і Пётр 1 былі зацікаўлены, каб Карл 12 быў даўжэй на тэрыторыі РП, каб ім правясці неабходныя рэформы і прывесці войскі ў парадак.Аўгуст 2 лічыўся сябрам Пятра 1 і яны таемна вялі перамовы. Дазнаўшыся аб гэтым, Карл 12 лішыў пасады Аўгуста 2.Замест быў пастаўлены кароль Станіслаў Ляшчынскі.Карл даў загад, каб адправілі 16 тыс.войска на падтрымку з Прыбалтыкі пад Палтаву.Пётр 1 дазнаўся і не хацеў дапусціць гэты абоз, які ўзначаліў Левен Гаўпт, на Украіну. Рас.войскі дагналі абоз каля Прапойска.Каля в.Лясная атрад Гаўпта быў разгромлены. 28 верасня 1708 г –напад на швелаў, ў якім загінула 8 тыс.і 2 тыс узяты ў палон.Да Карла 12 дайшлі некалькі тыс., але ім самім патрэбна была дапамога.

33.Беларусь ў вайне 1812 г.

Прычыны вайны: Францыя імкнулася заваяваць Еўропу і ўвесь свет.Галоўная задача: разграміць Расійскія арміі, навязаць Рас.войскам генеральнае сражэнне на мяжы і дыктаваць свае правы Аляксандру 1. 12 чэрвеня 1812 г. 600-тысячная армія Напалеона без аб'яўлення вайны пераправілася у раене Коўна у межы Расійскай імперыі — на землі Беларусі і Літвы. 16 чэрвеня была занята Вільня. На чале расійскай арміі – Кутузаў.

1-я руская армія (120 тыс.) генерала Баркалая дэ Толі (штаб у Вільні) і 2-я руская армія (80 тыс.) генерала П. Баграціена (штаб у Ваўкавыску) адступалі ад заходніх граніц з мэтай злучэння. 3-я армія 33 тыс.чалавек, штаб у г.Луцку, была ў баку ад асноўных падзей.24 чэрвеня 1812 г – перайшлі Нёман, а 28 – перайшлі граніцу РП.Барклай дэ Толі камандаваў усімі войскамі Расіі. Ён загадаў Баграціёну адступаць,можна было даваць бітвы, але не генеральныя.1-я і 2-я арміі хацелі аб’яднацца, але напалеон не даў ім гэтага зрабіць, разбіў іх па адзінцы.Каля гарадоў Нясвіж, Полацк, Мір, Карэлічы, Клясціцы-галоўныя бітвы, нанесены паражэнні французам.

Каля мястэчка Клясціцы генерал Я. Кульнеў атрымаў перамогу над войскамі маршала Удзіно, які, страціўшы амаль увесь абоз і 900 палонных, быў вымушаны адступіць да Полацка. У Віцебску Напалеон хацеў звярнуцца да Аляксандра 1 аб міры, але папераду было Барадзінскае сражэнне 26 жніўня 1812 г.-захоп Масквы і адступленне з яе. У час адступлення франц.арміі восенню 1812 г адбылася рашаючая бітва пад Барысавам (р.Бярэзіна), дзе разграмілі Банапарта.Ён імітаваў пераправу ў адным месцы, а сам пераправіўся ў іншым.Загінула звыш 20 тыс.У Смаргоні Напалеон пераапраноўваецца і накіроўваецца ў Парыж.Каля 1 млн.бел. насельніцтва загінула.

 

 

34. Геапалітычнае становішча і сац.-эк.сітуацыя ў Беларусі ва ўмовах 1 Сусветнай вайны. Галоўныя бітвы на бел.землях.

Першая сусветная вайна працягвалася з 1 жніўня 1914 па 11 лістапада 1918г. Прычынай вайны з'явілася барацьба дзвюх імперыялістычных груповак дзяржаў Траістага Саюза(Германія, Італія, Аўстра-Венгрыя) і Антанты (Англія, Францыя, Расія) за падзел калоній, рынку сбыту тавараў і крыніц сыравіны. Жнівень -верасень 1915 г. Асноўныя сілы Германіі былі засяроджаны на Усходнім фронце, які імкліва набліжаўся да Беларусі. Стаўка Вярхоўнага га-лоўнакамандавання была пераведзена з Баранавічаў у Магілеў. У раене Вільні пачынаецца аперацыя, вядомая як «Свянцянскі прарыў». 14 верасня захапілі Вілейку і падышлі да Маладзечна. 16 -- 17 верасня у раене Ма-ладзечна, Вілейкі, Смаргоні 2-я руская армія спыніла наступленне германскіх войскаў і адкінула немцаў у раен азер Свір і Нарач. У кастрычніку 1915г. Расійска-германскі фронт стабілізаваўся на лініі Дзвінск – Паставы – Баранавічы - Пінск. Немцы акупіравалі ¼ Беларусі, дзе да вайны жыло каля 2 млн. чалавек. Наступальная аперацыя рускіх войскаў адбылася у раене возера Нарач. Распачата 18 сакавіка 1916 г. з мэтай аблягчыць становішча французскай арміі пад Вердэнам. Але дабіцца рашучых вынікаў не удалося. Гэтаму перашкодзілі не-спрыяльныя метэаралагічныя ўмовы, слабая артылерыйская падрыхтоўка. Самым буйным з іх было паўстанне салдат у кастрычніку 1916 г. у Гомелі. У гэтым выступленні прынялі ўдзел некалькі тысяч чалавек. Паўстанцы раззброілі каравульную каманду, вызвалілі каля 800 арыштаваных таварышаў У гэтым выступленні ўдзельнічалі і рабочыя Гомеля. Летам 1916 г. Адбылася яшчэ адна ваенная аперацыя – Баранавіцкая, яе мэтай было падтрымаць наступленне рускіх войскаў на паўднёва-заходнім фронце, вядомае пад назвай Брусілаўскі прарыў.

 

35.Роля Кастр. рэвалюцыі ў гістар. лёсе бел.народа. Устанаўленне сав.улады. Барацьба з германскімі і польскімі інтэрвентамі.

25 кастр. (7 лiстапада) у Петрагр. бальшавiкi узнялi узбр. паўстанне. Яно пач. з 3х залпаў «Аўроры». Рухаючая сiла паўстання – матросы, чырвонаармейцы. Час. урад (на чале з Керамскiм) не знайшоў значных сiл, кааб абаранiць Зiмнi Палац. Керамскi ўцёк, а Час. Урад арыштаваны бальшавiкамi i перапраўлены ў Петпапаўл. крэпасць (турму). А на чале з бальшавiкамi быў сфармiраваны Савет, у якi ўвайшлi Ленiн, Дзяржынскi. 25 кастр. адбыв. 2гi з’езд Саветаў, дзе перавага была на баку бальшавiкоў. Там быў прынят «Дэкрэт аб мiры i зямлi». Аб мiры - бальш. мяркавалi звярнуцца да ўсiх ваюючых краiн i заключыць усеаг. сусветны мiр. Аб зямлi – уся зямля памешчыкаў пераходзiць сялянам (але пасля яна будзе адабрана пад калгасы i саўгасы). Перамовы былi ў Брэст-Лiтоўску, iх узнач. Леў Троцкi. БСГ i iншыя партыi выступiлi са зваротам «Да бел. Народа», У лiст. 1917 адбыўся 3цi з’езд Саветаў сялянскiх дэпутатаў i армii зах. Фронту, раб. i cял. дэпутатаў. Iх рашэннямi быў абраны Аблвыканкам Саветаў рабочых, сял. i салд. дэпутатаў Зах, вобласцi i фронту. Гэтым жа рашэннем быў зацвержаны адмiнiстр.-гасп. Статус Бел. як Зах. вобласцi у межах Сав. Расii. Аблвыкамзах узначальвалi: Кнорын, Мяснiкоў, Ландэр, Крывашэiн, Фрузэ, Любiмаў

 

 

36.Шляхі фарміравання бел.дзяржаўнасці нац.дэм.і рэв.клас.асновах пазіцыя бальшавікоў у нац.пытанні.вынікі ўсебеларускага з’езда.

Першы Усебеларускi з'езд адбыуся 5-7 снежня 1917 г. у Мiнску. На iм1

прысутнiчала 1872 дэлегаты, якiя былi абраны ад усiх 5-цi губерняу Бела-

русi. Па прадстаунiцтву i складу гэта быу у поунай меры паунамоцны з'езд

якi меу права вырашаць пытаннi аб стварэннi краевай улады.На з'ездзе была абрана Рада i аб'яулены па-за законам Аблвыкамзах Бальшавікі імкнуліся не дапусціць пачатку работы з’езда. 17 снежня частка разагнаных дэпутатау сабраласяу дэпо Либава- роминскай чыгунки, праца адбывалася да 21 снежня. Яны абрали выканаучы камитэт з 10 ч-к на чале з Я.Варонкай. У Брэсце дэлегацыю узначальвау Троцки, а кайзерауския войски узначалиу Гиндэрбург. На Брэст-Литоуския перамовы не прыгласили ни аднаго прадстауника ад Б. Троцки заявиу, што армия будзе распушчана, вайну сав. улада працягваць не збираецца и пагадненне на умовах Германии падписваць не будуць. Гэтая заява прывяла да разрыву памиж немцами и сав. уладай. Немцы пачали наступаць 18 лютага 1918г.

Абвяшчэнне БНР

Сав. Расія і Германія распачалі сепарацкія перамовы ў Брэст-Літоўску. Сав.дэлегацыю ўэначаліў Л.Троцкі (1918г) 19 лют. бальшавіцкія ўлпды авакуіраваліся, 20 –Мінск аказаўся ў поўным безуладдзі. 21 лютага выдалі 1 ўстаўную грамату, якая правазгласіла сварэнне бел.урада. 23 лютага – дзень стварэння новай арміі. 3 сакавіка – падпісалі Брэст-Літоўскі дагавор. 9 сакавіка 1918г. была выдадзена 2-ая ўстаўная грамата, якая абвяшчала стварэнне БНР. 25 сакавіка 1918г. была выдадзена 3-яя ўстаўная грамата, якая абвясціла незалежнасць БНР у яе этнічных межах. У створаную раду ўвайшлі Серада, Скирмунт, Рычэуски, Аусяник, Лесик акрамя Я. Варонки. Пазней сюды войдуць браты Луцкевичы, Смолич. Але усе гэта прывядзе да разрыву у радзе. Рада існуе і да нашага часу (у Канадзе). 11 лістапада адбылася рэвалюцыя ў Германіі і нямецкія войскі былі адазваны з нашых зямель.

38.Генезіс белсав.дзяржаўнасці 1917-1921г. Роля і месца БССР у складзе СССР.

Каб аб’яднаць сав. рэспублікі ў адзіную дзяржаву былі прапанаваны 2 варыянты: 1) прапанаваў. Сталін- ажыццявіць аутанамізацыю сав. рэспублік, г.з. уключыць іх у склад РФ з ауаномнымі правамі. 2)прапанаваў Ленін- утварыць новае дзяржаўнае аб`яднанне, у якое уваходзілі б на роуных правах усе сав.. рэспублікі. Пасля кастрыч. рэв. Польша і Фінляндыя аддзяліліся ад Сав. Расіі. Аутарытэт Леніна быу большым, таму выбралі яго прапанову. 30 снежня 1918 г.бальшавікі хацелі зрабіць на савецкай аснове альтэрнатыву БССР у Смаленску.З 31снежня на 1 студзеня 1918-1919 ггпадпісалі дакументы.І 1 студзеня абвясцілі ССРБ (кіраўнікі – Жылуновіч, Чарвякоў) 2 лютага 1919г распачалі перамовы аб аб’яднанні Літвы і Беларусі. 15 лютага падпісалі данныя дакументы аб утварэнні ЛітБелССР на чале з Міцкявючасам Капсукасам. Па прычыне Рыжскага дагавору ў 1921г – Літва адышла ў склад Польшчы.30 снежня 1922г на 1 усесаюзным з’ездзе Саветаў у Маскве дэлегацыя БССР на чале з Чарвяковым падпісала дэкларацыю і Дагавор аб стварэнні СССР. БССР праіснавала да 1991

41.Асаблівасці працэсу дэмакратызацыі грам.-паліт.жыцця ў пал.50-60 г 20 ст.

3 сяр. 50-х гг. у свеце разгарнулася навукова-тэхнічная рэвалюцыя, якая адкрыла магчымасці выкарыстання ЭВМ, новых крыніц энергіі, матэрыялаў. Гэта не магло не закрануць і эк-ку СССР, а разам з тым і БССР. Пераважнае развіцце атрымалі галіны прамысловасці, якія вызначалі тэхнічны прагрэс.

У канцы 50-х гг. адбыліся перамены у кіраўніцтве гаспадаркай, у 1958 г. быў створаны Савет народнай гаспадаркі БССР (Саўнаргас). Саўнаргасы садзейнічалі лепшаму выкарыстанню мясцовых рэсурсаў, узмацненню спецыялізацыі. Аднак з 1962 г. назіралася зніжэнне ўсіх паказчыкаў прамысловай вытворчасці. Саўнаргасы не змаглі змяніць становішча, у 1965 г. адбылося вяртанне ад Саўнаргасаў да міністэрстваў

За 1956 - 1965 гг. у рэспубліцы было ўведзена у строй звыш 450 буйных прадпрыемстваў—БелАЗ у Жодзіне, Салігорскі калійны камбінат, Магілеўскі металургічны камбінат, Полацкі нафтаперапрацоўчы камбінат, Гродзенскі азотна-тукавы завод. У Б. з'явіўся новы від транспарту-трубаправодны.

БССР стала ўдзельніцай эканам. мерапрыемства, якое праводзілася у гады дзейнасці Хрушчова. Моладзь рэспублікі прыняла ўдзел у асваенні цалінных зямель. Палепшыліся жыллевыя ўмовы насельніцтва. 3 1956 па 1965 г. 3 млн ч-к атрымалі жылле. Увогуле патрэбна адзначыць, што гады хрушчоўскай «адлігі» былі адносна спрыяльнымі у сац. развіцці рэспублікі.

39. Устанаўленне аднапартыйнасці. Канстытуц. афармленне сав.паліт.сістэмы і кіруючай ролі камуніст. партыі. Сканцэнтраванне функцый заканадаўчай, выканаўчай і судовай улады ў руках дзяржаўна-паліт. апарата ў 20-30 гг.

Адразу пасля Кастрычн. рэвалюцыі бальшавіцкая партыя паставіла пытанне аб аднапартыйнай сістэме. Супраціўленне бальшавікам аказалі эсэры. Але пасля арыштаў эсэры таксама спынілі існаванне. 1918-1919г. – Грамадз.вайна, спрыяла ўстанаўленню бальшавікоў. Значны ўклад у перамогу ўнеслі рэспублікі,якія ўвайшлі ў ваенна-паліт. саюз (Б.ь,Расія,Закаўказзе,Украіна).Калі грамадз. вайна скончылася,з’явілася патрэба стварыць нейкі іншы саюз.Пад час ваенна-паліт. саюзу быў дыктат, ваенны рэжым. Паўстала пытанне, якому саюзу быць раней. 2 праэкты: 1.Выклаў Сталін: аўтанамізацыя (рэспублікі павінны проста ўвайсці ў склад РФ,мець толькі аўтаномію, галоўная роля – РФ). 2.Прапанова Леніна: стварэнне раўнапраўных рэспублік Кожная нацыя мае права на самавызначэнне. Варыянт Леніна прайшоў.30 снежня 1922г. адбылося стварэнне дадзена саюза з назвай СССР.У розныя часы ў саюз уваходзіла розная колькасць рэспублік:16, 15 існавала да 1995г. Спачатку было 4 рэспублікі: РСФСР, БССР, УССР, ЗССФР – закаўказзе. Быў назначаны старшыня ЦВК у кожнай рэспубліцы (А.Чарвякоў у Беларусі).У стварэнні СССР кіруючай была роля партыі.Прынцып дэмакратызацыі прадугледжваў поўнае падпарадкаванне малодшых арганізацый старэйшым.Пад час сабранняў, выбараў улічвалася толькі думка,якая пераважала. Галаўная пасада ў СССР у 1922г. – пасада старшыні СНК(яе заняў Ленін).Партыя – “ум,честь и совесть”.Пасля смерці Леніна ў 1924г. пасада старшыні СНК адыходзіць на другі план.З’яўляецца іншая партыя – кіраўнік партыі.Роль партыі была вельмі высокай,пасаду заняў Сталін.Пры Леніне пасада гэта была недзе 6-7ай сярод кіруючых пасад.Сталін умацаўваў уладу і павышаў роль партыі.Падзел улад (заканадаўчая-парламент,выканаўчая-СНК,судовая) не адпавядаў рэчаіснасці, таму што над усім стаяла партыя.

42. Грамадска-паліт. жыццё БССР у 70-80 г 20 ст

5 сакавіка 1953 памёр Сталін.Пачалася барацьба за ўладу.Перавага была ў Берыя.Супраць Берыя была складзена кааліцыя на чале з міністр абароны Маленкоў, Конеў,Жукаў,Хрушчоў.Берыю закруцілі ў кавёр і вывезлі.Потым аб’явілі аб абвінавачванні яго і яшчэ 20 чалавек з яго каманды.Хрушчоў настаяў на знішчэнні.Барацьба:па якому шляху ісці. Пасада Хрушчова зацвяржала: першы сакратар кампартыі СССР.Крытыка культа асобы Сталіна.

1956г. – 20 з’езд КПСС:даклад Хрушчова аб кульце асобы Сталіна, вінаватасць Сталіна.Пытанне аб рэабілітацыі невінаватых.Пачата рэабілітацыя. 6000 чалавек. “Хрушчоўская адліга”.

Пэўная дэмакратыз. у грамадстве наступіла ў часы Хрушчова.Дапускалася і шмат памылак,асабліва на міжнароднай арэне.Ён хацеў пашырыць сацыяльны лагер,праводзіў сац. рэвал. У 1962г. Карыбскі крызіс – парог ядзернай вайны.Патрабаванне Кеннедзі вывесці ракеты з Кубы.Удалося пазбегчы цяжкіх наступстваў.Нападкі Хрушчова на работнікаў культуры.Выказваўся з крытыкай на мастакоў.

Было шмат прабелаў у кіраўніцтве Хрушчова.Але па некаторых паказчыках СССР быў першым (касманаўтыка,выплаўка сталі, поспехі ў с/г). На 22-ім з’ездзе: задача перабудаваць камунізм. Кіраўніком стаў Брэжнеў.Пад час яго кіраўніцтва – “застойны перыяд”.Стабільнасць за кошт нафты. Нафта спасала СССР ад праблем харчавання.Гэта быў асноўны прыбытак. 7 каст. 1977г. – гімн СССР і Канстытуцыя. Ў 1982г. памірае Брэжнеў. Прыходзіць Андропаў (1982), потым Чарненка (1984), Гарбачоў(1985). Уведзены сухі закон.

43. Спробы мадэрнізацыі сав.грам.-пал. сістэмы пад час палітыкі перабудовы. Прычыны крызісу і распаду СССР.

Галоўныя змены у грамадска-паліт. жыцці краіны ў др. пал. 80 -- першай пал. 90-х гг. звязаны з: палітыкай «перабудовы»; пераходам ад аднапартыйнай сістэмы да шматпартыйнасці;працэсам пераходу ад унітарнай дзяржавы да набыцця рэспублікамі суверэнітэту; распадам СССР і ўтварэннем СНД.

Змены у грамадска-палітычным жыцці пачынаюцца з 1985 г., калі новым кіраўніком ЦК КПСС стаў М.С.Гарбачоў. Была аб'яў-лена палітыка, якая атрымала назву «перабудова». («Перабудова» гэта курс на паскарэнне сацыяльна-эканамічнага развіцця і дэмакратызацыю палітычнага жыцця: курс рэфармавання савецкай сістэмы.) Прыкметных асаблівасцей у рэфармаванні ўнутрыпалітычнага жыцця БССР у гэты час не назіралася. Адным з рэальных дасягненняў «перабудовы» была абвешчаная кіраўніцтвам СССР палітыка галоснасці — права на свабоду слова.

8 снежня 1991 г. кіраўнікі Беларусі, Расійскай Федэрацыі, Украіны ва ўмовах поўнага бяссілля саюзнай улады, разгортвання рэвалюцыі суверэнітэтаў падпісалі у Белавежскай пушчы пагадненне аб спыненні існавання СССР і аб стварэнні Садружнасці Незалежных Дзяржаў (СНД), якое было зацверджана Вярхоўнымі Саветамі гэтых рэспублік. Падзенне КПСС абумовіла развал СССР.

44. Асаблівасці ажыццяўлення НЭПа ў БССР.

Пад час грамадзянскай вайны 1918-1920 г існавала сістэма ваеннага камунізму, па іншаму ўвядзенне харчразвёрздкі – даваць злішлі прадукцыі на патрэбы дзяржаўнай арміі.Харч атрады – узброеныя каманды, якія забіралі не толькі злішкі, але і ўсё астатняе. Грамадзянская вайна скончылася і паўстала пытанне аб змяненні палітыкі ваеннага камунізму. 1920-1921 г сістэма ваеннага камунізму прывяла краіну да катастрофы, галадала 40 млн насельніцтва.Сяляне імкнуліся пасадзейнічаць на кіраўніцтва, выступалі за адмену ваеннага камунізму. 50 тыс салдат, на чале з Міхаілам Тухачэўскім падаўлялі паўстанне ў Тамбове. У сакавіку 1921 г адбылася такая падзея, як Кранштацкі мяцеж. Кранштат-крэпасць, якая прыкрывала Ленінград.Сутнасць:матросы прызываліся з Паволжжа, дзе быў голад, яны зналі, што адбываецца ў іх на радзіме. Таму матросы патрабавлі адмены палітыкі ваеннага камунізму. Троцкі падавіў гэтае паўстанне. Пасля падаўлення паўсання было зразумела, што гэтак прадоўжвацца болей не можа.Па гэтаму была ўтворана група на чале з Мікалаем Бухарыным – распрацавалі новую эканамічную праграму НЭП 1921-1928. Уводзілі новыя мерапрыемствы: замена харчразвёрздкі на харчпадатак (людзі ведалі памеры падаткаў, якія патрэбна ўнесці ў дзяржаву, а злішкі прадукцыі рэлізаваліся на рынку), зямля аддавалася сялянам на розныя патрэбы (у арэнду, ва ўласнасць, наёмную працу), дробныя прадпрыемствы аддаваліся ва ўласнасць, змянялася зарабатная плата, ад якасці і колькасці работы працаўніка, увядзенне савецкага чырвонца 1922 г.

45. Стварэнне матэр.-тэхнічнай базы індустр.- аграрнага гр-ва. Індустр-цыя. Калектывізацыя с/ г ў БССР.

У 20-я гг. пачалi развiвацца розныя формы кааперацыi, паступовы пераход дробных сялянскiх гаспадарак да калектыўнай апрацоўкi зямлi на ўмовах НЭПа.. Калектывізацыя - аб'яднанне дробных індывідуальных гаспадарак сялян у буйныя калектыўныя гаспадаркі. У к. 20-х гг, быў ўзяты курс на паскораную калектывiзацыю ў яе вышэйшых формах. Мэта – у кароткi тэрмiн парвесцi калектывiзацыю вескi i ўзяць у яе сродкi для патрэб iндустрэялiзацыi. Пачатак рэалiзацыi такога курса паклаў хлебанарыхтоўчы крызiс, якi ўзнiк у краiне зiмой 1927—1928 гг. У гарадах пачалiся перабоi ў забеспячэннi прадуктамi, давалося ўвесцi картачную сiстэму.

Сутнасць iндустр-цii заключалася ў наступным: весцi эканам. будаўнiцтва пад такiм вуглом, каб СССР з краiны, якая ўвозiць машыны i абсталяванне, ператварыць у краiну, якая выпускае. Быў распрацаваны першы 5гадовы план развіцця народнай гаспадаркі Б. на 1928-1932 гг., у час якога планаваліся стварэнне буйной прамысловасці, рэканструкцыя ўсей народнай гаспадаркі. У строй дзеючых было ўведзена 538 прадпрыемстваў, сярод іх швейная фабрыка «Сцяг індустрыялізацыі», фабрыка «КіМ» у Віцебску, Гомсельмаш, БелДРЭС. У 2-ой 5годцы (1933-1937 гг.) ставілася задача развіваць машынабудаванне, рэканструяваць энергетычную гаспадарку. У строй дзеючых уступілі: Гомельскі шкляны, Крычаўскі цэментавы заводы, Мінская ЦЭЦ і інш. Задачай 3 пяцігодкі (1938-1942 гг.) было паскарэнне развіцця прамысловасці, машынабудавання. Але не было рэялізавана, у сувязі з ВАВ.

46. Экстэнсіўныя і інтэнсіўныя фактары развіцця эканомікі БССР у складзе адзінага гаспадарчага комплексу СССР.Курс на апераджальны рост у рэспубліцы цяжкай праысловасці.Асноўныя тэндэнцыі індустрыяльнага развіцця БССР ва ўмовах разгортвання навукова-тэхнічнай рэвалюцыі.

1946-1950г. – 4ая пяцігодка па аднаўленню разбуранай вайной сельскай гаспадаркі.

1941-1944 – пад акупацыяй тэрыторыя Беларусі.Знішчана ўся цяжкая прамысловасць.Пастрадалі не толькі прадпрыемствы, але звыш 3 млн 20 тыс чалавек загінула,кожны трэці.Да 1950г. быў адзін падыход да страт,усе загінуўшыя ў концлагерах не ўлічваліся,тыя,хто паехаў на работы ў фашысцкія арміі,тыя,хто быў у партызанах.У сярэдзіне пяцігодкі аднаўленне было зроблена. Аказвалася дапамога з боку ААН,з боку іншых рэспублік,якія меней пастрадалі ў гады вайны.. Узнікаюць гіганты сусветнага масштабу: МАЗ,МТЗ,Мотавелазавод. Экстэнсіўныя мадэлі: - Ні за кошт якасці,а за кошт колькасці. Новая тэхнічная рэвалюцыя:

1.Укараненне аўтаматызацыі

2.Вынаходніцтва і выкарыстанне новых відаў энергіі

3.Вынаходніцтва і выкарыстанне новых матэрыялаў(пласмаса)

47. Нарастанне