2) Ауызша сұрау:
| Критерийлер | Проценттік үлес |
| Сабаққа қатысу және бақылау сұрақтарына толық жауап | 90-100 |
| Сабаққа қатысу және бақылау сұрақтарына толық емес жауап | 75-89 |
| Сабаққа қатысу,бақылау сұрақтарына жауап жоқ | 50-74 |
| Коммуникативтік дағды | Алгоритмі | Проценттік үлес |
| Тыңдаушының назарын аудару | Ашық кейіп, достық көңіл-күйді вербальді деңгейде көрсету. Қорытынды жасай білу және өз көзқарасыңды түсінікті дәйектеу. | |
| Сындарлы сынға төзімділік таныту. | Есту және тыңдай білу. Әңгімелесушіге барлық ойын айтуға мүмкіндік беру. Сәйкес мәнерлі және сергітуші ескертпелерді қолдану. | |
| Шиеленіскен жағдайларды шешу. | Мәселені әңгімелесушінің көзқарасымен көре білу. Келісімге келе білу. Түсіндіре білу. |
Коммуникативтік құзіреттілік бойынша жалпы баға барлық коммуникативтік дағдылардың орта арифметикалық мәніне тең.
3) Ситуациялық есеп – 100 %:
| Критерий | Проценттік үлес |
| Барлық тапсырмаларды қатесіз орындау, дұрыс безендіру | |
| Барлық тапсырмаларды орындау, дұрыс безендіру, есептеуде аздаған қателіктер жіберу | 90-99 |
| Тапсырманың 75% орындау, безендіруде және есептеуде аздаған қателіктер жіберу | 75-89 |
| Тапсырманың 50% қатесіз орындау | 50-74 |
| Тапсырманың 50% кем орындау немесе есептеуде өрескел қателіктер жіберу | 0-49 |
4)Бақылау жұмыс – 100 %:
| Критерий | Проценттік үлес |
| Барлық тапсырмаларды қатесіз орындау, дұрыс безендіру | |
| Барлық тапсырмаларды орындау, дұрыс безендіру, есептеуде аздаған қателіктер жіберу | 90-99 |
| Тапсырманың 75% орындау, безендіруде және есептеуде аздаған қателіктер жіберу | 75-89 |
| Тапсырманың 50% қатесіз орындау | 50-74 |
| Тапсырманың 50% кем орындау немесе есептеуде өрескел қателіктер жіберу | 0-49 |
СӨЖ
| Критерийлер | Проценттік үлес |
| СӨЖ түріне сәйкес барлық талаптарды толық орындау | 90-100 |
| Тапсырманың орындалуы нақты емес, кейбір қателіктер жіберілген | 75-89 |
| Тапсырманың орындалуы толық емес, көп қателіктер жіберілген | 50-74 |
| Тапсырманың орындалмауы, өрескел қателіктердің жіберілуі, СӨЖ критерийлеріне сәйкес емес | 10-49 |
| СӨЖ тапсырылмауы |
Аралық бақылау:
Бақылау жұмысын орындау
| Критерийлер | Проценттік үлес |
| Барлық тапсырмаларды қатесіз орындау, дұрыс безендіру | |
| Барлық тапсырмаларды орындау, дұрыс безендіру, есептеуде аздаған қателіктер жіберу | 90-99 |
| Тапсырманың 75% қатесіз орындау, дұрыс безендіру | 80-89 |
| Тапсырманың 75% орындау, безендіруде және есептеуде аздаған қателіктер жіберу | 75-79 |
| Тапсырманың 50% қатесіз орындау | 50-74 |
| Тапсырманың 50% кем орындау немесе есептеуде өрескел қателіктер жіберу | 0-49 |
Сынақ ведомостына пән бойынша қорытынды баға төменде келтірілген кестеге сәйкес баллдардың сандық және әріптік эквиваленттері бойынша қойылады.
Пән бойынша әріптік-баллдық- рейтингілік баға
| Әріптік жүйе бойынша бағалау | Баллдың сандық эквиваленті | % пайыздық мәні | Дәстүрлі жүйе бойынша бағалау |
| А | 4,0 | 95-100 | ҮЗДІК |
| А- | 3,67 | 90-94 | |
| В+ | 3,33 | 85-89 | ЖАҚСЫ |
| В | 3,0 | 80-84 | |
| В- | 2,67 | 75-79 | |
| С+ | 2,33 | 70-74 | ҚАНАҒАТТАНАРЛЫҚ |
| С | 2,0 | 65-69 | |
| С- | 1,67 | 60-64 | |
| D+ | 1,33 | 55-59 | |
| D | 1,0 | 50-54 | |
| F | 0-49 | ҚАНАҒАТТАНАРЛЫҚ ЕМЕС |
Мамандық: Жалпы медицина
Кафедра: Биостатистика және ғылыми зерттеулердің негіздері
Дәрістер кешені
Курс: 3
Пән: Биологиялық статистика
Құрастырушылар: доцент Аймаханова А.Ш.
аға оқыт. Раманкулова А.А.
аға оқыт.Исмаилова М.М.
Алматы, 2015 ж.
Кафедра отырысында
талқыланды және бекітілді
№ ___ хаттама ____._____.201__ ж.
Кафедра меңгерушісі_________ Жусупова Б.С.
Дәріс БС - 1
Тақырып: «Биологиялық статистика» пәніне кіріспе
Мақсаты: Биологиялық статистика ұғымын қалыптастыру, «Биологиялық статистика» пәнін оқытудың мақсаттары және міндеттерімен, статистикалық әдістерді қолданудың негізгі аймақтарымен таныстыру.
Дәріс сұрақтары:
1. «Биологиялық статистика» пәні.
2. Биологиялық статистика міндеттері.
3. Зерттелінді құбылыстың ақиқат жаратылысын зерттеу үшін биостатистиканң мәні.
4. Статистикалық әдістерді қолданудың төрт негізгі аймақтары.
5. Өлшеу шкалаларының негізгі типтері.
6. Биостатистикадағы өлшеулердің сенімділігі мен шынайылығы.
Дәріс тезистері:
ХХI ғасыр – дәлелді медицина ғасыры. Бұл дегеніміз, медицинада күннен-күнге нақты ғылымдар әдістері, соның ішінде, әсіресе, бірінші кезекте статистика үлкен роль атқарып келеді. Ғылыми негізделген медицинаның заманауи тұжырымдамасы биометриялық зерттеулерсіз мүмкін емес. Медициналық зерттеулер деректерін маТақырыптикалық-статистикалық бейнелеу және профилактикалық, диагностикалық және емдеу шаралары мен процедураларының тиімділігін сипаттайтын туынды шамалардың айырмашылық мәндерін бағалау – дәлелді медицинаның бірден бір негізге алынатын бөлімі болып саналады.
Түрі статистикалық болып келетін биологиялық жиынтықтарды оқып- үйрену барысында да маТақырыптикалық статистика әдістерін қолдану орынды болып отыр.МаТақырыптикалық статистика әдістерін биологияда қолдануды биологиялық статистика деп атайды.
Статистика - бұл кездейсоқ деректер арасынан заңдылықтарды көруге, олардың ішіндегі нық байланыстарды ерекшелеуге, қабылданған барлық шешімдер үлесін арттыру әрекетін анықтауға мүмкіндік беретін ғылым
Статистика - бұл деректерді (бақылау нәтижелерін) жинау, топтау, жүйелеу, сипаттау, талдау және түсіндіру. Бұл бас жиынтықты және олардың өзгергіштігін зерттеу.
Статистиканың қоғамдық өмірдің қай саласын зерттеуіне байланысты өзіне тән арнайы атауы болады. Мәселен, өнеркәсіптік, ауылшаруашылық, соттық статистикалар бар.
Медицина және биологияға байланысты сұрақтарды зерттейтін статистика биологиялық статистика деп аталады.
Биологиялық статистика – биологиялық нысандарды табиғи және экспериментті түрде зерттеулерді жоспарлау мен олардың нәтижелерін талдау ережелері туралы білімдер жүйесі.
Совет ғалымы П.Ф.Рокицкий 1967 жылы алғаш рет биологиялық статистика терминін енгізді.
Ғылыми негізделген медицинаның заманауи тұжырымдамасы биометриялық зерттеулерсіз мүмкін емес.
Биостатистика – пән ретінде биологиялық статистиканың негізгі жағдайлары мен әдістері.
Пән мақсаты – тірі табиғатта болып жатқан үрдістерді дұрыс сандық бағалауға үйрету.
Пән міндеттері - биологиялық жиынтықтарды бағалау үшін негізгі статистикалық критерийлермен таныстыру және оларды қолдануды үйрету.
Иллюстрациялық материал:
«БС1 - Дәріс» Power Point презентациясы.
Әдебиет:
1. Савилов Е.Д. Мамонтова Л.М. и др. Применение статистических методов в эпидемиологическом анализе.-М. «МЕДпресс-информ», 2004.
2. Лукьянова Е.А. Медицинская статистика.- М.: Изд. РУДН, 2002.
3. Гланц С. Медико-биологическая статистика – М.:Практика,1999.
4. Рокицкий П.Ф. Биологическая статистика.- Высшая школа, 1973.
Бақылау сұрақтары:
1. Биологиялық статистиканы оқыту пәні қандай?
2. Биологиялық статистиканың алдында тұрған негізгі міндеттерді атаңыз.
3. Биологиялық статистиканы қолданудың негізгі аймақтарын атаңыз.
4. Өлшеу шкалаларының негізгі түрлері қандай?
5. Биостатистиканың сенімділігі мен шынайылығы қандай әдістермен анықталады?
Дәріс БС- 2
Тақырып: Статистикалық жорамалдарды тексеру теориясының негіздері.
Мақсаты: Статистикалық жорамалдарды тексеру теориясының негізгі принциптерімен және ұғымдарымен танысу. Нөлдік және балама жорамалдарды ұйғару, параметрлік критерийлерді дұрыс таңдау дағдыларын қалыптастыру. Параметрлік емес критерийлермен танысу. Параметрлік критерийлер мен келісім критерийлерін есептеу дағдыларын қалыптастыру.
Дәріс сұрақтары:
1. Жорамалдарды статистикалық тексеру міндеттері.
2. Статистикалық жорамал. Статистикалық критерий. Жорамалды тексерудің негізгі қағидасы.
3. Жорамалдарды тексеру әдістемесі.
4. Қалыпты таралған бас жиынтықтың параметрлері жөніндегі жорамалды тексеру. Стьюдент критерийі.
5. Параметрлік емес критерийлер және оларды қолдану.
6. Манн-Уитни критерийі.
7. Тәуелді таңдамалар критерийлері: Уилкоксон критерийі.
8. Колмогоров-Смирнов, Пирсонның Хи-квадрат критерийі.
Дәріс тезистері:
Медициналық зерттеулерде ағзаның қалыпты және патологиялық, емдеуге дейін және емдеуден кейінгі немесе әртүрлі емдеу әдістерін қолданған жағдайларындағы көрсеткіштерін салыстыру маңызды орын алады. Басқаша айтқанда, статистикалық жорамалдарды тексеру интуициялық медицинаның емес, дәлелді медицинаның негізгі құралы болып табылады.
Статистикалық есептерді қолданумен байланысты практикада жиі кездесетін есептердің бірі, берілген таңдама негізінде бас жиынтыққа қатысты айтылған қандай-да бір ұйғарымды қабылдау немесе жоққа шығару туралы сұраққа жауап беру болып табылады.
Статистикалық әдістерді қолданумен байланысты практикада жиі кездесетін есептердің бірі, берілген таңдама негізінде бас жиынтыққа қатысты айтылған қандай да бір ұйғарымды қабылдау немесе жоққа шығару туралы сұраққа жауап беру болып табылады.
Мылалы, жаңа дәрі адамдардың белгілі бір санында сыналды делік. Осы емдеу нәтижесі бойынша, жаңа дәрі бұдан бұрын қолданып келген емдеу әдісіне қарағанда тиімді деп дәлелді қорытынды жасауға бола ма?
Айтылған ұйғарымды (жорамалды) таңдама деректерімен салыстыру үрдісі жорамалдарды тексеру деп аталады.
Статистикалық жорамал – бұл таңдама көрсеткіштерінің негізінде тексеру болатын бас жиынтықтың таралу түрі жөніндегі немесе белгісіз параметрлерінің шамасы жөнінднгі ұйғарым.
Статистикалық жорамалдардың мысалы:
1. Бас жиынтық қалыпты таралған.
2. Қалыпты таралған екі жиынтықтың орта мәндері тең.
Түрі белгілі таралудың параметрлері жөніндегі статистикалық жорамалдар параметрлік жорамалдар, ал белгісіз таралудың түрі жөніндегі жорамалдар параметрлік емес жорамалдар деп аталады.
Статистикалық жорамалдар таңдама деректері негізінде статистикалық әдістермен тексеріледі. Жорамалдарды статистикалық тексеруге әртүрлі үрдістерді салыстыру және бағалау жатады: емдеудің тиімділігі, ауырудың және одан жазылу кезеңдерінің ұзақтығы, сырқаттың ауырлығы, емдеу әдістері.
Тексерілуге жататын негізгі жорамал нөлдік жорамал деп аталады және Н0 арқылы белгіленеді.
Нөлдік жорамалмен бәсекелес, яғни оған қарама-қайшы келетін жорамал балама жорамал деп аталады және Н1 арқылы белгіленеді.
Бір ғана ұйғарымнан тұратын жорамал жай, ал жай жорамалдардың шекті немесе шексіз санынан тұратын жорамал күрделі деп аталады.
Мысалы, Н0: а=а0 - жай,
Н0: а>5 - күрделі.
Н0 жорамалын қабылдау немесе жоққа шығару жөніндегі ереже статистикалық критерий деп аталадыназывается.
Жорамалды тексеру X1,X2,…,Xn таңдамаларының нәтижелері негізінде Tn=T(X1,X2,…,Xn ) таңдама функциясын құру арқылы жүзеге асады. Tn функциясын критерий статистикасы деп атайды.
Жорамалдарды тексерудің негізгі принципі:
Tn критерий статистикасының мүмкін мәндер жиыны екі қиылыспайтын ішкі жиындарға бөлінеді:
1) S сыни аймағы, яғни Н0 жорамалын жоққа шығару аймағы,
2) 
жорамалды қабылдау аймағы.
Егер критерий статистикалық бақылау нәтижелері бойынша есептелген мәндері (Tбақ=T(X1,X2,…,Xn )) S сыни аймағына түссе, онда Н0 жоққа шығарылады және Н1қабылданады, егер Тбақ аймағына түссе, онда Н0 қабылданады, ал Н1 жоққа шығарылады.
Статистикалық жорамалдарды қабылдау немесе жоққа шығару туралы шешім таңдама деректері бойынша қабылданады. Сондықтан, шешімнің қате болу мүмкіндігімен санасу қажет. Қателік екі текті болуы мүмкін.
Бірінші текті қателік - Н0 жоққа шығару, негізінде ол дұрыс.
Екінші текті қателік - Н0 қабылдау, негізінде ол дұрыс емес.
Бірінші текті қателікті жіберу ықтималдығы критерийдің мәнділік деңгейі деп аталады және a(альфа) арқылы белгіленеді.
Екінші текті қателікті жібермеу ықтималдығы критерийдің қуаттылығы деп аталады және b(бета) арқылы белгіленеді.
Параметрлік критерийлер қалыпты таралған жиынтықтың параметрлері жөніндегі жорамалдарды тексеру үшін қолданады. Ең көп таралған параметрлік критерий - Стьюденттің t-критерийі. Тәуелді және тәуелсіз таңдамалар үшін сәйкес Стьюденттің жұптасқан және жұптаспаған критерийлері қолданылады.
Стьюдент критерийі медициналық-биологиялық зерттеулерге тән көлемдері аз таңдамалар үшін қолданылады.
Бас жиынтықтан алынған кейбір таңдамалардың таралу түрі белгісіз, алайда оның қандай-да бір түрі туралы айтуға болатындай жағдайлар жиі кездеседі.Мұндай жағдайларда нөлдік жорамал төмендегідей түрде ұйғарылады: Н0 – бас жиынтық А заңы бойынша таралған.
Келісім критерийі – бұл түрі белгісіз таралудың ұйғарылған заңы жөніндегі жорамалды тексеру критерийі.Оның көмегімен эмпирикалық деректер мен теориялық деректердің келісілетіні немесе келісілмейтіні тексеріледі.
Пирсонның Хи-квадрат келісім критерийі таралудың заңы жөніндегі жай жорамалды тексеру үшін ең жиі қолданылатын критерий.Тексеру үшін нөлдік жорамалды ұйғарады Н0: “эмпирикалық таралу мен теориялық таралудың арасында ешқандай айырмашылық жоқ”. Критерийді қолданудың негізгі идеясы теориялық жиіліктер мен эмпирикалық жиіліктерді салыстыру болып табылады. Егер эмпирикалық жиіліктер (ni) теориялық жиіліктерден (npi) қатты ерекшеленетін болса, онда тексерілетін жорамалды жоққа шығару керек; керісінше жағдайда қабылдау қажет.
Колмогоров-Смирновтың келісім критерийі мәндердің аз санында да жеткілікті сезімтал болып келеді. Оны кез-келген таралудың сәйкестігін тексеру үшін қолдануға болады. Алайда, жорамал бойынша тағайындалған таралу функциясы үздіксіз болуы керек екендігін ескеру қажет.
Параметрлік емес критерийлер бас жиынтықтың таралу түріне тәуелсіз, берілген жиынтықтың варианталары мен олардың жиіліктеріне ғана тәуелді функциялар болып табылады.Параметрлік емес критерийлер параметрлік критерийлер үшін қажетті болып табылатын таралудың кейбір параметрлерін есептеуді талап етпейді.Сондықтан параметрлік емес критерийлерді және параметрлік емес статистика әдістерін параметрден бос немесе еркін таралған деп атайды.
Параметрлік емес критерийлерді қолданудың тиімділігі мен мүмкіндіктері:
- зерттелетін жиынтықтың таралу түрі белгісіз, бұл көбіне көлемі аз жиынтықтармен жұмыс істегенде мәнді;
- сандық және сапалық белгілермен жұмыс істеуге мүмкіндік береді;
- таңдама орта және таңдама ортаның стандартты қатесін есептеу талап етілмейді;
- зерттеліп отырған жиынтықтар арасында айырмашылықтардың бар немесе жоқ екендігін анықтауға, егер бар болса олардың кездейсоқ немесе заңдылық екендігін тағайындауға мүмкіндік береді;
- зерттелетін құбылыстар немесе белгілер арасындағы байланысты немесе тәуелділікті анықтауға мүмкіндік береді;
Параметрлік критерийлердің параметрлік емес аналогтары бар.Стьюденттің жұптаспаған критерийі үшін параметрлік емес Манна-Уитни, жұптасқан критерийі үшін параметрлік емес Уилкоксон критерийлері аналогтары болып табылады.
Манн-Уитни критерийі байланыспаған таңдамалардың n1, n2<60 болғанда салыстырылатын таңдамалардың бір ғана бас жиынтықтан алынғандықтары жөніндегі жорамалды тексеру үшін қолданылады.
Уилкоксон критерийі (жұптасқан Т-критерий) байланысқан жиынтықтар үшін жеткілікті дәлдікпен айырмашылықтарды бағалауға қолданылады.
Әрбір зерттеу үшін сәйкес статистикалық өңдеу әдісін дұрыс таңдау – кез-келген зерттеудің бірден-бір ең маңызды мезеттерінің бірі.
Салыстырылатын тәуелсіз таңдамалардың бір бас жиынтыққа қатысы туралы болжамды тексеру үшін Манн—Уитни U-критерийін келтіреміз.
