Салийлік правда бойынша қылмыстық жəне неке-отбасылық құқық.

V - VІғасырда Франк мемлекетінің негізігі құқықтық құжаты–Салистік шындықта.Ол б–ша Қылмыс дегеніміз - адамға жəне мүлікке зиян келтіру жəне корольдің тыныштығын бұзу деп есептелген. Жазаның негізгі мақсаты жəбірленуші адамға жəне оның туысқандарына жəбіршілеуден зиянын өтеу жəне корольдің тыныштығын бұзғаны үшін оған айып төлету болды.

Қылмыс пен жазаға қатысты мынандай ерекшеліктер де орын алды. Қанды кек қайтару ретінде рудан, қауымнан қуып жіберу көбіне айыппұл төлеткізумен алмастырылды. Қылмысы үшін құлды өлтірген ерікті адам жасаған қылмысына орай корольдің əкімдеріне граф, сацебарон 600 солид, Рим азаматына - 300 солид, франктердің қауымының мүшесіне-200 солид, жай азамат үшін 100 солид төлейтін. Бірақ алғашқы рулық құрылыстың да көп қалдықтары сақталды. Адамды өлтірген қылмыскер өзі айып төлей алмаса, өмірін береді. Айыпты (вергельд) төлеуге жақын туысқандар көмектесуге тиісті. Заңды бұзған адамды қауымнан да қуып шығаратын.

Салынған айыппұлдың мөлшері қылмыскердің əлеуметтік, құқықтық жағдайларына, жасы жəне жынысына байланысты. Жауапкершілік он екі жасынан басталды. Адамдар жеке басы бос жəне бостандығы жоқ деп бөлінді. Жазаға тартылған адамның кінəсі бар ма, болса қандай деген мəселелерге назар аударылған жоқ. Жаза қылмыскерлердің келтірген зиянымен байланыстырылды. Қылмысты ауырлататын жағдаяттарға қылмыскердің арам пиғылы болуы жəне қылмысты топтанып жасау жатқызылды. Айыппұл мөлшері өте ауыр болды, мəселен, бір сиырдың құны-үш солид еді.

Қылмыс түрлері. Адамға қарсы қылмыстар: адамды өлтіру, əйел зорлау, зақым келтіру, жала жабу, қорлау (тіл тигізу), ерікті адамды ұрлау, біреудің ар-намысына, бостандығына жəне адамгершілігіне нұқсан келтіру.

Жеке меншікке қарсы қылмыстар: ұрлық, тонау, өртеу жəне мүлікті бүлдіру. "Салистік Шындықтың" нормалары бəрінен де мықты үй мүлігін қорғайды. Ұры құлыпты сындырып, яғни, есікті бұзып, үйге кіріп, ұрлық істейтін адамға 45 солид айып салынады.

Салитік шындықта жаза түрлері сот және сот үрдісі арқылы жүзеге асты.

Неке кесу көшпелі халықтардың некелеріне ұқсас болды. Неке алып-сату шарты бойынша жүзеге асырылды. Күйеуі əйелі үшін қалыңмал төледі. Бұл сыйлық "таңғы сыйлық" деп аталды. Ол тек қана кіршіксіз қызға беріледі де жаңадан отау тіккен отбасында қалады. Əйел адамға жасау беріледі. Бірақ əйел адамды зорлап алып қашуға тыйым салынды. Туысқандар арасындағы неке туралы айтылмаған жəне неке бұзу туралы да анық нормалар жоқ. Германдардың əдеттері бойынша ажырасуға рұқсат етілген еді, бірақ христиан діні күшейгеннен кейін ажырасуға тыйым салынды.

Ер адамдар мен əйел адамдардың құқықтары бірдей болды деуге негіз бар. Əйелдің құқығын шектеген нормалар болған жоқ. Мұрагерлік нормалар бойынша жылжымалы заттар əкесі өлгеннен кейін баласы мен қызына бірдей бөлінеді, бірақ жер тек қана ер балаларының арасында бөлінетін. Алтыншы ғасырдың аяғында ер балалар болмаған жағдайда əйел адамдар да мұрагер ретінде жер алатын болды.

Нормандықтардың жауап алуы жəне оның ХІ-ХІІ ғғ. Англияның қоғамдық құрылысына тигізген əсері. Генрих ІІ-нің реформалары.

Англиядағы мемлекеттің пайда болуы герман тайпаларының, англо сакстердің, готтардың 401жылы британ аралдарын жаулап алумен байланысты болып келеді. Британ аралдарын бұл жаулап алу кезеңі бір жарым ғасырға созылды. Соның нәтижесінде британ аралдарында жеті королдік пайда болды. Мерия, Нуркумбрия, Кэнт, Шығыс Англия королдіктері пайда болды. Англияда шіркеудің ролі артып христиан діні мемлекеттік дінге айналды. Осы уақытта қауымдық қатынас өмір сүрді. Жер ауқатты адамдар мен королдердің қолында болды. Сонымен Англияда нормандар шабуылынан бұрын феодалдық қатынастар құрыла бастады, бірақ феодализм үстемдігін толық алған жоқ еді

1066ж.норман герцогы Вильгельм Британ аралында англо-сакстарды талқ,Англ.жаул.алд.Оның әсері:Англ-да феод-нің орнығу процесі аяқ. Сауда дамыды, қала саны көб-ді.Король билігі күшейді. Жаул.алынған жердің көбісі король доменіне кірді.Тек Виль-ге қызмет етуге уәде берген ақс-р ғана өз жерін сақтап қалды.Вильг. өз вассалына берген жері тұтас болмады.ол жер әртүрлі ауданда орнат-ды.Бұдан Вильг. Ағылшын-саксің ақсрі норман барондарына бағынды, ағ-сакс епископ орнына Франция норм-н қойды.1086ж.Вильг. өзін жоғарғы королі деп жария-ды.Және ерікті жер иеленушіден адал қызмет ету тур.антберуді талап етті.Барлық жер иесі тікелей король вассалына айналды.Вассал король әскеріне қызмет етіп,салық төледі.Король тәрк-н жердің 1/7-ін өзіне қалд. 20 жылдан кейін В. Халықты, жерді, мал санын, қаруды сынақтан өткізді. Ол халық санағы «Қауіпті сот кітабы» деп аталды.Салдар:жаңа салық енг-ді, жеке бост-ғы бар шаруа тәуелді шаруаға айн-ды.

Англ-ның ұсақ ауд-ға ыдырауын тоқт,тек корольдің өзі қойған қызм-р(шериф,элдормен,полиция)жерг.істерді шешті, олар баронға билік бермеді.Жоғ.қаржы ведом-сы «Шахмат тақтайы палатасы» д.а.Ол салық жинап, мемл-ң қаржысын таратты.Аталу себебі:жинаған темір ақшаны тор сызықты дастарқанға қояды(келгенді аққа, жұмсалатынын қараға). Король сот билігін күшейтті. Патша сотының рөлі жоғ. болды, тәуелді шаруаның ісін манориалды курия қарады. Діни сот пен азаматтық сот ажыратылды. Жаулап алу мемл-саяси бірлігін бекітті, Англияның континентпен қатынасын күшейтті.

Жеке бостандығы бар шаруалардың көбі тәуелді шаруаға айналды. Ерікті шаруалар халықтың тек қана оннан бір бөлігін құрады. 1066 жылғы жаулап алу Англияның ұсақ аудандарға ыдырауын тоқтатты, Британ аралындағы аудандар бірікті. Король Англияны әкімшілік аумақтарға бөліп, оған өзі тағайындаған Элдермендерді басшылыққа қойды. Олардың көмекшідері шерифтер деп аталып олар округтер бойынша салық қоғамдық тәртіп мәселелеріне қатысты істермен айналысты. Король өзінің сот билігін де күшейтті, Бұл өзгерістер Генрих ІІ тұсында болды 1154ж. 1189ж. Оләскери сот қаржы реформаларын жүзеге асырды. Жалпы алғанда бұл реформалар ірі феодалдармен шіркеудің жағдайын әлсіретті.

Генрих ІІ реформалары.

Ол әскери, сот қаржы реф-н жасады. Бұл реф. ірі феодалдың әне шіркеудің жағдаын әлсіретті.Реформаның негізгі бағыты мемлекеттің юрисдикциясын ірі феодалдық иеленушілердің әкімшілік-сот билігін әлсіретумен күшейту.

Сот реформасы. Жер таластарын қарауға жаңа сот үрдісін енг. Ұлы ассизге Енді ерікті азамат ақы төлеп, өз ісін королдің жоғ.сотына беруге құқық алды. Король сотында ордалия соты қолд.жоқ.Істі тергеу айтқан сөзбен өтті, олар ант берді. Қылмыстық іс:

Сеньоралдық соттардан бөлек арыздарды алумен және корольдің курия сотына берумен сот реф-сы жүргізілді.

1116ж.Кларендон ассиз б-ша соттың және шерифтердің құқығы бекітілді.Мемл.6 округке бөлінді, әр округке 3 сот қызм-і тағайынд.Жерг.қызм-дің ісін салық жинауын текс.Көшпелі сот:адам өлтіру, тонау, жалған ақша басу,өртеу.ХІІғ.канцлер ведомствасынан сот органдары бөлінді. Ең маңыздысы-Корольдің жоғарға соты.Оны жоғ.юстицарий басқ.

Әскери реф. Феод-ғабағынбайтын жаңа әскер құрды.К.жаңа салық «қалқан ақша»енг.ГенрихІІ барондардың рөлін төмендету,әскерді тікелей өзіне бағындыру үшін, феод-дың бәріне «қалқан ақша» төлетті.Жиналған қаржыға әскерді-рыцарьларды құрды.Ерікті адамдардың барлығына әскери міндет енгізді.Әске мемл.қазынасымен ұсталды.Әскери реформалар корольдң өзіне бағынған әскер санын көбейтті,ірі феод-ды әскер басқарудан ығыстырды.Мемлекет бір орталыққа бағынды.