Чалавек – калі страчвае здольнасць

2. Прааналізаваць граматычны састаў рэплік дыялогаў. Вылучыць няпоўныя рэплікі, адзначыць, якія члены сказа ў іх прапушчаны.

1. Я спытаў чалавека,

Які прайшоў праз агонь,

І воды, і медныя трубы:

-- Што самае цяжкае

На гэтым свеце?

І ён адказаў:

-- Прайсці праз вернасць.

2 У мяне спыталі:

-- У якой імперыі не заходзіла сонца?

Я адказаў: -- Толькі ў адной –

У імперыі паэзіі:

І праваліў экзамен па гісторыі.

3. На вежы паходні палаюць,

І нехта ў панцыры і з мячом

Мяне аклікае:

-- Ты хто?

-- Тутэйшы…

-- А ты? –пытаюся са страхам.

-- Я – Караткевіч Першы. Скажы,

Калі па дарозе ішоў,

Не сустрэў ты славутых мужоў:

Баяна, Гусоўскага. Скарыну?

-- Вечная ім памяць і ўдзячнасць краіны,-

З паклонам адказаў я.

4. – Каго, мудрэц, шукаеш з ліхтаром?

-- Прызнаюся: шукаю чалавека.

-- Няўжо ў Афінах цяжка яго сустрэць?

-- Цяжэй, як думаеш. Ён – у турме пад стражай.

-- А сам куды збіраешся ісці?

-- Не знаю, бо асуджан на выгнанне.

-- За што ж цябе тыран мог пакараць?

-- За тое, што шукаў чалавека.

(З твораў М.Танка)

3 .Змадэліраваць і апісаць сітуацыю, ужыўшы ў тэксце няпоўныя сітуацыйныя сказы апавядальна-прэдыкатыўнага і пабуджальнага характару.

4. Вылучыць эліптычныя сказы, ахарактарызаваць іх будову, вызначыць уласцівую ім дзеяслоўную семантыку. Звярнуць увагу на спецыфіку граматычнага саставу сказаў.

1. Гаварылі мне калісьці,

Што на поўначы далёкай --

Толькі колер чорных скалаў

Або снегу белы колер,

Толькі ветру скавытанне

Або ціша зор палярных… (М.Танк)

2. Няма радзімы без бацькоўскай хаты;

Бусліны клёкат -- гэта родны дом;

Ты будзеш жыць шчасліва і багата;

Калі над хатай – буслава гняздо. (П.Панчанка)

3. Ты прыйшоў з вайны і гора,

Ты з малітвы,

Ты з разгневанага бору,

Ты смалісты.

Сто паэтаў цягнуць хорам,

Ты салістам.

Ты нібы святло ў лесе

Ад каліны,

Ты адсамай добрай песні –

Ад Куліны. (П.Панчанка)

4. Нада мною ­­– неба сонца.

А перада мною – далеч.

Я іду за роднай песняй,

Як вандроўнік за кульбакай,

Як агонь – за сухавеем,

Як рака – за крыкам чаек,

Цень – за воблакам лятучым,

Рэха – за роскатам грому. (М.Танк)

5. Прачытайце, знайдзіце непадзельныя сказы, вызначце іх сэнсавую нагрузку.

1. Стары павярнуўся на галасы. Я таксама глянуў у той бок і ўбачыў фігуру аленя ў школьным парку.

– Нібы жывы! – сказаў я.

Стары Васіль кінуў на мяне кароткі пагляд і загаварыў:

– Эге, жывы... (Я.З.)

2. Разы са тры спыняліся. Дзядзька Коля злазіў на зямлю і панура бурчаў:

– Заела, ліха на яго. – І разам з Юркам прымаўся правіць ланцуг транспарцёра ці яшчэ што (Хадк.).

3. – Страшна, Юзік? – пытаўся дзядзька Коля.

– Не, – адказваў Юзік, адчуваючы ў той час, як усяго прабіраюць дрыжыкі (Хадк.).

4. А вось і бацька. Ён яшчэ здалёк вітае сына:

– Салют! Што новага, лясны гаспадар? (Бяг.)

5. – Вова! Ты гэта што? – спытаў у здзіўленні Адам Ігнатавіч.

– Не ты Ніну, а яна цябе возіць? Ну і рыцар! Хіба рыцары гэтак робяць, га? (Гіл.)

6. – Платон Іванавіч, сыграйце вы што-небудзь, калі ласка, – пачуўся з процілеглага боку салона голас жанчыны (Пальч.).

7. Не падпускае да сябе сон сумлення бяссонніцу душы. Не падпускае таму, што знаходзяцца яны ў розных людзях. Ці ж маглі б яны існаваць у адным чалавеку? Не! Адно выключае другое (Давід.).

8. Мы паабедалі.

– Вы са сталіцы?

– Так.

– Тады выведу вас на дарогу.

– Дзякуй вялікі, мне тут не збіцца.

– Ну, тады з богам (К.Ж.).

9. Аляксей пачаў задумвацца аб сэнсе свайго жыцця. Так, сапраўды, трэба спяшацца рабіць дабро (М.Г.).

10. Мяняць жыццё ў сорак гадоў, напэўна, позна. Але ж ён чуў і іншае: стаць чалавекам не позна ніколі. Ужо само ўсведамленне неабходнасці перамены ёсць перамена. Дзе гэта ён чуў? М-да, цікава... (Гіль)

11. Ён адсунуўся на самы краёк. Абапёрся абедзвюма рукамі на рэчавы мяшок, зноў з ціхай задаволенасцю падумаў: «От падрамантаваўся – і за справу. – І быццам пацвердзіў нешта: – Ага, у кабіну» (Кап.).

12. Нечаканы ўчынак жанчыны збянтэжыў салдата, але ён зразумеў: не возьме яна грошай, не. Ён выпрастаў плечы, наструніўся, кінуў руку да казырка:

– Шчыры вам дзякуй, маці. – Павярнуўся да дзяўчат, усміхнуўся:

– Да пабачэння! – і пайшоў (Кап.).

13. Памаўчала бабка і зноў:

– Колькі на свеце жыву, усё дзіўлюся! Гэта ж трэба, каб такая смаката вырастала! Сама! І адкуль што ў зямлі бярэцца, га? (М.)

14. У машыне Кісель ніяк не можа супакоіцца, круціцца, мітусліва трасе руку сябра...

– Не ўсміхайся, не ўсміхайся, хвастун, сам бачу – цяперака ў цябе работа чыстая, старшыню возіш...

– Не важу я старшыню...

– А каго возіш? Можа міністра? Га-га-га! – весела рагоча Кісель (Карш.).

15. – А хто з паэтаў вам найбольш падабаецца?

– Поль Верлен.

Я прачытаў яго вершы пасля таго, як Максім лёгка цытаваў караля паэтаў у музеі.

– Вы ведаеце вершы Верлена на памяць?

– Канечне! – узрадаваўся я, бо паспеў вывучыць. – Толькі не ў арыгінале, а ў перакладзе (Кач.).

16. – Эх, – уздыхала маладое зерне, – паляцець бы ў гэтую даль (К-с).

17. – Зірніце на палоску. Дзе туман канчаецца, – пачуў я ціхі шэпт Сярожкі. – Плывуць...

– Што? А-а-а... Ага.

Па тумане, як па белай малочнай рацэ, сапраўды плылі рогі аленя (В.К.).

18. Селі палуднаваць. Ох, ніколі, здаецца, не былі для Юзіка такія смачныя аладкі з застылымі скваркамі, хлеб з маслам і салодкае малако! (Хадк.).

19. Але ці здолеў бы ён усвядоміць сябе творцам? Мусіць, не. Наша «я», разуменне чалавека і прыроды праз сябе робіць нас асобамі і творцамі (Стр.).