Билет.Жас ерекшелік кезеңдері ұғымы.

1. Жастың жалпы сипаттамасы. Әр түрлі көз қарастарда даму сатыларының өзгермейтіндігін дәлелдейді. Жас жөніңдегі мұндай ұғым психикалық дамуды табиғи биалогиялық процес деп түсінумен байланысты. Сонымен бірге педалогия ғылымының өкілдері баланың жас кезенінің биалогиялық фактор бойынша ажыратадыы. Мысалы тісінің жетілуі, даму сипатына қарай болады. Бұндай бөлу жас кезенінің анықтау дұрыс емес.

Қарама-қарсы көз қарас- жас даму білім – мен жағдыларды жәй жинақталуы ретінде қарастырылады. Кеңес үкіметі психалогиясы жас кезендері тарихи сипатта болады деп көрсетті. П.П.Блонский, Л.С.Выготский тұжырымдамасында: тарихи даму процесінде балалар өсетін жалпы әлеуметтік жағдайлар оқытудың мазмұны мен әдістерін өзгертіп отырады. Яғни олардың барлығы дамудың жас кезендерінің өзгерісіне әсер етпей қоймайды.Әрбір жас шағы психикалық дамудың ерекше сапалы кезеңі болып табылады. Оның жеке басының өзіндік құрылымының жиынтығы құрастыратын көптеген өзгерістермен сипатталады.Л.С.Выготский енбегіндегі кезендерге бөлу мәселесі жас шағы дамудын белгілі бір дәуірі немесе сатысы, дамудың белгілі бір бір шама тұйық кезені деп көрсетті. Мұның манызы дамудын жалпы циклінде алатын орыны мен жіне дамудын жалпы зандарының одан әркез өзіндік көрініс табуымен анықталды. Бір жас сатысынаң екінші сатысына өтуде бұрынғы кезендердегі болмаған жаңа құрылымдар пайда болады. Жас шағы балаға оның дамуының сол кезенде қойылатын талаптар айналасындағылармен қарым-қатынас ерекшеліктерімен, баланың жеке басының психалогиялық құрылымы даму денгейімен білім мен ойлауының даму дәрежесімен, белгілі бір физиологиялық ерекшеліктерімен сипатталады.2. Жас шамасына қарай даму кезендері ауысуының негізгі механизмдері. Жас кезенінің айналасындағылармен қарым-қатынас жасаудын даму денгейі білімдердін, қабілеттердің даму денгейі арасындағы байланыс анықтайды.Д.Б.Эльконин көрсеткендей – даму процесінің осы екі түрліше жақтарының арасындағы өзгеріс келесі жас кезендеріне өтудің өте манызды ішкі негізін құрайды. (қозғаушы күшін). Мәселен ерте сәбилік шақта баланың сыртқы болмыспен байланысы, оның үлкендерге қарым қатынасы арқылы дәнекерленеді. Яғни қарым – қатынас үстінде бала дағдыларды игереді. Онда қарапайым дәрежедегі ұғымдар қалыптасады, тілі жетіледі т.б. Бұл баланың дербес іс әрекет жасауына мүмкіндік туғызады.Сонғы жылдары Т.В.Драгунов және Д.Б.Эльконин зерттеулерінде былай қарастырылған әр жас кезені өсу процесінде баланың басты әрекеті қалыптасады, олардын өз араларында жеке қатынастар пайда болады. Бұл қатынасты «әрекетарқылы араласу» деп атаймыз. Ересектер өз ара араласуында бір-бірін силап қана емес, сонымен бірге оларға деген сенімін көз қарасын білдіреді.Нақты кезенде заттық – мазмұнды басқарушылар типін екі үлкен топқа бөлеміз:-«Бала – қоғамдағы ересек адам» жүйесі бойынша жүреді. Бұған интенсивті барлау, ал адамдық әрекетке мативтер мен дағдылардын адамдар арасындағы қатынасы жатады. Жас баланың көңіл күйімен араласуы рольдік ойында және құрдастарымен араласуында көрінедітапсырмалармен мативтерді үлкендер әрекетінен бақылайды. Осы топта баланың жалпы әрекеті танымы еліктеумен сәйкес.-«Бала – қоғамдық зат» жүйесі бойынша жүреді.Әрекеттін түрі бұл топта бір бірінен ажыратылып айтылады. Манипуляттық – заттық әрекет ерте сәбилік жас кезенде болса, оқу әрекеті мектеп оқушыларына, ал кәсіптік оқу - әрекеті жоғарғы сыныпқа тән. Сырт көзге олардын бір-біріне ұқсастықтары шамалы. Шындығында қандай әсер береді, қасық, шанышқы, ыдыстармен әрекет жасаған немесе математика, громатикамен айналысқанда. Ал жалпы алсақ бұлардын бәрі адам мәдениетіне қызымет жасайтын қарапайым элементтер.Баланың жетілуіне жетекші іс-әрекет әсер етеді. Өсе келе ол толықтырылып отырады.Әр кезеннің жетекші іс-әрекеттері мынандай: - Эмоционалдық араласу, заттық манипуляттық, рольдік ойын, оқу әрекеті, жеке араласу, кәсіптік оқу. Осы үлгі бойынша баланың дамуында бірінші жағынаң орын алады кезендер (алдына мақсат, мотив, дағды және адамдармен араласу) осы дамудын басты мотивтік – талап сферасы, екінші жағынан кезендері (заттармен әрекет жасағандағы іс-әрекеттер). Бастысы – баланың танымдық әрекетің ұйымдастыру, олардын жас ерекшелігіне қарай кезендерге бөлу.Жас кезендерге өту барысында Д.Б.Эльконин мынандай кестені пайдаланды. Баланың дәуірге, кезеңге, фазағаөту кезеңі. Әр дәуір екі кезеңнең тұрады. Дәуір: Ерте сәбилік шақ, балалық шақ, жеткіншектік шақ.Қажеттілігінің, қимылының дамуы. Кезеңнең кезенге өту. дәуірден дәуірге өту.Баланың айналасындағы адамдар мен өз ара қарым-қатынас тәсілдері және оның кез келген психикалық іс-әрекетінің дәрежесі арасындағы қарым-қатынас екі жақтан дамиды мәселен баланың іс-әрекет мүмкіндіктерін кенейту. Оның қажеттіліктерін өзгертуге байланысты. Сондай – ақ жас шағы кезеңіне бөлу қоғамдық дамудың түрлі сатысында тұрған халықта әр түрлі болатыны және мәдени даму түрліше болатыны белгілі. Осыған орай есеюді әлеумет жасына және әр баланың өзіне тән хронологиялық жасынабайланысты.Әлеумет жасы дегеніміз? Заманың талабына қарай есейюдін әр түрлі болып келуі. Қоғам әрбір жас шағы кезеңінде баладан нені талап етуге және нені күтуге болатыны жөніндегі үлкендердің түсінігін белгілейді.Үлкендердін талабын орын үстінде баланың өз беттілігі, үлкендермен қарым-қатынас жасау барысындағы қайшылық «дағдарыс» кезені кездеседі. Кейде бала неғұрлым тез секірмелі түрде адам танымастай өзгертіп жіберетіндей өзгерістер басталады.Бір кезеннен екінші кезенге осылай секірмелі өтуі дамудың дағдарыс кезені деп атайды. Ал, акселерация ұғымы– дегеніміз баланың шапшан даму құбылысын айтамыз. Бұл тек дене дамуынан ғана емес, ақыл ой дамуынан да байқалады.

1. Жаңа туған бала (туған сәттен бір-екі айға дейін)

2. Нерестелік шақ (бір-екі айдан бір жылға дейін);

3. Ерте сәбилік шақ (бір жастан үш жасқа дейін);

4. Мектепке дейінгі балалық шақ (төрт жастан 7 жасқа дейін);

5. Бастауыш мектеп жасы (7 жастан 11,12 жасқа дейін);

6. Жеткіншек шақ (11, 12 жастан, 14, 15 жасқа дейін);

7. Жасөспірім шақ (14,5 жарым жастан, 17 жасқа дейін).