Пасля акупацыі нямецкімі войскамі тэрыторыі Беларусі ў многіх раенах пачыныецца барацьба насельніцтва супраць акупантаў. Арганізатарамі гэтай барацьбы былі партыйныя і камсамольскія арганізацыі. Ужо ў 1941 г. на акупіраванай тэрыторыі іх дзейнічалі ў падполлі 3 абласныя, 2 гарадскія і 20 раенных камітэтау КП(б)Б. Адным з першых узнік Мінскі партызынскі атрад Васіля Захаравіча Каржа. Амаль адначасова з ім узнікаюць атрады Міная Філіпавіча Шмырова, Ціхана Піменавіча Бомажкова і Федара Іларыёнавіча Паўлоўскага. Яны першымі з партызан у гады вайны, ужо ў жніўні 1941 года атрымалі званні Герояў Савецкага Саюза. Восенню 1941 г. на Беларусі дзейнічала 430 партызынскіх атрадаў і груп агульнай колькасцю больш за 8300 чалавек У першыя дні акупацыі ўзнікае падполле ў Мінску. Ужо восенню 1941 г. яно налічвала 50 падпольных груп, якія аб’ядноўвалі каля 2000 чалавек. За гады вайны Мінскія падпольшчыкі правялі 1500 дыверсій супраць фашыстау. Яны распаўсюджвалі лістоўкі, выдавалі ў падполлі газету “Звязда”, збіралі разведданыя, забяспечвалі партызан медыкаментам, зброяй, прадуктамі і байцамім. За 1100 дзён акупацыі Мінска мінскія падпольшчыкі здейснілі 1500 дыверсій. Буйныя падпольныя арганізацыі дзейнічалі ў Віцебску, Магілеве, Гомелі, Оршы і іншых гарадах. Падпольшчыкі Оршы на чале з Канстацінам Заслонавым толькі за зіму 1941 – 42 года знішчылі 172 нямецкія цягнікі.Пасля разгрому немцаў пад Масквой партызанская барацьба набывае масавы характар. Партызанскія атрады аб’ядноўваюцца ў больш буйныя баявыя адзінкі брыгады, што дае магчымасць праводзіць значныя баявыя аперацыі. У маі 1942 года для кіраўніцтва партызанскім рухам у Маскве быў створаны Цэнтральны штаб партызанскага руху (ЦШПР) а крыху пазней Беларускі штаб партызанскага руху (БШПР). У канцы 1942 – пачатку 1943 года партызаны вызваляюць ад фашыстаў цэлыя раёны, дзе аднаўляецца Савецкая ўлада. Так узнікаюць партызанскія зоны і краі. Да канца 1943 года ў Беларусі іх ужо налічваецца каля 20. Партызанскія брыгады і злучэнні пачынаюць ажыццяўляць па тылах немцаў шматкіламетровня рэйды ў ходзе якіх яны знішчаюць чыгункі, масты, лініі сувязі, грамяць варожыя гарнізоны і штабы. Найбуйнейшай аперацыяй беларускіх партызан была рэйкавая вайна. Яна праводзілася са жніўня 1943 па чэрвень 1944 пад час яе было устроена 270 тыс. дыверсій на чыгунцы, было знішчана десяткі мастоў і чыгуначннх станцый узарвана сотні эшалонаў. Савецкі партызанскі pyx меў стройную структуру: атрады аб’ядноўваліся ў брыгады, брыгады ў тэрытарыяльныя злучэнні, якія падпарадкоўваліся БШПР. У гады вайны ў Беларусі дзечнічала 374 тыс. партызан, 70 тыс. падлольшчыкаў. Да ліпеня 1944 года, яны забілі, паранілі або ўзялі ў палон звыш 500 тыс. нямецкіх салдат і афіцэраў пусцілі пад адкос больш за 1100 тыс. варожых эшалонаў, разбурылі 29 чыгуначных станцый, разграмілі кадя 1000 няшдкіх гарнізонаў і штабоў.У заходніх абласцях Беларусі савецкі партызанскі pyx пачаў разгортвацца ў 1942 годзе. Тут савецкія партызаны дзейнічалі паралельна з польскай Арміяй Краевай. Да 1943 года яны часта дзейнічалі супраць немцаў разам. Вясной 1943 г. Калі савецкі ўрад разарваў дыпламатнчныя адносіны з польскім эмігрантскім урадам адносіны паміж АК і савецкімі партызанамі становяцца варожымі. Нярэдкімі становяцца сутычкі паміж імі.АК падпарадкоўвалася польскаму ўраду ў Лондане. Мэтай яе стварэння была падрыхтоўка да паўстання супраць немцаў, каб самастойна вызваліць Заходнюю Беларусь і не дапусціць туды прыхода Чырвонай Арміі. Таму і тактыка АК была скіравана на назапашванне сіл і падрыхтоўку да паўстання.
Пытанне № 53. Аперацыя “Баграціён”. Вызваленне Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Завяршэнне другой сусветнай вайны, яе вынікі.
Вызваленне Беларусі ад немцаў пачалося ў верасні 1943 г. 23 верасня быў вызвалены першы раенны цэнтр Беларусі Камарын. Восенню 1943 – у пач. 1944 года Чырвоная Армія ў Беларусі вызваліла 2 абласных цэнтры Гомель і Мазыр а таксама двадцаць раеных цэнтраў. Наступаючай Чырвонай Арміі дапамагалі партызаны. Напярэдадні вызвалення яны правялі другі этап “рэйкавай вайны” і нанеслі ўдары насустрач наступаючай Чырвонай Арміі.Канчатковае вызваленне Беларусі ад фашыстаў адбылося ў час аперацыі “Баграціен”, якую ажыццявіла Чырвоная Армія ў чэрвені – ліпені 1944 г. Яна рыхтавалася доўга. Бо немцы стварылі ў Беларусі некалькі магутных ліній абароны і атрымалі загад абараняцца да апошняга. Аперацыю “Баграціен” ажыццяўлялі войскі чатырох франтоў: 1 Прыбалтыйскага і 1, 2 і 3 Беларускага (Фронт – 3 або 4 арміі). Аперацыя пачалася 23 чэрвеня 1944 года. Войскі 1 Прыбалтыйскага, 1 і 2 Беларускіх франтоў нанеслі ўдары па флангах групы армій “Цэнтр” з раёнаў Бабруйска, Віцебска і Полацка, А войскі 2 Беларускага фронта праследавалі адступаючых немцаў. У раёне Бабруйска і Віцебска былі акружаны вялікія групіроўкі нямецкіх войскаў.3 ліпеня 1944 г. войскі 1-га Беларускага з поўдня і 3-га Беларускага паўночнага ўсходу ўварваліся ў Мінск і вызвалілі сталіцу Беларусі. На усход ад Мінска ў “кацел” трапіла стотысячная групіроўка немцаў. Taк закончыўся першы этап аперацыі “Баграціен”. Пад час яе другога этапа, які закончыўся ў пачатку жніўня 1944 г. была вызвалена ўся Беларусь і Чырвоная Армія вышла на мяжу з Германіей ва Усходняй Прусіі. 28 ліпеня быў вызвалены апошні беларускі горад Брэст. Вялікую дапамогу арміі ў ходзе аперацыі “Баграціен” аказалі партызаны. У чэрвені яны правялі апошні этап “рэйкавай вайны”, і пачалі вызваляць да падыходу арміі раённыя цэнтры. Партызаны ўтрымлівалі пераправы, прымалі ўдзел у ліквідацыі акружаных нямецкіх групіровак.Адразу пасля вызвалення ад ворага пачыналася аднаўленне народнай гаспадаркі. У першую чаргу аднауляўся транспарт, сувязь і прадпрыемствы першай неабходнасці: электрастанцыі, вадаправод, хлебапякарні і г.д. затым тылавыя прадпрыемствы, якія абслугоўвалі Чырвоную Армію. Планамернае і маштабнае аднаўленне гаспадаркі пачалося пасля заканчэння Вялікай Айчыннай вайны.
Пытанне 54. Беларусы на франтах Вялікай Айчыннай вайны і ў савецкім тыле. Уклад беларускага народа ў Перамогу. Палітычныя і эканамічныя наступствы другой сусветнай вайны для СССР і БССР. Беларусы ўнеслі значны ўклад у разгром гітлераўскай Германіі і Японіі. На франтах Вялікай Айчыннай вайны змагалася больш за 1,1 мільела беларусаў. 374 тыс. чалавек ўдзельнічалі ў партызанскай барацьбе і 70 тыс, у падпольнай. 470 беларусаў былі ушанаваны званнем Героя Савецкага Саюза. Сотні тысяч узнагароджаны баявымі ордэнамі і медалямі. Сярод герояў Савецкага Саюза летчыкі Гастэла, Талаліхін, Гаравец, снайпер Смалячкоў, маршалы Савецкага Саюза Сакалоўскі і Якубоўскі, генерал Даватар і інш. Больш за 2,5 млн. чалавек або кожны чацьверты жыхар рэспублікі загінуў у гэтай вайне, Рэспубліка страціла ў гэтай вайне больш паловы свайго нацыянальнага багацця.Вынікі і ўрокі другой сусветнай вайны. Другая сусветная вайна доўжылася 6 гадоў. Агульная вартасць матэрыяльных стратаў ацэньваецца ў 4 трлн. долараў. Вядома ж, загубленыя матэрыяльныя вартасці з часам можна ўзнавіць, але немагчыма вярнуць загінуўшых у крывавай бойні. Вайна прынесла неўзнаўляему урон чалавецтву, Знішчана найбольш, актыўная, і працаздольная частка насельніцтва, якая складае гонар кожнай нацыі. Гэта была самая кровапралітная вайна ў гісторыі чалавецтва. У ходзе яе было забіта і памерла ад ран звыш 60 млн. чалавек больш 90 млн. чалавек атрымала раненні і калецтвы. Гэта была небывалы па сваім маштабам канфлікт. У ім удзельнічала 72 дзяржавы Еўропы, Азіі, Афрыкі, Амерыкі і Аўстраліі. А арміі гэтых дзяржаў было мабілізавана 110 млн. чалавек.Вайна скончылася поўным паражэннем Германіі і яе саюзнікаў, крахам іх агрэсіўных планаў, аб устанаўленні панавання над усім мірам. Германія, Італія і Японія часова страцілі статут вялікіх дзяржаў. У іх былі ліквідаваны рэакцыйныя фашысцкія і мілітарысцкія палітычныя рэжымы.Перамога над самымі рэакцыйнымі сіламі таго часу была дасягнута дзякуючы аб’яднанню ўсіх дзяржаў і народаў у ваенна-палітычны саюз, аснову якога склалі СССР, ЗША і Англія. Савецкі Саюз унёс не толькі рашаючы уклад у перамогу, але і вынес на сваіх плечах асноўны цяжар другой сусветнай вайны, значна рясшырыў свае межы ў Еўропе і Азіі, набыў новыя сферы ўплывў ў Цэнтральнай і Паўднёва-Усходняй Еўропе а так-сама Паўднёва-Усходняй Азіі, знайшоў новых саюзнікаў.ЗША ўмацавалі сваё становішча ў міры пасля вайны. Далёка абагнаўшы ўсе астатнія краіны ў вобласці эканомікі. Пасля другой сусветнай вайны Амерыка ператварылася зверхдяржаву, якая валодала манаполіяй на вытворчасць атамнай зброі. У 1946 г. яна вырабіла больш прадукцыі, чым астатнія краіны міру, разам ўзятые. Да канча 40-х гг. Заходняя Еўропа ўзнавіла загубленую вайной гаспадарку і пачала адваёўваць у ЗША раней страчанныя пазіцыі ў сусветнай эканоміцы.
Пытанне № 55. Міжнародныя адносіны пасля другой сусветнай вайны. БССР на міжнароднай арэне. Аднаўленне і развіццё народнай гаспадаркі БССР у 1944 – 1955 гг.
Пасля другой сусветнай вайны ЗША сталі прэтэндаваць на ролю звышдзяржавы. Яны сканцэнтравалі ў сваіх руках 70 % сусветнага залатога запасу і выраблялі 60% сусветнай прамысловай прадукцыі. Валавы нацыянальны прадукт ЗША за гады ІІ сусветнай вайны ўзрос ў 2 разы а людскія страты складалі ўсяго 1% ад страт СССР. Пасля выпрабавання ядзернай зброі ЗША пачалі дзейнічаць з пазіцыі сілы.СССР, хаця і быў моцна аслаблены пасля вайны, але значна павысіў міжнародны аўтарытэт як пераможца нацызма. Ён узмацніў свае пазіцыі за кошт шэрагу прасавецкіх (сацыялістычных) краін. Савецкі Саюз меў на той час самую магутную ў свеце армію. Такім чынам амаль адразу пасаля вайны паміж СССР і ЗША пачалась барацьба за сусветнае лідэрства.На аснове ялцінскіх і падсдамскіх дамоў (1943 – 1945 гг.) пачалася перабудова свету. Былі і прамыя тэрытарыяльныя змены, напрыклад, Беластокская вобласць і некалькі раёнаў Брэсцкай былі перададзены Польшчы. Змянілася і палітычная сітуацыя, пры фінансавай і дыпламатычнай падтрымцы СССР 8 краін Еўропы пачалі будаваць сацыялізм пазней да іх далучыўся Кітай, Паўночная Карэя і В’етнам.У 1953 г. Еўрапейскія краіны – сацеліты СССР аб’ядналіся ў СЭУ (Савет эканамічнай узаемадапамогі) а ў 1955 у ваенны блок “Варшаўскі дагавор”. “Варшаўскаму дагавору” супрацьстаялі капіталістычныя краіны на чале ЗША, у 1949 з’явіўся ваенны блок НАТО. Пачалося ваеннае ідэалагічнае і палітычнае супрацьстаянне халодная вайна.Пачатак халоднай вайне паклала прамова Чэрчыля ў 1946 у Фултане (ЗША) дзе ён адкрыта абвінаваціў СССР у захопе еўрапейскіх краін і стварэнні жалезнага занавесу. У 1947 Прэзідэнт Трумэн сфармуляваў стратэгічную дактрыну ЗША прамога або ўскоснага ўмяшання ў справы дзяржаў дзе прадбачылась пагроза камунізму. Узмацнілась інтэграцыя сярод краін Заходняй Еўропы асабліва ў сувязі з планам Маршала, згодна якому ЗША давалі крэдыты на ўзнаўленне эканомікі пры ўмове, што камуністы будуць выключаны з ўрадаў і парламентаў гэтых краін. 18 краін Еўропы згадзіліся на гэтыя ўмовы і атрымалі звыш 17 міліярдаў долараў на ўзнаўленне эканомікі. У 1948 г. гэтыя 18 краін ўтварылі ЕЭС (Еўрапейскае эканамічнае супрацоўніцтва) і знялі мытныя бар’еры. У 1949 ў Лондане створаны Савет Еўропы.З дапамогай СССР пачалося крушэнне каланіяльнай сістэмы. Першымі атрымалі незалежнасць Інданэзія, Індыя, В’етнам, і некаторыя краіны Афрыкі. Да пачатку 1960 х гг. на шлях незалежнасці сталі 40 дзяржаў з насельніцтвам 1,5 міліярды чалавек.Пасля другой сусветнай вайны змяніўся міжнародны статус БССР. Згодна прынятаму ў 1943 г. пагадненню рэспубліка атрымала права непасрэдна ўступаць у дыпламатычныя зносіны з іншымі дзяржавамі. У 1943 г. у Беларусі з’яўляецца Народны Камісарыят Замежных стпраў. У 1946 міністэрства замежных спраў. 27 красавіка 1946 г. Беларусь ў ліку іншых краін стала заснавацельніцай ААН, што дало выхад БССР на міжнародную арэну. Гэта давала наступныя магчымасці:
1. Выступаць з міжнароднымі ініцыятывамі. Прыкладам выкарыстання гэтага права стала тое, што аднойчы Беларусь прапанавала выдаць ваенных злачынцаў тым краінам у якіх яны здзяйснялі злачынствы.
2. Удзельнічаць ў міжнародных арганізацыях.
3. Падпісываць канвенцыі. За 1950 – 60 гг. Беларусь падпісала 160 канв.
4. Атрымліваць гуманітарную дапамогу.
З 1958 г. адкрыта пастаяннае прадстаўніцтва БССР ў ААН. У 1974 і 1975 Беларусь член савета бяспекі. Ужо ў 50-ыя гг. ХХ ст. на экспарт пастаўлялі сваю прадукцыю 120 беларускіх прадпрыемстваў. У 1952 г. адкрыта прадстаўніцтва БССР пры ўсесаюзнай гандлёвай палаце, якое ў 1972 г. ператворана ў Беларускую гандлёва-прамысловую палату, што дало магчымасць ўдзельнічаць ў міжнародным гандлёвым кірмашы і праводзіць такія кірмашы ў сябе, за усю гісторыю БССР такіх кірмашоў было арганізавана 30.У 1958 ўтворана таварыства дружбы і культурных сувязей. З яго дапамогай былі наладжаны абмен турыстамі. Былі наладжаны сувязі і ў галіне літаратуры. За мяжой выйшлі 342 творы 55 беларускіх пісьменнікаў. У БССР выйшлі 500 твораў замежных пісьменнікаў.Дзякуючы членству ў ААН былі наладжаны сувязі ў галіне адукацыі. З 1960 гг. у БНТУ пачалі вучыцца замежныя студэнты. Усяго па рэспубліцы ў 1960 – 1980 гг. навучалісь 10000 замежных студэнтаў. Аднаўленне і развіццё народнай гаспадаркі БССР у 1944 – 1953 гг. Матэрыяльнае і бытавое становішча людзей пасля вайны было выключна цяжкім. 1/3 жыхароў рэспублікі засталіся без жылля жылі ў прогаладзь усе прадукты першай неабходнасці размярковывалісь па картках у дзяржаўным гандлі. У камерцыйных крамах цэны на многа пераўзыходзілі плацёжныя магчымасці большасці насельніцтва. Аднак усёж такі ўзровень жыцця паляпшаўся ў 1946 г. была павялічана зарплата у прамысловасці і для служачых, для пенсіянераў і студэнтаў былі ўведзены хлебныя надбаўкі. У снежні 1947 адменена картачная сістэма і ўведзены на ўсе тавары адзіныя дзяржаўныя цэны. Адначасова за кошт насельніцтва правялі грашовую рэформу. Старыя грошы на новыя мянялі адзін да аднаго толькі да 3000 рублёў а далей па убываючай. Тым не менш матэрыяльнае становішч гараджан палепшылася. А вось сяляне ад гэтых мер нічога не атрымалі і жылі за рысай беднасці. Прамысловсць Беларусі пачала аднаўляцца адразу пасля вызваленя яе тэрыторыі ў 1944. Згодна пяцігадоваму плану на 1946 – 1950 гг. асноўная ўвага надавалася аднаўленню і развіццю торфаздабычы, энергетыкі машынабудавання і трактарабудавання. Паварот у бок развіцця вытворчасці сродкаў вытворчасці (г зн. вытворчасць станкоў і іншага абсталаявання) тлумачыцца тым, што кіраўніцтва рэспублікі разлічвала дабіцца праз будаўніцтва буйных прадпрыемстваў прыцягнення сродкаў на будаўніцтва жылля з саюзнага бюджэту, аднак пры Сталіне даваенны жылы фонд быў адноўлены толькі на 80 % а прыцягнутыя да вытворчасці новыя рабочыя – выхадцы з вёскі, і з іншых рэспублік толькі ўсугубілі жыллёвую праблему ў гарадах. Да таго ж, узнікла праблема вострага недахопу кваліфікаваных рабочых, якую вырашалі па сталінску. Выпускнікоў школ мабілізавалі ў ФЗВ (ФЗВ – фабрычна-завадское вучылішча, адсюль пагардлівае слова – хабза) па павестках як у армію ў такой сістэме не магло быць ніякай мовы аб свабодным выбары прафесіі.У 1950 прамысловасць Беларусі пераўзыйшла даваенны ўзровень а узровень машынабудавання павялічваўся ў 2,5 разы у параўнанні з 1940 г. Аднак перакос у бок цяжкой прамысловасці прывёў да таго, што ў занаяпадзе засталіся традыцыйныя для Беларусі лёгкая і харчовая прамысловасць. Што дрэнна адбівалася на забеспячэнні насельніцтва самым неабходным. Як і да вайны калгаснікам за работу малявалі палачкі у журнале, часам за год калгаснік атрымліваў 10 рублёў, пасля вайны 10 рублёў каштаваў агульны сшытак. Сяляне жылі выключна за кошт прысядзібных гаспадарак, але гэтыя гаспадаркі абкладаліся рабаўнічымі падаткамі 30 кг. мяса і шкура са свінні, 5 кг. шэрці з авечкі., грашовы падатак з кожнага фруктовага дрэва і пладовага куста. У калгасах не хапала тэхнікі і коней. Калгаснікам часта прыходзілася пахаць на сабе. Таму аднаўленне вёскі ійшло вельмі марудна. Аднаўленне вёскі запавольвалася яшчэ і тым, што і пасляваенная індустрыялізацыя ажыццяўлялася за кошт вёскі. У калгасаў часам забіралі навт насенне, якое выдавалася з дзяржаўнага фонду. Прадукцыя закупалася ў калгасаў па цэнах якія былініжэй сабекошту гэтай прадукцыі, таму калгаснікам гадамі не плацілі зарплату. Няглдзячы на угалоўную адказнасць за невыпрацоўку нормы працыдзён у 1946 годзе 11 тысяч калгаснікаў не выпрацывалі ніводнага працадня. Ітсотна пагоршыўся стан сельскай гаспадаркі ў сувязі з ажыццяўленнем у 1949 – 1951 гг. калектываізацыі ў Заходняй Беларусі. Яна суправаджалася раскулачваннямі, высылкамі “кулакоў”. Хутары ліквідаваліся, пад пагрозай высылкі ў Сібір хутаран перасяляі ў вескі і сёлы.Пры Сталіне катастрафічнае сіановішча ў весцы не ўдавалася палепшыць. Не дапамагалі ні зняволенні ў турму за парушэне ўстава селгасарцлі (прагулы), ні зняволенні ў турму за с падабраныя на полі 7 каласкоў (палагалася 7 лет за 7 каласкоў). Да 1953 г. (смерць Сталіна) мяса і малака сельская гаспадарка давала меней чым у 1940 г.
Пытанне 56. Грамадска-палітычнае жыццё ў БССР ва ўмовах “адлігі”. Спробы рэфармавання эканомікі ў 1950 – 1960-я гг.
Пасля смерці Сталіна паступова пачынаецца працэс дэмакратызацыі і лібералізацыі грамадскага жыцця, які ў гісторыю ўвайшоў пад назвай Хрушчоўская адліга (Мікіта Сяргеевіч Хрушчоў кіраваў СССР з 1953 па 1964 гг.). Пасля ХХ з’езда КПСС у 1956 г. гэтыя прцэсы паскорыліся. На з’ездзе адбалася выкрыццё культу асобы Сталіна, а таксама абвешчана аб несправядлівасці сталінскіх рэпрэсій. Пасля ХХ з’езду пачалася рэабілітацыя ахвяр сталінскіх рэпрэсій. Нажаль рэбілітацыя гэта была, як тады казалі “сарамлівай”, яна закранула далёка не ўсіх несправядліва асуджаных і ім вярталі толькі добрае імя, ні аб якіх грашовых кампенсацыях за сапсаванае і загубленае жыццемова ў той час не ійшла. За часы Хрушчова было рэабілітавана 6 000 чалавек. Хрушчовым было прызнана, што за часы Сталіна рэпрэсіравалі 20 000 000 чалавек. Такім чынам 6 000 рэабілітацый гэта капля ў моры. Але пры Брэжневе перасталі рабіць і гэта.У другой палове 50-х гг. расце грамадская актыўнасць нсельніцтва. Пашыраюцца функцыі і правы саветаў і прафсаюзаў а таксама паўнамоцтвы рэспубліканскіх урадаў. У хрушчоўскія часы пачынаецца рух шасцідесятнікаў, гэта нефармальны (значыць той які адбываецца па ініцыятыве радавых грамадзян а не органаў улады) рух сярод творчай і навукаовай інтэлігенцыі а таксама студэнцкай моладзі які выступае з крытыкай дзяржаўнай палітыкі. Шасцідзесятнікі пішуць вершы і мастацкія творы, якія супярэчаць ідэалагічным устаноўкам партыі і ўрада, крытыкуюць дзяржаўную палітыку, пішуць пісьмы ў ЦК, наладжваюць акцыі прадэсту. Пры Брэжневе шасцідзесятнікаў пераіменавалі ў дэсідэнтаў (інакамыслячых) і пачалі супраць іх праследаванні. Праследаванні былі не такімі жорсткімі як сталінскія рэпрэсіі але адчувальнымі.У 1957 гг. адбыўся фестываль моладзі і студэнтаў. Упершыню ў гісторыі СССР у Маскву з’ехаліся іншаземцы ў вялікіх колькасцях. Убачыць іх на вуліцах Масквы можна было легка і проста. Гэта першы і адзіны выпадак у даперабудоўнай Савецкай гісторыі калі савецкая моладзь змагла мець цесныя зносіны з іншаземцымі. Пасля фестываля хрушчоўскі ўрад моцна пашкадаваў аб тым, што дазволіў іншаземцам мець зносіны з савецкай моладдзю, таму што яны пахіснулі давер да савецкай ідэалогіі і савецкага ладу жыцця. Стылягі – моладзь якая ўспрыняла заходні светапогляд да фестывалю распаўсюджны былі не вельмі шырока. Пасля Фестывалю колькасць іх значна павялічылася. Каб правучыць стыляг у 1962 годзе па настаянню Хрушчова былі асуджаны да смяротнага пакарання два маладыя чалавекі за тое, што яны гандлявалі джынсамі. Па савецкім законам іх учынак кваліфікаваўся як фарцоўка і за яго палагалася толькі 7 год пазбаўлення волі але Хрушчоў настаяў на тым каб ім інкрымініравалі антысавецкую прапаганду і расстралялі. Таксама Хрушчоў загадаў растраляць дэманстрацыю ў Навачэркасску ў 1962 г. якая была выклікана павышэннем цэн. Аналагічная дэманстрацыя адбылася ў Віцебску але тут усё абыйшлося.У гэты перыяд адбываюцца значныя змены ў побыце людзей. З сярэдзіны 1950-х гг. галоўным фактарам павышэння ўзроўню жыцця людей становіцца павышэнне іх грашовых даходаў, а не зніжэнне цэн, як пры Сталіне. У 1956 годзе быў прыняты новы закон аб дзяржаўных пенсіях. У выніку пенсіі павялічыліся ў двая. З 1964 г. уводзіцца пенсійнае забеспячэнне калгаснікаў па старасці і інваліднасці. Але грашовыя даходы калгаснікаў з грашовымі даходамі гараджан зраўняліся толькі у 1980 г.Мікіта Сяргеевіч Хрушчоў спрабаваў вырашыць жыллёвую праблему ў гарадах і гэта ў яго амаль атрымалася. Да вайны падаўляючая большсць гаражан жыла ў камунальных кватэрах. Камунальная кватэра гэта такая кватэра дзе пражывала па 5 – 10 сямей, пры тым, што ў кватэры адна ванная туалет і кухня. Пасля вайны жылы фонд быў узноўлены толькі на 80 %, значыць праблема жылля ў горадзе стала яшчэ больш вострай. З 1956 года па ўсяму саюзу перайшлі да прамысловага будаўніцтва жыллля. Былі створаны камбінаты жалезабетонных канструкцый якія ў прамысловых колькасцях рабілі цэлыя сцены і нават комнаты. Больш таго былі спраектаваны спрошчныя і вельмі танныя праекты панэльных дамоў – кватэры ў каторых называлісь хрушчоўкамі а самі дамы хрушчобамі. Кватэры былі з нізкімі паталкамі, меленькімі і смежнымі комнатамі маленькімі кухнямі, але гэта былі асобныя кватэры, на многа лепшыя чым камуналкі. Панэльную пяціпавярхоўку – хрушчобу рэальна было пабудаваць за 2 месяцы. Пры Хрушчове 3 000 000 беларускіх гараджан атрымалі асобную кватэру а камуналкі сталі гістарычнам мінулым, тым не менш у горадзе жыллёвая праблема заставалася.У прамысловасці ў 1957 г. пачалася перабудова кіравання прамысловасцю. Замест галіновых міністэрстваў былі створаны Светы народнай гаспадаркі. Галіновыя міністэрствы знаходзіліся ў Маскве і кіравалі прадпрыемствамі адной галіны па ўсяму саюзу. Напрыклад міністэрства лёгкай прамысловасці кіравала ўсёй лёгкай прамысловасцю СССР. Саўнаргасы кіравалі ўсімі галінамі прамысловасці на пэўнай тэрыторыі. Напрыклад, саўнаргас БССР кіраваў усімі прадпрыемствамі, што знаходзіліся на тэрыторыі БССР. Існаваў саўнаргас Украінскай ССР, Літоўска ССР і інш. Вялікія рэспублікі такія як РСФСР і Казахстан мелі некалькі саўнаргасаў. Дзякуючы такому парадку прамысловасць стала развіацца лепш. У першыую чаргу будавліся такія прадпрыемствы, якія былі выгадны БССР. Аднак пасля Хрушчова Сістэму Саўнаргасаў згарнулі па дзьвюм прычынам. 1. Дзякуючы саўнаргасам тэрыторыі, якімі яны кіравалі станавіліся эканамічна незалежнымі ад астатняга СССР. Ну а ад эканамічнай незалежнасці недалёка і да палітычнай а гэта не задавальняла савецкі ўрад. 2. Іншая прычына кіраўніцтва саўнаргасаў перастала выдзяляць грошы на ваенна-прамысловы комплекс і той пачаў прыходзіць у заняпад.У сельскай гаспадарцы ў часы Хрушчова былі як станоўчыя так і адмоўныя пераўтварэнні. Станоўчыя: 1. Былі адменены натуральныя падаткі з прысядзібных гаспадарак калгаснікаў (5 кг. шэрсці з авечкі, 30 кг. мяса са свінні і т. п.) і быў уведзены адзіны падатак які залежыў ад плошчы прысядзібнай гаспадаркі. 2. Для калгасаў павышаны закупачныя цэны ў выніку чаго калгаснікам пачалі плаціць зарплату. 3. Калгасам спісалі ўсе запазычынасці. Адмоўныя: 1. Прымус сеяць кукурузу на ўсёй тэррыторыі СССР нават з палярным кругам. 2. МТС (машына-трактарныя станцыі) былі распушчаны тэхніку з гэтых станцый было загадана калгасам купіць. Калгасы зноў залезлі ў даўгі. Больш таго ў іх не было гаражоў, абсталявання і спецыялістаў для рамонту тэхнікі. 3. Загад рэзаць коней і замяняць іх трактарамі. Як паказала практыка праца трактара абыходзілася даражэй чым праца каня. 4. У 1962 быў ўзяты курс на ліквідацыю прыватных гаспадарак калгаснікаў. У гэтым годзе быў узяты курс на завяршэнне пабудовы камунізма ў 1980 г. таму лічылая, што сяляне абавязаны ўвесь свой час траціць на працу ў калгасе. Таму было вырашана, што селянін не павінен мець ні кароў ні свіней калі яго вёска бліжэй чым з 50 км. ад горада а калі далей чым 50 км. то дазвалялася мець 1 карову і адну свінню. У Расіі гэта рэальна выконвалася таму рускія калгаснікі за гады Хрушчова спіліся. У Беларусі дзякуючы старанням Кірыла Трафімавіча Мазурава гэта ўведзена не было, аддзелаліся толькі лёгкім перапалохам. 5. Калгасы ператвараліся ў саўгасы. Саўгас – савецкая гаспадарка, адрозніваўся ад калгаса тым, што яго работнікі лічыліся рабочым класам і мелі большую зарплату, пенсійнае забеспячэнне (у калгаснікаў з’явілісь пенсіі толькі ў 1964 г.) абавязковы аплачвемы адпачынак і т. п. выгады, але, ім забаранялася трымаць прысядзібную гаспадарку – кароў, свіней, курыц і т. п. 6. З 1956 па 1964 СССР укладываў 20 % усіх сваіх даходаў у асваенне цалінных зямель. Цалінныя землі гэта стэпы Казахстана і поўдня Расіі. Іх ніхто ніколі не араў і там скапіўся двухмятровы слой чарназёму, лічылася, што гэты чарназём дасць надзвычай высокія ўраджаі. У гады Хрушчова было распахана 30 000 000 га гэтых зямель і ўсё без толку. У 1962 адбылася экалагічная катастрофа якая загубіла весь цалінны ўраджай і паказала, што распахваць цаліну было нельга. Чарназём гэты ў засушлівым паўднёвым клімаце ператвараўся ў пыл у 1962 г. пылавя буры знішчылі ўвесь ураджай і з гэтага года яны там не спыняюцца. Такім чынам усе грошы ўкладзеныя ў цаліну прапалі дарам.Нягледзячы на значнае паляпшэнне матэрыяльнага становішча калгаснікаў у хрушчоўскія часы ўсё роўна яно заставалася выключна цяжкім. Па ранейшаму калгаснікі жылі за рысай беднасці а сялянская моладзь усімі магчымымі спосбамі імкнулася з’ехаць у горад. Каб вам стала зразумела чаму я раскажу вам рэальную гісторыю з жыцця рэальнага чалавека – маёй цёткі.У 1960 годзе яна была ўдавой з двума дзецьмі. Адпрацавала ў калгасе за 1960 год 300 працадзён. У той час калгаснікам плацілі зарплату адзін раз у год у канцы кастрычніка. І вось за 300 працадзён ёй заплацілі 150 кг жыта (зерня) і 90 рублёў. 45 рублёў яна заплаціла падатак за карыстанне прысядзібнай гаспадаркай, 5 рублёў абавязковае страхаванне за хату і ёй і двум яе дзецям засталася 40 рублёў на цэлы год! Каб вы ведалі колькі гэта прывяду некаторыя цэны таго часу. Талон у тралейбусе 3 капейкі. Буханка чорнага хлеба – 14 капеек. Абед у студэнцкай сталоўцы (першае другое трэцяе з булкай) 27 капеек. Зімнія мужчынскія боты сярэдняй якасці 14 рублёў добрай якасці 20 рублёў. Аутамабіль “Волга” 6000 рублёў. Цётка моцна расплакалася пасля атрымання зарплаты, але ёй растлумачылі, што ёй трэба радавацца а не плакаць таму, што іх калгас быў самым лепшым у раёне а ў горшых калгасах людзі не атрымлівалі і гэтага.Як бачыце, без прысядзібнай гаспадаркі калгаснікі проста маглі памерці ад голаду. Але, увага – важная асаблівасць калгаснага быту!!! Старшыня калгаса забараняў калгаснікам капаць сваю прысядзіную бульбу пакуль яны не выбяруць калгасную. Заканчвалі выбіраць калгасную толькі у пачатку кастрычніка. Таму калгаснікі пачыналі капаць сваю толькі ў кастрычніку. А ў кастрычніку ўжо замаразкі, у замаразкі можна памарозіць і пагнаіць бульбу. Следавацельна тружынікі калгаса рызыкавалі застацца галоднымі на увесь год.А вось вашай увазе прадстаўляю яшчэ адзін калгасны здзек з калгаснікаў. 300 працадзён у журнале брыгадзіра часта не раўняліся 300 рэальным дням. Часта ў рэальных днях 300 працадзён было на многа болей і вось чаму, – калі калгаснік цэлы дзень робіць работу якая лічыцца лёгкай яму запісываюць толькі палавіну працадня!!! Як вам такая справядлівасць?
Пры ўсім гэтым трэба памятаць, што пры Джугашвілі-Сталіне жыццё калгаснікаў было яшчэ цяжэйшым – пры ім зарплаты ўвогуле не плацілі дзесяцігоддзямі.Цяпер, шаноўныя, вы разумееце чаму зараз вёскі стаяць пустыя. Відавочна, што ўся вясковая моладзь як магла вырывалась у горад. Там плацілі зарплату кожны месяц і за месяц рабочы ў разы болей зарабляў чым калгаснік за год. Хрушчоў быў на многа гуманнейшым кіраўніком чым Джугашвілі-Сталін але вялікага розуму ён не меў. Асабліва гэта ілюструе гісторыя з пабудовай камунізма. У 1956 на 20 з’ездзе КПСС была прынята шосты пяцігадовы план развіцця эканомікі, але ў 1959 г. стала ясна, што план гэты выкананы не будзе. Тады склікалі ў 1959 г нечарговы 21 з’езд КПСС на якім было вырашана складаць не пяцігадовыя а сямігадовыя планы і была прынята першая сямігодка. Але ў 1961 годзе стала ясна, што і сямігодку не выканаюць таму ў 1961 годзе адбыўся 22 з’езд КПСС дзе было вырашана адмяніць сямігодкі а ў 1981 г завяршыць будаўніцтва камунізма. І дзеці ўсіх савецкіх школ усіх класаў напісалі сачыненне на тэму, як будзе добра пры камунізме. Іменна з рашэннем пабудаваць камунізм у 1981 годзе звязаны многія вальюнтарыстычныя эксперыменты Хрушчова – загад рэзаць коней, забарона сялянам трымаць прысядзібную гаспадарку, ператварэнне калгасаў у саўгасы і т. п. Відавочна гэтыя небяспечныя эксперыменты і сталі повадам для зняцця Хрушчова з пасады і адпраўкі яго на пенсію.
Пытанне 57. Сацыяльна-эканамічнае і палітычнае развіццё БССР у 1970 – 1980-я гг.
Прадмова. Перыяд праўлення Леаніда Ільіча Брэжнева 1964 – 1982 гг., Юрыя Уладзіміравіча Андропава 1982 – 1984 гг., Канстаціна Усцінавіча Чарненкі 1984 – 1985 гг. прынята называць эпохай застою. У гэты час партыя і ўрад паспрабавалі вярнуць ў СССР у сталінскія часы, аднак, паколькі гэта не магчыма яны ўсяго толькі і змаглі, што затрымаць развіццё краіны на пэўны тэрмін. Прамысловасць. У эпоху застою былі ануліраваны ўсе хрушчоўскія пераўтварэнні ў эканоміцы. У першую чаргу былі ліквідаваны Саўнаргасы і ўзноўлены галіновыя міністэрствы. Але не абыйшлося і тут без рэформ, прычым досыць прагрэсіўных. У 1965 г. пачаліся эканамічныя рэформы Аляксея Мікалаевіча Касыгіна (старшыня Савета Міністраў СССР). У прамысловасці яны праявіліся наступным чынам – адмаўляліся ад сістэмы жосткага планавання, пры Сталіне прадпрыемствы рабілі справаздачы па 100 паказчыкам, пасля касыгінскіх рэформаў пакінуты былі толькі 9 асноўных. Акрамя таго на прадпрыемствах уводзіліся прынцыпы гасразліку – з прыбытку прадпрыемства ствараліся фонды развіцця прадпрыемства і матэрыяльнага заахвочвання рабочых гэта садзейнічала таму, што ў канцы 1960-х гг. назіраўся рост усіх паказчыкаў прамысловага развіцця, але у той жа час прадпрыемствы сталі занадта самастойнымі і чыноўнікі з міністэрстваў пачалі адчуваць, што яны больш не патрэбны. Па гэтай прычыне ў пачатку 1970 рэформы Касыгіна ў прамысловасці згарнулі, зноў узрасла цэнтралізацыя.З 1970 г. разгонута ў вялікіх масштабах будаўніцтва новых прадпрыемстваў, пры гэтым іх будоўлю не маглі своечасова завяршыць а закупленае для гэтых прадпрыемстваў абсталяванне паспявала састарэць яшчэ да яго ўстаноўкі. Такім чынам грошы ўкладзеныя у будоўлю прападалі дарэмна. На тых прадпрыемствах, што ўдавалася пабудаваць зусім не ўдасканальваліся тэхнарогіі Такім чынам да канца 1970 г. пачынаюць зніжацца ўсе паказчыкі прамысловай вытворчасці.У дадатак экстэнсіўная індустрыялізацыя прывяла да перанасялення горада. На новых прадпрыемствах з’яўляліся новыя рабочыя месцы якія займалі перасяленцы з вёскі. Калі ў 1959 клькасць гарадскога населніцтва складала 2 000 000 то у 1985 г яна склала 6 100 000 пры гэтым вёска бязлюдзела. Сельская гаспадарка. У сельскай гаспадарцы як і ў прамысловасці ў 1965 годзе пачаліся эканамічныя рэформы.
1. Былі яшчэ больш павышаны закупачныя цэны на сельгаспрадукцыю.
2.Уводзіліся цьвёрдыя планы закупкі сельгаспрадукцыі, а звышпланавая сельгаспрадукцыя закуплялася па павышаных у 1,5 – 2 разы цэнах.
3. Спісываліся запазычанасці на купленую у машына-трактарных станцый тэхніку (такім чынам Касыгін ліквідаваў наступствы неабдуманай рэформы Хрушчова).
4. Для калгаснкаў уводзіцца гарантаваная аплата. Гэта значыць, што ў заканадаўчым парадку для кожнай калгаснай спецыяльнасці ўводзіўся мінімум ніжэй каторага не маглі плаціць. Дзякуючы гэтай меры зарплыты калгаснікаў ужо не залежылі ад ураджая.У 1970 ыя годы па ініцыятыве П. М. Машэрава Будуюцца буйныя адкормачныя комплексы і птушкафабрыкі. Адкормачны комплекс гэта ферма на 10 000 галоў і болей. Акрамя таго з гэтага часу пачынаецца хімізацыя сельскай гаспадаркі. Так-сама з 1970 г пачалося татальная міліяраця – асушэнне беларускіх балот і выпрамлення беларускіх рэк. З 1965 па 1980 было асушана 1 600 000 га. Усе гэтыя меры палепшылі побыт калгаснікаў і прывялі да росту вытворчасці сельгас прадукцыі але не вырашылі праблем як вёскі так і краіны па наступным прычынам.
1. Узгаданыя рэформы ажыццяўляліся за кошт дзяржавы і абыходзіляся дзяржаве вельмі дорага, кішэня дзяржавы вялікая, але не бяздонная. Да 1979 г. спансіраваць сельскую гаспадарку яна магла сабе дазволіць таму, што прадавала нафту і газ заходнім краінам па высокіх цэнах. А ў 1979 г СССР увёў вайскі ў Аўганістан і ў знак пратэсту Заходнія краіны дагаварыліся аб зніжэнні міравых цэн на нафту і газ таму ў СССР пачало паступаць меней грошай. Сельская гаспадарка была самым вялікім спажыўцом дзяржаўных грошай і яна першая стала набліжацца да крызісу.
2. Пераўтварэнне 1970 гадоў вызвалі экалагічны крызіс у вёсцы. Хімізацыя прывяла да закіслення і эрозіі глебаў, акрамя таго многа мінеральных угнаенняў сыпалася прама на снег, снег таяў і трапляў ў рэкі з-за чаго дохла рыба. Міліарацыя вялася з парушэннем тэхналогій таму 1/3 асушаных земляў хутка прыйшлі ў нягоднасць там пачаліся пылавыя буры як ў Казахстане пасля асваення цаліны. Адкормачныя комплексы разводзілі сіласны і навозны смурод вакол сябе. Так-сама з-за парушэння тэхналогій пабудовы каналізацыі навозная жыжа трапляла ў вадаёмы. У дадатак фермы на дзесяткі тысяч галоў маглі даваць прыбытак толькі пры значных капіталаўкладаннях з боку дзяржавы як толькі пачаўся нафта-газавы крызіс на комплексах пачаўся галадамор сярод кароў. Калгаснікі ў роспачы (отчаянии) зімой езділі па лясах, секлі зялёныя яловыя і сасновыя лапкі і везлі іх на комплекс каб карміць кароў, аднак такя ежа толькі пагаршала сітуацыю бо далёка не ўсе каровы маглі пераварыць яе.
3. Вясквая моладзь працягвала пакідаць вёскі, нягледзячы на тое што пры Брэжневе зарплату калгаснікам сталі выплочваць кожны месяц, і яна была ўжо досыць высокай. У канцы 70 х гг. механізатары ў перадавых калгасах атрымлівалі столькі ж, а часм і больш, чым высокакваліфікаваныя гарадскія рабочыя. Тым не менш забеспячэнне вескі прадуктамі харчавання і прамысловымі таварамі было значна горшым чым у горадзе. Лічылася, што ў вясковых магазінах не трэба прадаваць маяса, мясныя і малочныя прадукты харчавання таму, што калгаснікі вырошчваюць усё гэта на прысядзібных гаспадарках. Таксама лічылася, што прыстойнае адзенне калгаснікам не патрэбна, хопіць ім гумовых ботаў і целагрэек. Таму ў вясковых магазінах не было ні мяса ні малака ні масла ні яек ні т.п. за ўсім гэтым калгаснікі ездзілі ў горад па выхадных. Трэба памятаць, што прысядзібную гаспадарку ў брэжнеўскія часы трымалі ўжо не ўсе. Трымаць карову, свіней, курыц справа вельмі працаёмкая не ўсе хацелі. Акрамя таго людзі, асабліва моладзь, хацелі ванны і туалеты з унітазам у хаце а пры Брэжневе такое магчыма было толькі ў горадзе. Таму моладзь працягвала пакідаць вёскі. Ужо ў 1970 г. Студэнтаў і школьніаў на ўвесь верасень здымалі з заняткаў і адпраўлялі ў калгас збіраць бульбу буракі і іншую сельгас-прадукцыю бо ў калгасаў не хапала рабочых рук на яе ўборку і так было да сярэдзіны 1990-х.
4. Калгасная сістэма пабудавана пры сталіне – гэта значыць на несправядлівасці, гвалце і пры парушэнні ўсіх законаў эканомікі. Пры ёй сяляне адчужаліся ад зямлі і вынікаў сваёй працы. Калгас успрымаўся імі як дзяржаўная а значыць нічыйная маёмасць. Калі пры Сталіне яе баяліся раскрадаць то пры Хрушчове і, тым больш, пры Брэжневе ў свядомасці сялян замацавауся прынцып – “Хто не крадзе ў калгасе той, не сумленны чалавек а гультай, а хто крадзе – той, не злодзей а добры гаспадар”. Такім чынам расце раскраданне калгаснай маёмасці, безгаспадарчасць, нерацыянальнае выкарыстанне тэхнікі а разам з гэтым сабекошт прадукцыі.
5. Немалаважным фактарам развала вескі стала яе алкагалізацыя. У Беларусі яна была не такой імклівай як ў РСФСР але так-сама адчувалася. Не менш ¼ усіх даходаў СССР прыходзілася на продаж вінагарэлачных вырабаў свайму ж насельніцтву і не менш палавіны іх прадаралася у вёсцы.Каб неяк вырашыць праблемы вёскі з 1982 г. пачаліся новыя рэформы. у гэтым годзе была прынята харчовая праграма. Асноўная пытанне якое абмярковывалася ў гэтым дакуменце, гэта, як накарміць насельніцтва СССР (Спадзяюся вы памятаеце, што ў гэтым годзе Хрушчоў планаваў завяршыць будаўніцтва камунізма). Для ажыццяўлення харчовай праграмы было вырашана аб’яднаць вытворчасць і перапрацоўку сельскагаспадарчай прадукцыі. Былі ліквідаваны міністэрствы мясной, малочнай, мясцовай прамысловасці і міністэрства сельскай гаспадаркі а замест іх ў 1985 г. быў утвораны Дзяржаграпром. Але ад перамены месцаў складаемых сума не змяняецца. Палітыка. Пры Брэжневе адмяняюцца ўсе крокі ў бок дэмакратыі. Згортваецца рэабілітацыя ахвяр сталінскі рэпрэсій. Калі пры Хрушчове рэабілітавалі 6000 чалавек то пры Брэжневе ўсяго 182. Заціхае крытыка Сталіна. Зноў узрастае роля камандных метадаў кіравання а сацыяльна-эканамічныя правалы спісваюца на проіскі ворагаў.Квітнее дэмагагічная савецкая ідэалогія каторай грамадзяне СССР усё менш і менш давяраюць. У эпоху застоя з вялікім размахам святкуюцца гадавіны Перамогі над Фашысцкай Германіяй, гадавіны Кастрычніцкай рэвалюцыі і утварэння СССР, юбілеі нараджэння Леніна і г. д. Аднак усё больш і больш савецкія людзі не вераць ва усё гэта. Л.І. Брэжнеў сярод палітыкаў рэкарцмен па колькасці складеных пра яго анекдотаў. Квітнее самвыдат – тайная літаратура, якая крытыкуе савецкую рэчаіснасць. Людзі якія асмельваюцца адкрыта крытыкаваць савецкую ўладу называюцца дэсідантамі (інакамыслячымі) і праследваюцца. Дэсідэнтаў высылаюц з СССР за мяжу, садзяць у псіхіатрычныя клінікі або стараюцца інкрымініраваць ім угалоўны артыкул УК СССР. Ветэраны дэсідэнтскага руху Эла Навадворская Аляксандр Салжаніцын, нават Васіля Быкава спрабавалі залічыць у дэсідэнты за праўдзівы паказ ВАВ.Пасля ўтаржэння ў Аўганістан у 1979 г., як вы памятаеце цэны на нафту і газ панізіліся і СССР пачаў спалзаць да эканамічнага крэзісу. Брэжнеўскі ўрад пачаў пагражаць ворагам і шкоднікам і заклікаць мабілізаваць усе сродкі. У гэтым многія бачылі прадвесце павароту да сталінскіх рэпрэсій, але ім не суджана было адбыцца, час ужо быў не той і ў 1985 г. пачлася Перабудова. Побыт людзей. Эпоха застою як ніякая іншая праілюстравала большасці савецкіх людзей, што пры сацыялізме ўсе роўныя але хтосці, болей роўны чым астатнія. З 1964 г. савецкі дзяржаўны апарат перастаў аднаўляцца людзьмі з народа. Нават самага паслядоўнага і перакананага членства ў КПСС было не дастаткова каб заняць хоць нейкую дзяржаўную пасаду. Для гэтага патрэбна было мець радство з партыйна-дзяржаўным кіраўніцтвам. Такім чынам партыйна-дзяржаўнае кіраўніцтва не аднаўлялася здольнымі кадрамі.Партыйна-дзяржаўным кіраўнікам усе зайздросцілі, таму, што ўсе іх бытавая патрэбы абслугоўвлі, спецмагазіны, спецсталовыя, спецсанаторыі, спецдачы і т.п. Жылі яны у спецкватэрах якія атрымлівалі без чаргі і па лготных цэнах, а некаторыя і зусім бясплатна. На работу ездзілі на спецмашынах (чорных волгах або чайках) з персанальным вадзіцелем. Пры гэтым усе яны меле і асабістае аўто купленае без чаргі. Такім чынам дзяржаўны апарат СССР ператварыўся ў адарваную ад народа прывелеяваную касту.Побыт простага народа быў досыць цяжкім. Эпоха застоя запомнілася як эпоха чэргаў, чэргаў на усё. Былі чэргі на гарадскія кватэры – самая дарагая трохкомнатная кватэра ў Мінску (каператыў) каштавала у той час 8200 рублеў. Для параўнання аўтамабіль волга ў той час каштаваў 10000 рублёў – даражэй чам трохкомнатная кватэра. Але каб купіць трохкомнатную кватэру ў Мінску сярднестатыстычны савецкі чалавек павінен быў адстаяць у чарзе не менш 20 год. А на дзяржаўную трохкомнатную (яна была таннейшая) і ўсе 30. Дарэчы, на аўтамабіль волга радавы савецкі грамадзянін павінен быў стаяць 10 год, але волга лічылася найлепшым савецкім аўтамабілем. На жыгулі, другі па прэстыжнасці савецкі аўтамабіль радавыя савецкія людзі стаялі па 7 год. Масквіч набываўся за пяць, запарожац за тры гады. Інамаркі ў СССР не прадаваліся і з-за мяжы іх прыгнаць бало не магчыма. Савецкія аўтамабілі БУ купляць не было сэнсу бо кожны гаспадар аўтамабідя езддзіў на ім да апошаняга ўздыху. Бліжэй да 1985 г. з’явіліся чэргі на тэлевізары і мэблю. Але савецкія людзі стаялі ў кіламетровых чэргах і за абуткам, ежай, кнігамі, чыгуначнымі білетамі ды практычна за ўсім. Так адбывалася таму, што ў гады застоя ў людзей былі досыць высокія зарплаты, але экстэнсіўная прамысловасць не магла забяспечыць растучыя патрэбы свецкіх людзей. Замежная прадукцыя трапляла ў СССР у вельмі абмежаваных колькасцях і размяркоўвалася у першую чаргу, паміж партыйна-дзяржаўнымі работнікамі у другую, паміж работнікамі гандлю, простаму народу даставаліся рэшткі. Вось чаму ў часы СССР у НАРХОЗ цяпер БДЭУ не магчыма было паступіць без асобых сувязей.Трэба адзначыць, што імкнуліся набыць іменна імпартную прадукцыю па колькі яна была больш моднай і больш якаснай. Савецкую прадукцыю, напрыклад адзенне і абутак, савецкія людзі адзінагалосна і адзінадушна называлі словам “калхоз”.
Пытанне 58. Развіццё адукацьті. літаратуры і навукі ў Беларусі ў пасляваенны час (1945 – 1985 гг.) Адукацыя. Адной з найважнейшых задач было аднаўленне разбуранай вайной сістэмы народнай адукацыі. Ужо ў 1946 – 1947 гг. у БССР працавала 11 354 школы. Але адначасова ішло скарачэнне колькасці беларускамоўных школ і павелічэнне ліку школ з рускай мовай навучання. У 1949 г. у заходніх абласцях Беларусі ліквідаваны польскія школы. У 1949 – 1950 гг. пачаўся пераход да ўсеагульнай 7-гадовай адукацыі, які завяршыўся ў сярэдзіне 1950-хгг. Да канца 1940-хгг. ліквідавана непісьменнасць сярод дарослага насельніцтва. Удасканальвалася матэрыяльная база школ, паляпшалася падрыхтоўка педагагічных кадраў.Да сярэдзіны 1950-хгг. сістэма адукацыі, якая склалася яшчэ ў 1930-я гг., мела патрэбу ў абнаўленні. Для гэтага ў 1959 г. пачалася рэформа агуль-наадукацыйнай школы. Замест сямігодкі была ўведзена абавязковая васьмігадовая політэхнічная школа. Сярэднюю адукацыю моладзь атрымлівала, заканчваючы або вячэрнюю школу рабочай (сельскай) моладзі, або тэхнікумы, якія працавалі на базе васьмігодкі, або сярэднюю адзінаццацігадовую школу з вытворчым навучаннем. У школах уводзілася вывучэнне асноў прамысловай і сельскагаспадарчай вытворчасці з абавязковай практыкай на мясцовых прадпрыемствах, у калгасах і саўгасах. Прымаліся меры дзеля паляпшэння матэрыяльна-тэхнічнай базы школ, зместу навучання, падрыхтоўкі педагагічных кадраў.3 сярэдзіны 1960-х гг. пачаўся пераход да ўсеагульнай сярэдняй адукацыі. Адзінаццацігадовыя школы рэарганізоўваліся ў дзесяцігадовыя. Вялося шырокамаштабнае будаўніцтва новых школ па тыпавых праектах за дзяржаўны кошт. Адкрываліся школы-інтэрнаты для дзяцей з малазабяспечаных сем’яў і сірот.Развівалася вышэйшая і сярэдняя спецыяльная адукацыя. 3 1955 г. у Беларусі налічвалася 123 тэхнікумы і вучылішчы якія вялі падрыхтоўку па 260 прафесіях і 24 ВНУ. Навука. У 1945 г. у рэспубліцы працавала 8 навукова-даследчых інстытутаў АН БССР, у пачатку 1950-х гг. – 20. Іх дзейнасць была накіравана на пошукі шляхоў інтэнсіўнага развіцця народнай гаспадаркі. Беларускія вучоныя распрацоўвалі праблемы развіцця энергетыкі, паляпшэння тэхнічнай аснашчанасці прадпрыемстваў, выяўлялі радовішчы карысных выкапняў. Значныя навуковыя сілы сканцэнтроўваліся на даследаванні праблем біялагічнай і сельскагаспадарчай навукі.Развіццё навукі стрымлівалася слабай матэрыяльнай базай, недахопам кадраў па шэрагу навуковых кірункаў і ідэалагічным уціскам. Некаторыя важныя тэарэтычныя пытанні, асабліва генетыка, штучна затрымліваліся ў сваім развіцці з-за памылковых поглядаў акадэміка Усесаюзнай акадэміі сельскагаспадарчых навук Т. Дз. Лысенкі (любімца Джугашвілі-Сталіна). Грамадзянскую мужнасць у тых умовах праявіў беларускі акадэмік А. Р. Жэбрак, які не пабаяўся выступіць з крытыкай «лысенкаўшчыны».Цяжкае становішча склалася ў галіне гуманітарных навук. Вучоныя былі вымушаны ў сваіх працах няўхільна прытрымлівацца ўстановак партыі аб развіцці грамадства, культуры. 3 гісторыі былі выкраслены імёны многіх выдатных дзяржаўных і культурных дзеячаў усіх эпох, празмерна перабольшвалася роля класавай барацьбы на ўсіх этапах гісторыі.Эканамічныя навукі знаходзіліся пад уплывам працы Iосіфа Джугашвілі-Сталіна «Эканамічныя праблемы сацыялізму ў СССР», у якой вострай крытыцы былі падвергнуты рыначныя, грашовыя адносіны. Абгрунтоўвалася адзяржаўленне эканамічнага жыцця ў СССР, што адкінула развіццё грамадазнаўчых навук на дзесяцігоддзе назадПасля 1953 г. у АН БССР ствараліся новыя інстытуты і лабараторыі: Інстытут фізікі і матэматыкі, навукова-даследчыя інстытуты матэматыкі і вылічальнай тэхнікі, будаўніцтва і архітэктуры, мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору, шэраг самастойных аддзелаў, лабараторый. Узнікалі новыя кірункі даследаванняў: малекулярная біялогія, нейрафізіялогія, імуналогія, тэхнічная мікрабіялогія і інш. У 1962 г. быў запушчаны атамны рэактар.Адбываліся змены ў геаграфічным размяшчэнні акадэмічнай навукі. У абласных цэнтрах з’явіліся навукова-даследчыя аддзелы і лабараторыі некаторых акадэмічных інстытутаў.У 1970-я гг. у АН БССР канчаткова сфарміраваліся асноўныя кірункі навуковых даследаванняў. Беларускія вучоныя мелі значныя дасягненні. У 1978 г. акадэмік У. П. Платонаў за цыкл фундаментальных работ па алгебраічных трупах удастоены Ленінскай прэміі. Акадэміку М. А. Барысевічу і супрацоўнікам Інстытута фізікі В. У. Грузінскаму і В. А. Талкачову ў 1980 г. прысуджана Ленінская прэмія за даследаванні па спектраскапіі свабодных складаных малекул. Пад кіраўніцтвам акадэміка А. К. Красіна вяліся даследаванні па вадароднай энергетыцы і элементарных ядзерных узаемадзеяннях. Геолагі даследавалі праблемы рацыянальнага выкарыстання і аховы навакольнага асяроддзя, батанікі – прынцыпы картаграфавання і аховы расліннага покрыва. Эканамісты ўдзельнічалі ў распрацоўцы праблем эканомікі прамысловасці і сельскай гаспадаркі. Дасягненні гісторыкаўзвязаны з выданнем 5-томнай «Гісторыі Бела-рускай ССР», 4-томнай «Гісторыі рабочага класа Беларускай ССР», 3-томнай «Усенароднай барацьбы ў Беларусі супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаўу гады Вялікай Айчыннайвайны» і інш. Літаратура. Сацыялістычны рэалізм – мастацкі метад, які патрабаваў адлюстраванне ў літаратуры і мастацтве рэальнасцей жыцця, звязаных з савецкім сацыялістычным ладам, не такімі якія яны былі ў сапраўднасці, а такімі, якія яны вызначаліся ў партыйных дакументах.Творы падаўляючай большасці савецкіх пісьменнікаў, паэтаў, драматургаў, мастакоў, скульптараў, кінемтаграфістаў ствараліся ў адпаведнасці з мастацкім метадам сацыялістычнага рэалізма. Творчыя людзі якія стваралі творы мастацтва, што не адпвядаюць гэтаму метаду залічваліся ў дэсідэнты іх творы не публікаваліся а самі аўтары рознымі спосабамі праследаваліся.Не трэба думаць што ўсе, хто тварыў у адпаведнасці з гэтым метадам былі бяздарнасцямі і не стварылі нічога вартага, але мастацкі мтад сацыялістычнага рэалізма значна адкінуў назад беларускую літаратуру і мастацтва.Ніжэй мова пойдзе аб аб тврчых людзях людзях, творчасць каторых, у той ці іншай ступені адпавядала патрабаванням сацыялістычнага рэалізмуУ 1945 – 1953 гг. галоўнай тэмай літаратурных твораў стала асэнсаванне складаных праблем Вялікай Айчыннай вайны і пасляваеннага грамадства. Значнай падзеяй гэтага перыяду стала апублікаванне ў 1947 г. паэмы Я. Коласа “Рыбакова хата”. Выйшлі ў свет і атрымалі прызнанне чытачоў творы I. Шамякіна “Глыбокая плынь”, А. Кулакоўскага “Гартаванне”, Я. Брыля “У Забалоцці днее” і інш. Тэме вайны былі прысвечаны драматургічныя творы А. Маўзона “Канстанцін Заслонаў”, К. Крапівы “3 народам”, К. Губарэвіча “Цытадэль славы” («Брэсцкая крэпасць») і інш.Але з’явілася нямала твораў, якія лакіравалі рэчаіснасць, усхвалялі Сталіна і яго заслугі перад народам. Прыкладам можа служыць паэтычнае пісьмо “Вялікаму Сталіну ў слаўную 70-ю гадавіну з дня нараджэння ад беларускага народа”. Адначасова разгортвалася крытыка шэрагу твораў М. Танка, К. Буйло, М. Лужаніна, якія не стасаваліся з афіцыйнай палітыкай партыі ў галіне літаратуры.Пасля 1953 г. пачаўся новы этап у развіцці беларускай савецкай літаратуры. Пасля ХХ з'езда КПСС (1956 г.) адзначаліся спробы перагляду літаратарамі некаторых канцэпцый, адыход ад схематычнага падзелу персанажаў на “герояў” і “не герояў”, спрошчанага стварэння вобраза героя. Але літаратары і работнікі мастацтва па-ранейшаму заставаліся пад уплывам партыйна-дзяржаўных патрабаванняў “раскрываць веліч высакародных здзяйсненняў савецкага народа”, перадаваць “жывы подых часу”, выхоўваць “чалавека камуністычнага грамадства”.Тэматыка літаратурных твораў ахоплівала шырокае кола праблем: Вялікая Айчынная вайна, жыццё сучаснай вёскі, маральна-палітычны стан грамадства, горад у эпоху НТР і інш. У адлюстраванні падзей вайны пісьменнікі паступова канцэнтравалі ўвагу на псіхалогіі чалавека ў ваенных умовах, працэсе яго духоўнага ўзыходжання або падзення. У глыбока рэалістычным духу напісаны аповесці В. Быкава “Жураўліны крык”, “Трэцяя ракета”, “Альпійская баллада”, “Сотнікаў”, I. Чыгрынава “Плач перапёлкі”, I. Навуменкі “Сасна пры дарозе” і інш.Удастоены Ленінскай прэміі раманы “Людзі на балоце”, “Подых навальніцы” I. Мележа. Яны прысвечаны ўстанаўленню на Палессі калгаснага ладу. Шматгранныя аспекты сучаснага жыцця, маральныя праблемы адлюстраваны ў раманах I. Пташнікава “Мсціжы”, I. Шамякіна “Атланты і карыятыды” і інш.У беларускай паэзіі разам з працэсамі лірызацыі сцвярджалася філасафічнасць поглядаў на жыццё, на агульначалавечыя каштоўнасці і значнасць самога чалавека. Беларуская паэзія прадстаўлена такімі вядомымі імёнамі, як А. Куляшоў, М. Танк, П. Панчанка, Г. Бураўкін, Н. Гілевіч, Р. Барадулін і інш. Заяўлялі пра сябе і новыя паэты: Ю. Голуб, Д. Бічэль-Загнетава, Я. Янішчыц і інш.Найлепшыя творы беларускай драматургіі гэта п’еса А. Макаёнка “Таблетку пад язык”, «Трыбунал»; К. Крапівы «Брама неўміручасці»; А. Петрашкевіча «Адкуль грэх?», «Злыдзень»; М. Матукоўскага «Амністыя», «Апошняя інстанцыя» і інш.
Патанне 59. Развіцце беларускага мастацтва ў пасляваенны час (1945 – 1985 гг.).
Сацыялістычны рэалізм – мастацкі метад, які патрабаваў адлюстраванне ў літаратуры і мастацтве рэальнасцей жыцця, звязаных з савецкім сацыялістычным ладам, не такімі якія яны былі ў сапраўднасці, а такімі, якія яны вызначаліся ў партыйных дакументах.Творы падаўляючай большасці савецкіх пісьменнікаў, паэтаў, драматургаў, мастакоў, скульптараў ствараліся ў адпаведнасці з мастацкім метадам сацыялістычнага рэалізма. Творчыя людзі якія стваралі творы мастацтва, што не адпвядаюць гэтаму метаду залічваліся ў дэсідэнты іх творы не публікаваліся а самі аўтары рознымі спосабамі праследаваліся.Не трэба думаць што ўсе, хто тварыў у адпаведнасці з гэтым метадам былі бяздарнасцямі і не стварылі нічога вартага, але мастацкі мтад сацыялістычнага рэалізма значна адкінуў назад беларускую літаратуру і мастацтва.Ніжэй мова пойдзе аб аб тврчых людзях людзях, творчасць каторых, у той ці іншай ступені адпавядала патрабаванням сацыялістычнага рэалізму. У 1950 – 1980-я гг. у БССР актыўна развівалася выяўленчае мастацтва. Прызнанымі мастакамі у той час былі М. Савіцкага «Сказ пра хлеб», «Ільнаводы», I. Стасевіча «Шахцёры Салігорска», Г. Вашчанкі «Жнівень», М. Данцыга «Мінск. Плошча Перамогі» і інш. У 1970 – 1980-ягг. жывапісцы імкнуліся асэнсаваць нацыянальную гісторыю, духоўнае жыццё народа, увасобіць вобразы выдатных беларускіх дзеячаў. Гэтай тэме прысвечаны палотны А. Марачкіна, Ф. Янушкевіча, У Пасюкевіча і інш. Узмацнялася ўвага да сучаснасці. Аднак пейзаж, тэмы гістарычнага мінулага, Вялікай Айчыннай вайны паранейшаму займалі галоўнае месца. У ліку лепшых твораў – цыкл карцін М. Савіцкага «Лічбы на сэрцы» (1974 – 1980).Беларуская скульптура ўзбагачалася новымі творамі 3. Азгура, А. Бембеля, А. Анікейчыка і інш.Стваралася шмат мемарыяльных помнікаў, прысвечаных падзеям Вялікай Айчыннай вайны. У ліку шырока вядомых – Курган Славы Савецкай Арміі вызваліцельніцы Беларусі, мемарыяльныя комплексы «Хатынь», «Прарыў», «Брэсцкая крэпасць-герой» і інш. Архітэктура. Пасля заканчэння вайны беларускія архітэктары і праектныя арганізацыі распрацавалі генеральныя планы забудовы для ўсіх абласных і большасці раённых цэнтраў БССР. У шырокіх маштабах вялося аднаўленне старых і ўзвядзенне новых грамадскіх і жылых будынкаў. 3 сярэдзіны 1950-х гг. пачаўся новы этап развіцця горадабудаўніцтва і архітэктуры ў Беларусі, які характарызаваўся ўкараненнем індуст-рыяльных метадаў будаўніцтва. Асаблівая ўвага надавалася выкарыстанню зборнага жалезабетону, максімальнай уніфікацыі і тыпізацыі, эканоміцы будаўніцтва. Асноўным кірункам стала забудова вялікіх жылых масіваў. На архітэктурна-мастацкае аблічча гарадоў значна ўплывалі буйныя грамадскія будынкі, сярод якіх кінатэатры «Кастрычнік» і «Масква» ў Мінску, Гомельскі цырк, Гродзенскі абласны драматычны тэатр і многія іншыя. Музыка. Далейшае развіццё атрымалі ўсе віды беларускага музычнага мастацтва. Кампазітары стваралі оперы, сімфоніі і кантаты, прысвечаныя барацьбе беларускага народа з гітлераўскімі захопнікамі, дружбе савецкіх народаў, іх рэвалюцыйнаму мінуламу. Гэта творы Я. Цікоцкага, М. Аладава, Р. Пукста, П. Падкавырава і інш. З’явіліся новыя сольныя і харавыя песні. Многія з іх сталі масавымі, народнымі.Для беларускай музыкі 1960 – 1980-хгг. характэрнае глыбокае адлюстраванне рэчаіснасці. Арыгінальныя сімфанічныя творы, араторыі, вакальныя цыклы былі напісаны М. Аладавым, Я. Глебавым, У Дамарацкім, А. Мдывані, Г. Вагнерам, А. Багатыровым.У песенным жанры найбольшых поспехаў дасягнулі кампазітары У Алоўнікаў, Я. Глебаў, Л. Захлеўны, I. Лучанок, Ю. Семяняка, Э. Ханок. Многія кампазітары звярталіся да літаратурных твораў Я. Купалы, Я. Коласа, В. Быкава, У Караткевіча, замежных класікаў. У выніку былі напісаны музычна-драматычныя творы: балеты «Курган», «Альпійская балада», «Маленькі прынц» Я. Глебава, оперы «Францыск Скарына» Дз. Смольскага, «Зорка Венера» Ю. Семянякі і інш. Тэатр. Кіно. Тэатральнае мастацтва ў пасляваенны перыяд у большей ступені, чым музычнае, знаходзілася пад уплывам пастаноў ЦК ВКП(б) па ідэалагічных пытаннях. Асноўнае месца ў рэпертуары тэатраў займалі савецкія п’есы, прысвечаныя Вялікай Айчыннай вайне, працоўнаму жыццю савецкага народа, лепшыя творы рускай і замежнай класікі. Разам з тым па ўказанні партыйных органаў была праведзена кампанія па ачышчэнні рэпертуару тэатраў ад «нізкапробных і пошлых п’ес замежных драматургаў».Тэатральны жанр стаў адным з папулярных відаў мастацтва ў рэспубліцы. Да сярэдзіны 1980-х гг. у БССР працавала 19 драматычных і 6 лялечных тэатраў. У іх рэпертуары асноўнае месца займалі творы ваеннай тэматыкі. Ставіліся спектаклі вострай сацыяльнай, маральна-этычнай накіраванасці. Не сыходзілі з тэатральных падмосткаў п'есы беларускай, рускай, замежнай класікі.У класіку беларускага кіно ўвайшлі карціны «Гадзіннік спыніўся апоўначы» М. Фігуроўскага, «Праз могілкі» В. Турава, «Альпійская балада» Б. Сцяпанава і інш. 3 сярэдзіны 1960-хгг. значнае месца займала гісторыка-рэвалюцыйная тэматыка. Лепшымі фільмамі сталі «Чырвонае лісце» і «Крушэнне імперыі» У Корш-Сабліна. У 1970 – 1980-я гг. рабіліся спробы асэнсаваць мінулае праз прызму сучаснасці, узняць маральна-этычныя праблемы. Кінематаграфісты экранізавалі шэраг твораў беларускіх аўтараў. У 1960 – 1985 гг. 13 мастацкіх, 36 дакументальных фільмаў адзначаны ўзнагародамі міжнародных і адпаведна 30 і 72 – усесаюзных кінафестываляў.Этапам у развіцці беларускай культуры стала другая палова 1980-х гг. Пад уплывам працэсаў перабудовы, дэмакратызацыі грамад-скапалітычнага жыцця адбываўся зварот шырокіх колаў грамадства, дзеячаў культуры, літаратуры, мастацтва да гістарычнага мінулага беларускага народа. Адраджалася культура нацыянальных меншасцей Беларусі. У духоўным жыцці беларускага грамадства ўзрастала роля рэлігіі.
Пытанне 60. Абвастрэнне ўнутраных супярэчнасцей у СССР, паглыбленне эканамічнага і палітычнага крызісу. Палітыка перабудовы. Чарнобыльская катастрофа і меры па змяншэнню яе наступстваў
Другая палова 1980-ых гадоу увайшла у гисторыю ссср як эпоха па сурьёзных рэформах ускбаковага аднаулення грамадства и атрымала назву палитыки Перабудовы. Да гэтага часа праявы застою у сац-эк. Развицци краины станавилися усё больш видавочными и пагражали перарасци у агульна дзяржауны крызис. Жыццевы узровень насельництва СССР быу непараульнальна нижэйшы, чым у краинах захаду. Да таго ж савецки рэжым рэзка крытыкавауся за парушэнне правоу чалавека и адсутнасць дэмакратыи. У канцы 1982 года памер Л.И.Брэжнеу. Кирауником партыи и дзяржавы стау Юрый Уладимиравич Андропау-былы старшыня КДБ. Ён бачыу пераадоленне застою у навядзенне краины дысцыплины и парадку, аднак ён цяжка захварэу и праз 14 месяцау памёр. Пасля яго смерци кирауником партыи былы адабраны Канстанцин Усцинавич Чарненка, яки прабыу на гэтым пасту з лютага 1984-па сакавик 1985. Пасля яго смерци ГЕНСЕКАМ ЦК КПСС былы адабраны М.С.Гарбачоу и у красавику 1985 года на пленуме ЦК КПСС ён абвясциу перабудову. У аснове прапанаванай им праграммы у эканомицы ляжала идэнцыфикацыя вытворчасци на аснове НТР, павышэнне вытворчасци працы, истотнае павышэнне якасци прадукцыи и яе абьёмау, укараненне у планавую эканомику элементау рыначных адносин. Адначасова ён абвясциу дэмакратызацыю савецкага грамадства, галоснасць, либерализм. Иницыятары перабудовы першапачаткова различвали вывясци краину з паласы застою пад лозунгам удасканалення сацыялизму, незакранаючы истотных асноу савецкай камандна-администрацыйнай ситэмы. Выйсце бачылася у паскарэнни эканамичнага развицця краины. Менавита эканамичныя праблемы найбольш адчувальна ВЛИЯЛИ на настрой грамадства у цэлам. М.Гарбачоу и яго калеги Якаулеу, Шаварнадзе и инш. адмовилися ад шматликих дагматау камунизма у сацыяльна-эканамичнай сферы. Канкрытным праяуленнем новых падыходау у эканомицы стау перавод з 1987 года прадпрыемствау и абьяднаннеу на гаспадарчы разлик и самафинансаванне. На гэтыя умовы у Беларуси з 1988 года перайшли прамысловасць, сельская гаспадарка, тарнспарт, большасць машынабудауничных арганизацый. У 1989-91 были прыняты законы СССР аб кааперацыи, аб уласнасци, аб индывидуальнай працоунай дзельнасци, аб сялянскай гаспадарцы, аб арэндзе и арэндных адносинах, аб зямли и инш. Усё гэта сведчыла аб паступовам укараненни элементау рыначнай эканомики. Аднак перабудова эканамичных и сацыяльных адносинау не магли исци у адрыве, ад рэфармавання грамадска-палитычнай сферы. Администрацыйна-грамадская систэма якая склалазя за гады савецкай улады аказалася успрымальнай да пераменау и менавита яна была ядром механизма так званага тармажэння. Нават на гэтым фоне у параунанне з суседними рэспубликами БССР выглядала самай кансерватыунай. Партыйна-дзяржаунае кирауництва Беларуси дэманстравала прыхильнасць для захавання старой систэмы и цихае супрациуленне рэформы. Дэмакратызацыя сядянскага жыцця пачалася з узникнення нефармальных абьяднанняу клубау па интарэсах. Частка грамадских абьяднанняу асноуным напрамкам сваёй дзейнасци абрала заахводжванне нацыянальна-беларускай культуры, талака и тутэйшыя у минску, паходня у гродне, узгорье у вицебску, талака у магилеве, край у брэсце и инш. На аснове таких груповак у др палове 1980 гадо у беларуси ад агульнага руху за дэмакратыю стала фармиравацца беларуская нацыяльна-дэмакратычная плынь. Першым за глыбокае аднауленне беларускай рэчаиснасци з пазицый нацыянальнага адраджэння выказауся БНФ. Устаноучы зьезд БНФ быу праведзены у чэрвени 1980 года у Вильни. У прынятау праграмме адраджэння за перабудову адзначалася неабходнасць забеспячэння рэальнага суверынетэту Беларуси и даданне бел.мове статуса дзяржаунага. Амальадначасова з БНФ узникли групоуки а таксама палитычныя партыи. У чэрвени 1980 года было заснавана таварыства бел.мовы имя Ф.Скарыны. У сакавику 1991 года дбыуся устаноучы зьезд беларуска сацыял-дэмакратычнай грамады (БСДГ) и узник шэраг иншых партый. Пры наяунасцях разыходжанняу у мэтах и задачах партый у сваих праграмах важнае месца адводзили пытанням адраджэнскага характара. Миж тым рэализаваць праграму перабудовы неудалася. Самай галоунай прычынай была адсутнасць у Гарбачова дакладнай канцэпцыи и праграмы перабудовы, а таксама каманды створанай яе рэализаваць. Акрамя таго были иншыя прычыны.А(антыалкагольная кампания), Б(аварыя на ЧАЭС 1986 года) и землетрасенне у Армении 1988 каштавали мнагамилиярдных затрат и абцяжарвали эканомику.Г) гонка узбраенняу, Д)супрациуленне кансерватыуных сил у партыи и грамадстве, Е)папытка?????(падтрымка) вышэйшага кирауництва дзяржавыАдной з першых задач гарбачоускай рэформы была барацьба з пьянства, супроаць пьянства выступиу яшчэ и андропау. Але пры им зьявилася вельми танная гарэлка Андропаука. Пили у той час савецкия людзи вельми многа и савеки народ быу на мяжы выраджэння з 1980-1985 у двая скарацилася спажыванне мяса и рыбы, затое спажыванне спирту павяличылася на 12 литрау у год. Кампания супраць алкаголя пры гарбачове пачалася з мая 1985 года. Зачынены были некаторыя вина-гарэлачныя магазины, абмежаваны гадзины продажу, павышаны цэны и зменшана вытворчасць да 50%. Людзи пачали гнаць самагонку з цукру, яго стала нехапаць у крамах и каб задаволиць.....трэба импартаваць цукар з иншых............Абмежаванне вытворчасць спажывання алкаголя............и выкликала незадавальненне насельництва.Як паказала статыстыка у 1987 годзе ад пьянства памерла 10000 чалавек. У 1988 11000 чалавек и з кожным годам лик усенароднасци ад пьянства узрастау. Каштоуная алкагольная кампания не дасягнула поспеху и дорага каштавала Дзяржаве. Были страчаны млрд. Рублёу бюджэтных сродкау. У гады барацьбы з алкагализмам павяличвалася нараджаемасць, скароцилася смяротнасць. Адной з прычын эканамичнага крызису стала аварыя на ЧАЭС. На пераадоленне якой были кинуты велизарныя сродки. 600000 чалавек стали ликвидатарами аварыи на аплату их працы, лячэння, льгот выдзялялися агромныя сродки. Адсалянню падлягали сотни тысяч чалавек, што таксама каштавала млрд. Рублёу. Будауництва саркафага над рэактарам и пад рэактарам было надзвычай складаным тэхничным праэктам, яки каштавау не 1млрд рублёу. Значныя сродки стпатрэбилися для пераадолення землетрасення у Арменнии у час каторага поуснасцю были разбураны два гарады загинули 10-ки тысяч чалавек. Працягвалася и вайна у Афганистане кожны дзень якой каштавау 10-ки мильёнау рублёу. У вынику баявых дзеянняу больш чым за 1000 савецких салдат загинула и сярод их было больш за 800 беларусау. У лютым 1989 года савецкия войски были выведзены з Афганистана. У гады перабудовы ЗША па иницыятыве прэзидэнта Рональда Рэйгана навязали СССР праграмму зорных войнау, якая была разбуральнай для эканомики СССР. Праграмма зорных влйнау заключалася у вывядзенне на арбиту зямли элементау ПВА и ядзернай зброи. ЗША здолела зрабиць некальки караблёу шматразовага карыстання. СССР удалася запусциць 1 раз тольки адзин чалнок-БУРАН!!!!! Цяжкае матэрыяльнае становишча, финансавыя праблемы ускладнялися супрациуленнем перабудове кансерватыуных слаёу у кирауництве краины и КПСС. У Гарбачова было вельми мала вальнадумцау на усех узроунях улады у тым лику и палитбюро. Таму рашэнне зьездау и пленума ЦК не выконвалися ци выконвалися фармальна и таму рэформы буксавали. План перабудовы иснавау у агульных рысах у канрэтных дэталяу, без вызначэння канкрытных тэрменау и выканауцау. Да таго ж дэмакратызацыя и галоснасць прывяли да страты кируемасци у дзяржаве. Кирауники усих узроеунеу улады стали выбирацца падначальваннем и дзейничали у интарэсах краины. У вынику галоснасци губляуся аутарытэт партыйнага кирауництва и самой КПСС. Сякрэтныя старонки гисторыи якия станавилися даступными грамадству(рэпрэсии супраць уласнага народу) на усих этапах гисторыи СССр стали шырокавядомыми з ужываннем улады, кабалицтва уседавозволеннасци дзеянняу партыйных апарадчыкау. Усе гэта паспрыяла крызису. Усе гэта суправаджалася збядненню насельництва, усеагульным дэфитытам, перабоями у забяспепячэнни прадуктами, таварами. Гэта была высшая улада якая павялилася у 1988 г забяспячэнни таварми большай неабходнасци па картках якия выдзялялися у ЖЭСАх и сельсаветах, але картачная систэма не дазваляла вырашыць дэфитыту.
Пытанне 61. Распад СССР і новыя суадносіны сіл на сусветнай арэне. Абвяшчэнне суверэнітэту савецкіх рэспублік. Прыняцце Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце БССР 27 ліпеня 1990 г. Утварэнне Садружнасці Незалежных Дзяржаў. Эканамічныя рэформы другой паловы 80-х гадоў, не ўвянчаліся поспехам, эканамічны крызіс сацыялістычнай сістэмы паглыбляўся далей і ў канцы 1980 х гадоў дасягнуў катастрафічных памераў. За эканамічным крызісам следаваў палітычны, прычым як ўнутры СССР так і за яе межамі. З-за сваёй эканамічнай і палітычнай слабасці Савецкая імперыя ўжо не магла трымаць у падпарадкаванні свае сацеліты. У выніку ў Польшчы на нечарговых прэзідэнцкіх выбарах пе
