Молекулалық азоттың микроорганизмдермен сіңірілуі. Еркін тіршілік ететін азотсіңіруші микроорганизмдер.

Азот— химиялық элемент – түссіз, иіссіз, дәмсіз – суда аз еритін газ. Бұл элемент аминқышқылдарының амидтердің ақуыздардың-нуклейін қышқылдарының-нуклеотидтердің және өмірде өте маңызды басқада көптеген органикалық қоспалардың құрамына енеді. N – элементтердің периодты жүйесінің V тобындағы химиялық элемент, реттік нөмірі – 7, атом салмағы – 14.0067. Табиғатта екі изотопы кездеседі: 14N (99.635%), 15N (0.365%). Азотты 1772 жылы ағылшын ғалымы Даниэль Резерфорд ашқан. Жер қыртысындағы азоттың мөлшері 0.03%. Табиғатта азот дербес және қосылыстар күйінде кездеседі және негізгі қоры екі атомнан тұратын молекула түрінде ауа құрамында болады. Азоттың ауадағы салмақ үлесі 75.6%, көлем үлесі 78.1%. Жер қыртысының 1 т массасына 1 кг азоттан келеді, әрі ол бейорганикалық және органикалық қосылыстар күйінде кездеседі. Оның бейорганикалық қосылыстарының негізгілеріне натрий нитраты (чили селитрі), калий нитраты (үнді селитрі) жатады. Органикалық қосылыстар күйіндегі азоттың негізгі қоры барлық тірі ағзалардың ақуыздарында құрамына кіреді. Кезінде жанбайтын қасиетіне байланысты “тіршіліксіз” деп аталып кеткенімен азот тіршілікке өте керек элемент. Қалыпты температурада азот түссіз, иіссіз газ. Қайнау температурасы – 196 °C, қату температурасы – 210 °C. Су бір өлшем көлемінде (20 °C-та) 0.0154 көлем азот ериді, яғни азоттың суда ерігіштігі оттектің ерігігтігінен төмен. Ауадан аздап жеңіл болады. Азот молекуласының атомдары өзара үш байланыспен тартылатындықтан, оларды бір-бірінен ажыратуға көп энергия керек. Сол себепті азот кәдімгі жағдайда тұрақты болып келеді де, литийден басқа ешқандай жай және күржелі затпен әрекеттеспейді. Химиялық белсенділігінің төмендіг жөнінен азот инертті газдардан кейінгі орынды иемденеді. Азотты қыздырса, көптеген металдармен әрекеттесіп, нитридтер түзеді. Бейметалдармен аса жоғары температурада ғана әрекеттеседі. Мысалы, оның оттекпен әрекеттесуі 3000-4000 °C-та басталады. Өнеркәсіпте азот ауаны сұйылту арқылы алынса, лабораториялық жағдайда аммоний нитритін немесе бихроматын қыздырып алады. Азот негізінен аммиак өндіруге, ал инертті болғандықтан, электр шамдарын толтыруға қолданылады. Химиялық элементтердің периодтық жүйесінде азот II периодта, V топтың негізгі топшасында орналасқан. Азоттан басқа ол топшаны, фосфор Р, мышьяк As, сурьма Sb және висмут Ві элементтері кұрайды. Азотты алғаш рет 1772 жылы ағылшын ғалымы Д. Резерфорд ашты. Азот грекше «өмірді қуаттамайды» деген мағына береді.Периодтық жүйедегі орны. Азот екінші периодтың, бесінші топтың негізгі топшасының элементі, реттік нөмірі 7. Олай болса азоттың ядросында 7 протон мен 7 нейтрон бар. Электрондарының жалпы саны да 7. Осы 7 электрон екі электрондық қабатта былай бөлініп орналасқан: 1s22s22p3. Сондықтан азот қосылыстарында үш валентті, негізгі жағдайдағы қосылыстарында азоттың тотығу дәрежелері -3, 0, +3 болады, мысалы: NH3, N2, N2O3 Қосылыс түзген кезде азот атомында бос d қабаты болмағандықтан 2s деңгейшесіндегі электрон жұбы ажырайды. Байланыс түзу үшін бір электрон электртерістілігі басымырақ элементке ауысып, азоттың тотығу дәрежесі +1, әрі қарай +2, +3, +4, +5-ке дейін жетеді. Бұл тізбеде N2О мен NО тұз тұзбейтін оксидтер. Қалғандары қышқылдық оксидтер; оларға сәйкес қышқылдарының формулалары HNО2 - азотты қышқыл, HNО3 - азот кышқылы.

6.Атмосферадағы молекулалық азоттың биологиялық фиксациясы. Азотфиксациялаушы микроорганизмдердің ерекшелігі. Азот – барлық өсімдіктер үшін маңызды қоректік элемент. Ол өсімдік ағзаларының тіршілігінде маңызды рөлді атқаратын ақуыз, нуклеин қышқылы сияқты маңызды органикалық заттардың құрамына кіреді. Азотфиксация – бактериялар арқылы азот сіңіру. Ауадағы молекулалар азотты (N2) бойына сіңіретін бактериялардың көпшілігі топырақ бактериялары болып табылады. \

Атмосферадағы азот циклі

N2 + 8 H+ + 8 e− → 2 NH3 + H2: N2 + 8 H+ + 8 e− → 2 NH3 + H2

Азот сіңірушілерге Rhyzobіum (түйнек бактериялары) туысының кейбір бактериялары мен сәулелі саңырауқұлақтар, клостридиум, аэробты және көк-жасыл бактериялардың біраз тобы, кейбір күкірт бактериялары жатады. Бұлардан басқа микробактериялар мен спирохеталар да азотты сіңіре алады. Азот дәрумендер, хлорофилл құрамына кіреді, және жанама түрде фотосинтез үдерісіне қатысады. Азот айналымы — табиғатта азоттың үздіксіз айналу құбылысы. Атмосферадағы азот (75,5%) электр құбылыстары мен фотохимиялық процестердің әсерінен әртүрлі азот қышқылының тұздарын түзеді де, жаңбыр суында еріп, топыраққа сіңеді, сөйтіп мұхит суына араласады. Түйнек бактериялары ауадағы молекула күйіндегі азотты басқа организмдер сіңіре алатындай органикалық қосылыстарға айналдырады. Белокты денелерде 17%-ке дейін азот болады. Денитрификаттану процесі (топырақ және су бактериялары арқылы азот қышқылы тұздарының бос азотқа дейін ыдырауы) жүріп, әуелі азот қышқылына, одан кейін бос азотқа айналады да, ол ауаға түседі. Ал нитрификаттану процесінің (аммиак пен азотты органикалық қосылыстардың тотығуы) нәтижесінде әртүрлі азот тотықтары (N2O, NO, N2O3,N2O5) түзіледі.

7.Күкірт, фосфор, темір және басқа элементтер қосылыстарының микроағзалармен айналымы. Күкірт – тіршілікке қажетті биогенді элемент. Ақуызда күкірт кейбір аминқышқылдар түрінде кездеседі, дәрумендер, коферменттер молекуласы құрамына кіреді, өсімдіктердің эфир майларында болады. Күкірт қосылыстары тірі жасушада өте маңызды метаболиттік үдерістерге қатысады (мысалы, азот айналымы – оның сіңірілуі мен тотықсыздануына жауап беретін нитрагеназа және нитратредуктаза ферменттерінің құрамына кіреді). Топырақта күкірт әртүрлі химиялық және биологиялық айналымдарға ұшырайды, бейорганикалық қосылыстардан органикалық қосылыстарға ауысады және керісінше. Топырақта күкірт бейорганикалық қосылыстар түрінен тотыққан (сульфаттар, политионаттар), тотықсызданған (сульфиттер) және сирек молекулалық түрінде кездеседі. Жануарлар, өсімдіктер және микроағзалар қалдықтары ыдырағанда күкірт тотықсызданған күйінде болатын құрамында күкірті бар аминқышқылдардан, тиоспирттерден, тиофенолдардан, тиоэфирлерден, гетероциклді қосылыстардан (мысалы, тиофен) босап шығады. Аэробты жағдайда тотығу үдерістерін хемоавтотрофты прокариоттар – түссіз күкірт бактериялары, тионды, термоацидофилді архебактериялар, сондай-ақ Bacillus, Pseudomonas және т.б. гетеротрофты бактерия туыстарының өкілдері жүзеге асырады. Анаэробты жағдайдағы үдерістерге оттегінсіз фотосинтезді жүзеге асыратын қызыл қошқыл және жасыл фототрофты күкірт бактериялары қатысады. Фотосинтездеуші күкірт бактерияларының жасушаларында бактериохлорофилдердің болуы, оларға қызыл немесе жасыл түс береді, осыған байланысты оларды сәйкесінше қызыл қошқыл (Rhodospirillales) және жасыл (Chlorobiales) деп бөледі. Олардың барлығы анаэробты жағдайда электрондардың доноры ретінде тотықсызданған күкірт қосылыстарын қолдана отырып, жарықта хлорофилдеріне байланысты оттегінсіз фотосинтезді жүзеге асырады. Анаэробты жағдайда қатаң анаэробтар тобына жататын арнайы бактериялар көмегімен сульфаттар күкіртсутекке дейін тотықсызданады. Бұлар анаэробты тыныс алу – диссимиляциялық сульфатредукция үдерісінде органикалық қосылыстардың тотықтырғышы ретінде сульфаттарды пайдаланатын мамандаған сульфатредукциялайтын бактериялар. Сульфатредукция үдерісінің қоздырғыштары қатаң анаэробты бактериялардың әр түрлі туыстарына жатқызылады: Desulfovibrio – спора түзбейтін иілген қозғалғыш таяқшалар, Desulfotomaculum – споралы таяқшалар. Бірінші туыс өкілдерінің ішінде галофилдер кездеседі, екіншілерінің арасында – термофилдер. Соңғы жылдары көптеген жаңа сульфатредукциялаушы бактериялар бөлініп алынған: Desulfonema, Desulfosarcina, Desulfococcus. Сульфатредукциялаушы бактериялар ұзақ анаробиозға әкеп соқтыратын режимдегі топырақтарда: мысалы, күріш егістігінің су шайған топырақтарында, сондай – ақ батпақтарда, лайда, лиман балшықтарында, мұнай-кен орындарындағы суларда таралады. Күлгін топырақтарда сульфаттар аз және оларда биогенді жолмен сульфиттер жиналмайды. Сілтілі және бейтарап топырақтарда ерімейтін сульфиттер түзіледі. Темір сульфидінің жиналуы қара лайдың түзілуіне әкеп соқтырады. Фосфор жасушаның маңызды макромолекулалары – кейбір ақуыздар, нуклеин және аденозинфосфор қышқылдарының құрамына кіреді. Топырақтағы фосфордың негізгі көзі ретінде апатит тобының минералдарының құрамында кездесетін ерімейтін және қиын еритін фосфаттар жатқызылады. Барлық топырақ микроағзалары белгілі бір дәрежеде фосфатазалы белсенді болып келеді. Бейорганикалық қосылыстардың құрамындағы фосфор алғашқы минералдар құрылымына кіреді немесе топырақта Ca, Mn, Fe, және Al ерімейтін тұздары түрінде кездеседі. Фосфор тыңайытқыштары ретінде фосфориттер мен апатиттер қолданылады. Олардағы фосфордың жылжуы органикалық және бейорганикалық қышқылдардың әрекеті арқылы жүзеге асады. Күшті бейорганикалық қышқылдарды нитрификаторлар (азотты) және тион бактериялар (күкіртті) түзеді. Ерімейтін қосылыстардан фосфордың белсенді жылжуы өсімдіктердің ризосферасында жүреді, тамырдан бөлінетін заттар есебінен тіршілік ететін гетеротрофты бактериялардың үлкен массасы тыныс алу үдерісінде СО2 түзеді де, тамыр секілді өздері де фосфор тұздарының еруіне ықпал етеді. Микроағзалардың әрекеті нәтижесінде түзілген ерігіш фосфаттардың тағдыры әр түрлі болуы мүмкін, фосфат иондарының бір бөлігі физикалық-химиялық және химиялық жолмен топыраққа сіңірілсе, енді бір бөлігі иммобилизация есебінен микроб жасушасында биологиялық байланады немесе өсімдіктердің қоректену үдерісінде сіңіріледі. Литосферада темірдің үлесі барлық металдардың ішінде алюминийден кейінгі екінші орынды алады және жер қыртысында белсенді көшіп жүреді. Темір бактериялары – жасуша бетінде темір тотығын жинап, тотықсызданған темір қосылыстарын тотықтыруға қабілеттілігі негізінде біріктірілген әр түрлі систематикалық топтарға жататын микроағзалардың құрамалы тобы. Оларға жіп тәрізді бактериялар, флексибактериялар, әр түрлі туысқа жататын бір жасушалы бактериялар, микоплазмалар, цианобактериялар жатады. Олар тотыққан темірді концентрациялау және тұнбаға түсірудің әр түрлі механиздерін (қынап және капсула полисахаридтерімен метаболизм өнімдерін байлау, металл иондары мен жасушаның бетіндегі электр зарядының айырмашылығы негізінде адсорбциялау) меңгерген. Табиғатта охра түзетін бактериялар батпақты топырақтардың бетінде қардың еруінен соң, көктемде қаулап дамиды, темір бактериялары батпақтар мен бұлақтардың түбіндегі тұнбаларға жақын жерлерде белсенді өсіп дамиды. Темір бактериялары сілтілі тұзды топырақтарда, күріш егілетін топырақтарда кездеседі. Темірдің биогенді тотығу жылдамдығы осы элементтің химиялық тотығыуынан көп есе асып түседі.

8.Ауыл шаруашылығында қолданылатын бактериялар негізіндегі энтомопатогенді препараттар. Топырақтағы микрофлора оның құнарлылығына, өсімдіктердің өнімділігіне әсер етеді.Топырақ микроорганизмдеріі өсу барысында топырақтың құнарлылығын жақсартып, ол жерде құнарлы заттарды жинақтап, органикалық заттарды минерализациялап,оларды өсімдіктердің қоректенуі үшін азық компоненттеріне ыдыратады. Бұл үрдіс үшін әртүрлі бактериальдық тыңайтқыштарды пайдаланады, ол ризосфера мен өсімдіктерді пайдалы заттармен байытады. Бактериальды препарат алуда пайдаланылатын микроорганизмдер өсімдіктерді минералды элементтермен байытып қана қоймай физиологиялық белсенді заттармен(фитогормон,витамин) байытады.

Отандық өндіріс түйнек бактерияларының 2 түрлі препаратаын шығарады: нитрагин және ризоторфин. Екеуі де Ризобиум туысына жататын белсенді тіршілік ететін түйнек бактериялары негізінде жасалынады. Бұл бактериялар бұршақ дақылдарымен симбиозда азотты фиксациялауға қабілетті, оны өсімдік оңай сіңіретін қосылыстарға айналдырады.

Ризобиум туысындағы бактериялар-қатаң аэробтар.Олардың арасында белсенді,белсенділігі аз және белсенді емес түрлері бар.Түйнек бактерияларының белсенді критерийі болып олардың бұршақ дақылдарымен симбиоз кезінде, атмосфералық азотты фиксациялап,оны өсімдік қоректенуі үшін қосылыстарға айналдырады.

Қазіргі кезде нитрагин, ризоторфин, азотобактерин, фосфобактерин, экстрасол секілді бактериальды тыңайтқыштар шығарылуда.

Бактериальды тыңайтқыштарды өндірудің негізгі міндеті болып максималды өміршең жасушаларды жинау, технологиялық үдерістердің барлық деңгейлерінде олардың өміршеңдігін сақтау,олардың негізінде дайын препарат алып,бекітілген жарамдылық мерзіміне дейін белсенділігін сақтау.

Отандық өндіріс нитрагиннің 2 түрін шығарады:топырақты және құрғақ. Ең алғашқы топырақты субстраттағы түйнек бактерияларының дақылы 1911 жылы Мәскеудің бактериальды-аграномиялық станциясында жасалды. Қазіргі кезде бұл өндіріске шектеу бар,себебі технологиясы күрделі және жұмыс жасауда қиындық әкеледі.Ең өзектісі құрғақ нитрагин өндірісі.

Құрғақ нитрагин қоспасында толтырғышы бар,1г-да кем дегенде 9 млрд. Өміршең бактериялары бар ақшыл сұр түсті ұнтақ.Ылғалдылығы 5-7 %-дан аспайды.Өндірудің типтік схемасы бар.Кептіруге төзімді штаммдарды таңдаған жөн.Егін материялының өндірісі үшін түйнек бактерияларының дақылдарын бұршақ тұқымының қайнатпасы бар,2% агар және 1% сахарозасы бар агарлы ортада өсіреді, сосын дақылды ph 6,5-7,5, 28-30С-та 1-2 тәулік сұйық қоректік ортада көбейтеді. Өндірістік дақылдаудың барлық кезеңдерінде қоректік орталар пайдаланылады,құрамында:меласса,жүгері экстрактысы, магний немесе аллюминий түріндегі минералды тұздар бар, натрий хлориді және қос калий фосфаты.Негізгі ферментация осы шарттарға сай 2-3 тәулік жүреді.Дайын дақылдық сұйықтықты сепарациялайды,нәтижесінде ылғалдылығы 70-80% паста тәрізді биомасса алынады.Пастаны (1:20) қатынастағы тиомосевина мен мелассасы бар қоғаныш ортамен араластырып кептіруге жібереді.Сублимация жолымен кептіреді (вакуум-кептіргіш шкаф).Алынған биомассаны ұнтақтайды.Маңыздысы болып бүркігіш кептіргіште кептіру болып табылады,бірақ бұдан 75% жасуша өміршеңдігінен айырылады.Құрғақ нитрагин препаратын бөлшектеп өлшеп және 1кг-0,2-нан полиэтиленді қалталарға гермитизациялайды,6 ай бойы 15С сақтайды. Тұқымды себер алдында опалайды.Нитрагинді енгізу өнімділікті орта шамамен 15-20%-ға жоғарылатады.

Түйнек бактериялық препараттар ризоторфин түрінде шығарылуы да мүмкін.Ең алғашқы түйнек бактерияларының шымтезектік препараты 30-шы жылдары жасалынды,бірақ технологиясы 1973-77 басталды.Ризоторфин дайындау үшін шымтезекті 100С жоғары температурада ұстайды,оны кептіріп үгітеді.Ең кең әсерлі залалсыздандыру болып гамма сәулесімен іске асады.Залалсыздандыру алдында ең алдымен ұнтақты бормен бейтараптандырылған 30-40%-ға ылғалданған шымтезекті бөлшектеп бөліп полиэтиленді қалтаға салады.Сосын оны сәулелеп,шприц көмегімен түйнек бактерияларымен жұқтырады,соның нәтижесінде түйнек бактериялары бар қоректік орта себіледі. Бактериялар енгізілгеннен кейін шприц жабысқақ лентамен бекітіледі. Әрбір ризоторфин грамында 2,5млрд интенсивті азотфиксациялауға және бәсекеге қабілетті өміпшең жасушалар болу керек. Препаратты 5-6С пен 40-50% ауа ылғалдылығында сақтайды.Қаптау жолы салмағы 0,2-ден 1,0кг дейін болуы мүмкін.Препараттың дозасы га-ға 200г-нан.Тұқымдарды жұқтыру келесідей жүреді: ризоторфинді сумен араластырып екі қабатты дәкеден сүзеді.Алынған суспензиямен тұқымды өңдейді.Тұқымдарды өңдеу кезінде немесе келесі күні себеді.

Тұқымдарды өңдеу дүниежүзілік ауылшаруашылық тәжірибиеге енгізілді.Бұндай препараттарды АҚШ пен Австралия өндіреді.

Азотобактерин- құрамында еркін қозғалатын топырақтық микроорганизм Азотобактер хрококкум бар бактериялық тыңайтқыш,ол 1г қолданылған қанттан 20мг атмосфералық азотты фиксациялауға қабілетті.Топыраққа енгізілгеннен соң бактериялық тыңайтқыш биологиялық белсенді зат (никотинді және пантотенді қышқыл, пиридоксин,биотин,гетероауксин,гиббериллин,т.б) түзеді.Бұл қосылыстар өсімдік өсуін ынталандырады.Одан басқа, азотобактер продуцирлейтінанисомицин тобындағы фунгицидті заттар жағымсыз,зиянкес,өсімдік ризосферасындағы саңырауқұлақтарды жояды.

Барлық Азотобактер түрлері қатаң аэробтар. Фосфор болуына сезімтал және қоректік ортада оның көп болуын талап етеді. Азотофиксациялайтын қабілеті аммиакпен тежеледі (негізінен, ортада байланысқан азоттың болуы азотофиксацияны тежейді). Азот фиксациясын ынталандытын молибден қосылыстары.

Азот фиксациясы кезінде оның қалпына келуі азотобактер синтездейтін ферментпен байланысты,соңғы өнім ғана(аммиак) ферменттен босайды.Нитрогеназды азотфиксациялаушы жүйе генмен байланыспаған молибден және SH-тобы бар мультиферментті кешен болып есептеледі.

Фосфобактерин- Бациллус мегатериум вар.фосфатикум микроорганизмінің спорасы бар, бактериялық тыңайтқыш.Сары немесе ашық сұр түсті ұнтақ.

Бактериялар күрделі фосфоорганикалық қосылыстарды (нуклеин қышқылдары, нуклеопротеидтер және т.б) өсімдіктерге қажетті күрделі минералды фосфатты қосылыстарға айналдыруға қабілетті. Одан басқа бұл өсімдік өсуін ынталандыратын бактериялар биологиялық белсенді заттарды синтездейді (тиамин, пиридоксин, биотин, пантотенді және никотинді қышқыл және т.б).Фосфобактерин ынталандырғыш препараттардың тобына жатады.

Бациллус мегатериум вар.фосфатикум- ұсақ,грам оң, аэробты спора түзетін көлемі 2*6мкм болатын таяқшалар. Жасушаларында фосфор қосылыстарының біраз мөлшері бар. Бастапқы сатысында бұлар қозғалғыш таяқшалар, қартайған кезінде жасушаның соңында локализацияланатын эндоспоралар түзеді. Жоғарыда айтылған өсіру технологиясы спора алуға керекті.

9.Ауыл шаруашылығында қолданылатын микроскоптық саңырауқұлақтар негізіндегі энтомопатогенді препараттар. Саңырауқұлақты энтомопатогенді препараттар.

Микроскопиялық саңырауқұлақ негізіндегі энтомопатогенді препараттар жәндіктерде микоз тудырады. Саңырауқұлақтардың қасиеттері:

Зақымдану кутикула арқылы жүреді;

Жәндіктер дамудың қуыршақтық және имаго кезеңінде жұқтырылады;

Өсудің жоғары қарқындылығы және жоғары репродуктивті қабілеттілігін спора түрінде табиғатта көп уақытқа дейін энтомопатогенді белсенділігін жоғалтпай тұрады;

Жоғары спецификалық,вируленттілік қасиеті саңырауқұлақ штамына байланысты.

Саңырауқұлақтық препараттардың жәндіктерге әсері спораның тері қабатынан дене қуысына өтуден басталады. Денеге түсіп спора гифаға өсіп, содан соң мицелийге дамып,нәтижесінде кониидиялар дамиды. Денеге тарап, конидиялар гемолимфада айналыста болады. Кейбір штаммдардың токсин бөлінуінен жәндіктер жұқтырылады. Токсин жоқтығында мицелий ақырындап жәндіктің денесіне тарала бастайды, ең әуелі бұлшық ет ұлпасы зақымдалады. Саңырауқұлақ барлық ұлпаны бұзғанша өсе береді. Кондионосицалар түзілуі мүмкін, ол кутикуламен өлі дернәсілді қамтиды.

Өндірісте жеке 3 түрлі штамм қолданылады: Боверия, Метаризиум, Энтомофтора. Біздің елімізде боверин препаратын Боверия бассиана негізінде өндіреді. Дайын препарат-кремді немесе ақ түсті ұнтақ. 1г-да 1,5-тен 6млрд.-қа дейін кондиоспора бар. Препарат жылуқанды жануарлар мен адамдарға қауіпсіз, өсімдіктерде күйік тудырмайды.

Боверинді беттік дақылдаумен қатар тереңдік дақылдаумен алуға болады. Бірінші әдісі күрделі және ұзақ, сондықтан маңызы шектеулі. Конидиоспораларды өндіруде сұйық ортада өсіру оңай жұмыс емес. Бұл әдістің кемшілігі, бұндай дақылдауда гонидиилер түзіп вегетативті көбейеді. Гонидиилер вируленттілігі жағынан конидиялардан кем емес, алайда кептіру барысында жоғары температураға төзімсіз. Дәстүрлі бүркігіш кептіргіште 90% гонидиспоралар және 20-30% конидиоспоралар жойылады. Мәселе қоректік орта таңдаумен қатар 90% өсірілген жасушалық конидиоспораға өтуіне жағдай жасайтын ферментация шартын орындаумен іске асады.

Боверинді тереңдік дақылдап алу технологиясы қарапайым деңгейлерді қамтиды. Қоректік орта пайызбен есептеледі: жемдік ашытқылар-2; крахмал-1; натрий хлориді-0,2; марганец хлориді-0,01; кальций хлориді-0,05. Соңғы компонент конидийдің жағымсыз әсерлерге төзімділігін арттырады, сондықтан оның болуы ауытқуы мүмкін (5%-ға дейін), ph-4,5-5,6 дақылдайды, температура 25-28С,3-4 тәулік бойы үздіксіз араластыру мен аэрация жағдайында жүргізіледі. Ортада амминді азот болу керек, себебі оның жоқтығынан өсу қарқындылығы бәсеңдейді және кондиоспоралардың түзілу пайызының артық болуы гонидийлердің түзілуіне әкеледі. Дақылдық сұйықтықты сепарациялап, фильтрлеп содан соң пастаны бүркігіш кептіргіште кептіреді.

10.Ауыл шаруашылығында қолданылатын вирустық энтомопатогенді препараттар. Вирусты энтомопатогенді препарат.

Барлық энтомопатогенді препараттардың ішіндегі жәндік-қожайынға жоғары белсенділік көрсететін вирусты препарат болып табылады. Олар бір түрден көп емес зақымдайды. Олардың айқындалған белсенділігі вирустық препараттардың адам, флора мен фаунаға қауіпсіз екенін көрсетеді.Вирустар жағымсыз факторларға төзімділігімен ерекшеленеді. Ол жәндіктерден тыс белсенділігін 10-15 жыл сақтай алады. Жұқтыру зиянкестің қоректенуінен басталады. Жәндік ішегіне түскенде ph бұзылады. Босатылған вириондар ішек қабырғасынан жасушаға еніп,ядрода вирустардың репликациясы жүреді. Босатылған вирустар басқа жасушаларды зақымдап,нәтижесінде жәндік өлімге ұшырайды. Вирустардың ерекше қасиеті болып, олардың тек тірі жасушада көбеюі болып табылады.Бұл өндірістік жағдайларда қиындық туғызады,себебі олардың көбеюі үшін тірі жәндік қожайын керек.

Біздің елімізде 3 түрлі вирусты энтомопатогенді препарат шығару жүзеге асуда: вирин-ЭКС (орамжапырақты қалақтарға қарсы), ЭНШ (жібек құртына қарсы) және АББ (американдық ақ көбелекке қарсы).

Әрбір вирусты препараттарды өндіруде ең алдымен жәндік-қожайынды жасанды қоректік орталарда сұйылтады, ол олардың физиологиялық жақсы қалпында болуына ықпал жасайды. Белгілі бір дамудың сатысында(жұлдызқұрт сатысында) жәндіктің азығына вирусты суспензияны енгізу арқылы жұқтырады. Осы тұрғыда инокулятты бірнеше жұқтырылған дернәсілден алады. Содан соң жәндіктердің ұлпасында вирустардың максималды жиналуы үшін, нақты белгілі бір шартта ұстайды. 7-9 сағаттан соң өлі және жансызданған дернәсілдерді жинап алады,30-35С кептіреді және ұлпадан қосылыстарды бөліп алу үшін механикалық әдіспен үгітеді. Алынған массаға 1мл жұлдызқұртқа физиологиялық ерітінді немесе дистильденген су қосады, алынған жүзіндіні фильтрлейді.

Вирин-ЭКС полиэдр өндіруде фильтратты центрифугалап тұндырады. Тұнбаны белгілі мөлшерде дистильденген сумен суспензиялап,1мл-ге 1млрд. Полиэдр болатындай стерильденген глицерин қосып титрлейді. Дайын препараттарды флакондарға құяды. Вирин-ЭНШ өндіруде фильтратқа лактозаны қосып,сосын суспензия көлеміне сай 4:1 қатынаста ацетон араластырады. Содан кейін тұнбалық сұйықтықты төгіп, тұнбаны ацетон жойылғанша кептіреді. Егер препаратты ұнтақ ретінде шығаратын болса,құрғақ тұнбаны ұсақдисперсті толтырғышпен (каолин,мысалы) араластырып, 1гр-1млрд. Полиэдрқатынасында титр алынғанша толтырады.

Препараттың майлы түрін тұнбаны 1мл-2млрд. Полиэдр титріне дейін 50% залалсызданған глицерин ерітіндісінде диспергирлеу арқылы алады, сосын соляр майын біртекті көлемде құйып,араластырып,флакондарға құяды.Вирусты энтомопатогенді препараттарды зиянкес-жәндіктердің популяциясына полиэдрлерді енгізіп, оларды эпизотия пайда болуы үшін пайдаланады.Бұндай өңдеу жолы бірнеше көлемде препарат енгізілуімен көзделеді.Басқа жолмен қарасақ,шашу немесе тозаңдандыру шарасы жұқтырылған аймақта дернәсіл мен басқадаму сатылары жүргенде қолданылады.

11.Түйнек бактериялары негізіндегі бактериялық препараттар, нитрагин және ризоторфин. Топырақтағы микрофлора оның құнарлылығына, өсімдіктердің өнімділігіне әсер етеді.Топырақ микроорганизмдеріі өсу барысында топырақтың құнарлылығын жақсартып, ол жерде құнарлы заттарды жинақтап, органикалық заттарды минерализациялап,оларды өсімдіктердің қоректенуі үшін азық компоненттеріне ыдыратады. Бұл үрдіс үшін әртүрлі бактериальдық тыңайтқыштарды пайдаланады, ол ризосфера мен өсімдіктерді пайдалы заттармен байытады. Бактериальды препарат алуда пайдаланылатын микроорганизмдер өсімдіктерді минералды элементтермен байытып қана қоймай фмзиологиялық белсенді заттармен(фитогормон,витамин) байытады.Қазіргі кезде нитрагин, ризоторфин, азотобактерин, фосфобактерин, экстрасол секілді бактериальды тыңайтқыштар шығарылуда.

Түйнек бактерия препараттарын алу технологиясы: Отандық өндіріс түйнек бактерияларының 2 түрлі препаратаын шығарады: нитрагин және ризоторфин. Екеуі де Ризобиум туысына жататын белсенді тіршілік ететін түйнек бактериялары негізінде жасалынады. Бұл бактериялар бұршақ дақылдарымен симбиозда азотты фиксациялауға қабілетті, оны өсімдік оңай сіңіретін қосылыстарға айналдырады.

Атмосфералық азоттың фиксациясы тек өсімдік тамырында түзілетін түйнектерге негізделеді. Ол тамыр жүйесін Ризобиум туысындағы бактериялармен жұқтырғанда пайда болады.Тамыр жүйесінің зақымдануы тамыр қылтандарынан бастау алады. Оны енгізгеннен соң олар инфекциялық талшықтарға айналғанша өседі. Өскен талшықтар эпидермис қабатынан өтіп, тамыр қабатына өтеді, тамырдың жасушасына тарап, жайылады.Осының өзінде ұлпалар өсіп, қожайын жасушаның бөлінуі индуцирленеді. Бактериялардың локализацияланған жерінде қожайын-өсімдік тамырында түйнектер пайда болады, сол жерде бактериялар көбейіп,өсімдік клеткасының цитоплазмасында біртіндеп немесе топпен орналасады. Бактериальдық жасушалардың бірнеше рет өзгеріп,түсін өзгертеді. Егерде түйнектер қызыл немесе ақшыл қызыл түсті болса,легоглобин(леггемоглобин) пигментінің болуы-жануарлар қанындағы гемоглобин аналогы,онда олар молекулалық азотты фиксациялауға қабілетті.Боялмаған (“бос”) немесе жасыл түсі бар түйнектер азотты фисацияламайды.

Түйнекте орналасқан бактериялар молекулалы азотты аммиакқа дейін қалына келтіретін белсенді нитрогеназамен ферментті жүйе синтездейді. Аммиак ассимиляциясы негізінен оның тізбегіне ақуыз биосинтезі жүруіне ықпал тигізетін глутамин мен глутаминді қышқыл түзулуіне әкелумен сипатталады.

Түйнек бактерияларының сипаттамасы белсенділігінен басқа вируленттілік критерийі қолданылады. Ол микроорганизмдердің бұршақ өсімдіктерңмен симбиозға түсуге, яғни тамыр талшықтарынан тамыр ішіне еніп түйнек түзілуімен сипатталынады.Ең маңыздысы ішке ену жылдамдығы болып табылады.Симбиоздың кешенінде өсімдіктер-Ризобиум бактериялары құнарлы заттармен қамтамасыз етіледі, ал өсімдіктерді азоттық қосылыстармен құнарландырады. Ал вируленттік байланысы белгілі бір нақты бұршақ өсімдіктерімен симбиозда болумен сипатталады. Ризобиумның классификациясы қожайын-өсімдікке байланысты,мысалы: ризобиум фасоли-фасольға;ризобиум лютини-лютинге,сараделлаға және т.б. Вируленттілігі мен түререкшелігі өзара бірлескен және штаммның тұрақты қасиеті болып табылмайды.

12.Ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін жақсартуда қолданылатын микробтық препараттардың ерекшелігі. Өсімдіктерді қорғаудағы бактериалдық препараттар.

Ауылшаруашылық тәжірибиеге өсімдіктерді микробиологиялық қорғау шарасы қарқынды енгізілуде.Ауылшаруашылығында қолдануға негізделген биопрепарат ассортименті соңғы 10 жылда 3 есе және қазіргі кезбен қосқанда препаративті түрлермен 15 атау:құрғақ ұнтақ,дфмқылдандырушы ұнтақ,дустар,сұйық препараттар.

Микроорганизмдерге тәуелділігі бойынша бөлініп алатын биопрепарттарды бактериялық,вирусты,саңырауқұлақты,антибиотиктер деп бөледі.Соңғысын антибиотик продуценті бар қоректік орталарда өсіреді. Үй жанандағы учаскелер зиянкестерімен күресуде бактериялық және саңырауқұлақтық препараттарды пайдаланады, ауру тудырушыларға- антибиотик негізіндегі препарттар.Тышқан тектес кеміргіштерге бактериялық препарат-бактероденцид пайдаланылады.

Бактериялық препараттардың ерекшелігі,олардың ішекке әсері мен және олардың тиімділігіжәндіктердің 13С жоғары температурада белсенді қоректенуінде жүзеге асады.Осыған сай, өсімдік жапырағының екі жағын препаратпен өңдеу қажет.Ескеретін жағдай,жұлдызқұрттардың бактериялық препараттарға сезімталдығы уақыт өте келе бәсеңдейді,жасы кіші жұлдызқұрттарға қолданған жөн,ал тиімдісі-пайда болып келе жатқан зиянкестерге қарсы қолдану.

Бактериалдық препараттар өңделетін өсімдіктерге иісімен,дәмімен токсикалық әсер етпейді, оларды өсімдіктердің вегетациясының кез-келген уақытында және өнімді жинап алудың алдында қолдануға болады.Өзінің биологиялық шығу тегіне байланысты олар табиғи ортада тез таралады және топырақта тез инактивирленеді.

Күн радиациясы мен жапырақ фитонциді препараттардың активтілігін бәсеңдетеді, сондықтан ауа-райына байланысты 22 күн ішінде белсенді болып,24 сағат ішінде оны жоғалтуы мүмкін.Олардың әсері баяу екенін және жәндіктердің пайдалануынан соң,өлім 2-5 тәуліктен кейін пайда болатынын ескерген абзал.Алайда онымен қоректенген жәндіктер келесіде қоректенбейді, олардың өсімдіктерге әсері өңдеудің бірнеше сағатынан кейін бәсеңдейді.

Бактериялық препараттар адамға зияны жоқ,бірақ аллергиялық және қоздырушы әсері бар,сонымен қатар жылықанда жануарларға аз токсикалық әсер етуі мүмкін, ал адамдарға шартты-патогенді болады.Сондықтанда жұмыс барысында тыныс алу жолдарын сақтауда(шаңға қарсы респираторлар) пайдаланған жөн.

Бактоспеин-бактериялардың споралы-криссталдық кешені негізіндегі микробты инсектицидті препарат.

Белсенділігі 16 000ХББ*/мг дымқылдандырғыш ұнтақ,жоғары температура мен ылғалдылықтан қоғаныш қабаты бар, жарамдылық мерзімі 2-3 жыл болатын түрде шығарылады.

Шалқан мен орамжапыраққтың кішкентай жұлдызқұрттар ына қарсы пайдаланылады,орамжапырақтың қан көбелегіне орта шығынмен 0,4кг/га.Әрбір ұрпаққа 1-2 өңдеуден 7-8 күн аралығында жасалынады.

Сүтқоректілерге,адамдарға,құстар,балық,қалыпты көлемдегі пайдалы жәндіктерге қауіпсіз. Емен және тұт жұлдызқұрттарына токсинді.

БИК(бактериялық инсектицидті препарат)-бактериялардың споралы –кристаллды кешенінен пай болған.

Құрғақ ұнтақ ретінде, 1г препартта 30 млрд тірі жасушалары бар титр негізінде шығарылады.Сақтау мерзімі-35-тен-30С-та атмосфералық жауын-шашыннан қорғалған жерде 1 жыл аралығында сақтаған жөн.Титрі 1 г препаратқа 20млрд спорасы бар паста ретінде де дайындалуы мүмкін. Шалқан мен орамжапыраққтың кішкентай жұлдызқұрттар ына қарсы пайдаланылады,орамжапырақтың қан көбелегіне орта шығынмен 2-3кг/га, I-III жастағы жұлдызқұрттармен жемісті ағаштарға 2,5-5кг/га. Әрбір ұрпаққа қарсы 1-2 өңдеу 7-8 күнде жүргізіледі. Сүтқоректілерге,адамдарға,құстар,балық,қалыпты көлемдегі пайдалы жәндіктерге қауіпсіз. Емен және тұт жұлдызқұрттарына токсинді.

Битоксибациллин-бактериялардың экзотоксині және споралы-криссталды кешені негізіндегі микробты инсектицидті препарат.

Титрі 1 г препаратқа 45млрд тірі жасушалар мен 0,6-0,8% экзотоксин бар құрғақ ұнтақ ретінде шығарылады. Сақтау мерзімі-30С температурада атмосфералық жауын-шашыннан қорғалған жерде 1 жылға дейін.

Күресуде қолданады:

- I-III жастағы орамжапырақтық қалақ пен көкөністтік дақылдарға орта шығынмен 2кг/га, 1-3 өңдеуден 7-8 күнде жүргізіледі;

-жас колорадалық қоңызға қарсы алқа тұқымдастарына(картоп,қызанақ,баклажан) орта шығынмен;

ХББ(халықаралық белсенділік бірлігі) 2кг/га, барлық зиянкес дараларына қарсы 1-2 өңдеуден 7-8 күнде;

-жемісті дақылдар зиянкестеріне,I-III жастағы жұлдызқұрттарға қарсы 3-5кг/га, басқа жапырақ кеміргіштерге 2-3кг/га 1-2 өңдеуден 7-8 күн.

Боверин-ақ мюскардина саңырауқұлағы негізіндегі инсектицидті препарат. Титрі 1 г препаратта 2млрдтірі жасушалары бар құрғақ ұнтақ түрінде шығарылады.Ішектік жіне байланыстық әсері бар.Споралар жәндіктің ішегінде немесе денесінің үстінде өседі.Өлген жәндік денесі қаттыланып, ақ конидиялармен қапталады. I-III жастағы колорадалық қоңызбен күресуде қолданады, орта шығынмен 2кг/га 0,4кг/га 80% хлорофос қосып немесе дфмқылдандырғыш ұнтақ және 2 реттен әрбір ұрпаққа қарсы өңдеу: біріншісі- I-III жастағы дернәсіл пайда болғанда, екіншісі-біріншісінен кейін 12-14 күннен соң.

Препарат жылықандыларға токсикалық емес.Тиімділігі 20-27С ылғалды жағдайда.Бовериннің инсектицидті препараттармен бірлестігі температурасы 20С-тан төмен құрғақ аймақтарда тиімді.Сақтау мен жарамдылық мерзімі нақтылануда.

Дендробациллин- бактериялардың споралы-криссталды кешені негізіндегі микробты инсектицидті препарат.

3 түрде ұсынылады:титрі 1г препаратта 30млрд тірі жасушалар бар құрғақ ұнтақ,титрі 1 г препаратта 60млрд спора бар дымқылдандырғыш препарат және титрі 1г препаратта 20млрд спора бар паста.Паста түріндегі препараттың жарамдылық мерзімі -1,5жыл 30-20С, құрғақ түрі-1 жыл 30-40С та құрғақ жерде,атмосфералық жауын-шашыннан тыс.

титрі 1г препаратта 30млрд тірі жасушалар бар құрғақ ұнтақ және титрі 1г препаратта 20млрд спора бар пасталы дендробациллин қолданылады:

- Шалқан мен орамжапыраққтың кішкентай жұлдызқұрттар ына қарсы пайдаланылады,орамжапырақтың қан көбелегіне орта шығынмен 2-3кг/га.Әрбір ұрпаққа 1-2 өңдеуден 7-8 күн аралығында жасалынады;

- жемісті дақылдар зиянкестеріне,I-III жастағы жұлдызқұрттарға қарсы 3-5кг/га, басқа жапырақ кеміргіштерге 3-5кг/га 2 өңдеуден 7-8 күн;

-13% зақымданған өнімге орта шығынмен 5кг/га,2 өңдеуден 7-8 күн;

Титрі 1 г препаратта 60млрд спора бар дымқылдандырғыш дендробациллин препараты титрі препаратта 30млрд тірі жасушалар бар құрғақ ұнтақпен бірлесіп 2 рет қолданып зиянкестерге қарсы әсер етеді.

Дипел- бактериялардың споралы-криссталды кешені негізіндегі микробты инсектицидті препарат.

Белсенділігі 16 000 ХББ/мг болатын дымқылдандырғыш препарат.Күн радиациясынан қоғайтын,жапырақ бетіне бекінетін әртүрлі қоспалары бар.Ылғалдылығы(30%) құрғақ жерде 3 жыл сақталады.Бұзылған қорапшада және дымқыл орталарда препарат бұзылуы мүмкін.Бұзылған препаратты қолдануға болмайды.

Қолдану көрсеткіштері:

-көкөністі дақылдарда орамжапырақ,шалқанның жұлдызқұрттары(I-IIIжастағы) мен қан көбелектеріне қарсы орта шығынмен 1-1,5кг/га және орамжапырақ кеміргіштеріде пайда болуында орта шығынмен 2кг/га,2 өңдеуден 7-8 күн аралығында;

жемісті дақылдар зиянкестеріне,I-III жастағы жұлдызқұрттарға,американдық ақ көбелекке қарсы орта шығынмен 1,5-2кг/га,1-2 өңдеуден 7-8 күнде әрбір ұрпағы үшін жүргізіледі.

Сүтқоректілерге,адамдарға,құстар,балық,қалыпты көлемдегі пайдалы жәндіктерге,араларға,энтомофагтарға қауіпсіз. Емен және тұт жұлдызқұрттарына токсинді.

Лепидоцид- бактериялардың споралы-криссталды кешені негізіндегі микробты инсектицидті препарат.

Титрі 100млрд спора/г болатын концентрленген құрғаұ формалы препарат.Сақтау мерзімі30-40С құрғақ, атмосфералық жауын-шашын жоқ жерде 1,5 жыл.

Препарат күресуде қолданылады: орамжапырақ зиянкестеріне қарсы:орамжапырақ пен шалқан жұлдызқұрттарына қарсы орта шығынмен 0,5-1кг/га,1-2 өңдеуден 7-8 күн аралығында;

-қабыршаққанатты жемісті дақылдар зиянкестеріне қарсы(I-III жастағы жұлдызқұрттар); қан көбелектеріне орта есеппен 0,5-1кг/га;американдық ақ көбелекке-1кг/га 1-2 өңдеуден 7-8 күн.

Энтобактерин- бактериялардың споралы-криссталды кешені негізіндегі микробты инсектицидті препарат.

Екі түрде шығарылады:титрі 30млрд.спора/г құрғақ ұнтақ және титрі 20млрд.спора/г паста. Құрғақ препаратты сақтау мерзімі-30С-та 1 жыл, пастаны-30-20С атмосфералықжауын-шашыннан қорғаулы жерде 1,5 жыл.

Препараттың екі түрі қолдануға негізделген:

-орамжапырақ зиянкестеріне қарсы:орамжапырақ пен шалқан жұлдызқұрттарына(I-III жастағы қарсы орта шығынмен 1-3кг/га,1-2 өңдеуден 7-8 күн аралығында барлық зиянкес ұрпақтары үшін;

-жеміс дақылдарындағы жұлдызқұрттармен күресте(I-III жастан кіші), қабыршаққанатты жәндіктерге,американдық ақ көбелекке қарсы орта шығынмен 3-5кг/га,1-2 өңдеуден 7-8 күн өңдеубарлық ұрпақтарына қарсы;

13.Ауыл шаруашылық биотехнологиясы. Жемдік антибиотиктер, фитопатогендерге қарсы антибиотиктер, биостимуляторлар, тағамдық консерванттар. Жемдік антибиотиктер, фитопатогендерге қарсы антибиотиктер, биостимуляторлар, тағамдық консерванттар.Антибиотиктерді бірнеше мақсатта пайдаланады:

-жануарлар ауруларымен күресуде;

-өсімдік ауруларымен күресуде;

-жануарлардың өсу стимуляторы негізінде;

-тағамдарды консервілеуде;

-ғылыми зерттеулерде (биохимия, молекулалық биология, генетика, онкология салаларында).

“Антибиотик” терминінің заманауи анықтамасын М.М.Шемякин және А.С.Хохлов ашқан (1961),олардың ойынша антибиотиктер деп микроорганизмдердің өсуі мен дамуын тежейтін барлық организмдердің зат алмасу өнімі деді.Химиялық құрылым антибиотиктердің тек санаулы түріне ғана тән, немесе олардың біразы ғана химиялық жолмен алынған. Антибиотиктердің микроорганизмдермен синтезделуі- антагонизм түріне байланысты, эволюция барысында қалыптасқан зат алмасуға байланысты. Басқа микробтық жасушаға әсер еткенде,антибиотик оның дамуын тежейді. Кейбір антибиотиктер бактерияның көбеюі барысында бактериялық жасушаның қабығының синтезін тежесе,басқалары цитоплазмалық мембрананың өткізгіштігін өзгертеді, кейбіреулері зат алмасу реакциясын ингибирлейді. Антибиотиктердің әсер ету механизмі толықтай белгілі емес. Көп жылдардан бері антибиотиктерді ауылшаруашылық өсімдіктер,жануарлардың,құстардың өсу стимуляторы,өсімдік ауруларымен күресу, басқа микрофлорамен ашыту өндірісі,тағамдық өнімдер консерванттары ретінде пайдаланған. Жануарлардың организміне антибиотиктің стимулдық әсері екі факторға байланысты деп болжайды:

-ішек микрофлорасына әсерінен;

-жануарлар организміне тікелей әсерінен;

Бірінші жағдайда антибиотиктер организмнің зиянды микроорганизмдерін жойып, пайдалысын көбейтеді. Екінші жағдайда-ішектің ph-ын бәсеңдетеді, организм жасушасының тез бөлінуі үшін беткейлік керілуін азайтады. Одан басқа, антибиотиктер организмнің жағымсыз әсерлерге жауап беруші өсу гормондарының мөлшерін жоғарылатыды. Жемдік антибиотиктерді – антибиотиктен басқа аминқышқылдары, ферменттері, B тобындағы витаминдері және басқа да биологиялық белсенді заттары бар продуценттің кептірілген массасын сипаттайтын тазаланбаған препарат негізінде қолданады.Барлық өндірілетін жемдік антбиотиктер:

-терапевтикалық мақсатта қолданылмайды және бактериялардың антибиотикке айқаспалы төзімділігін тудырмайды, медицинада қолданылады;

-іс жүзінде асқорыту жолынан қанға қанға сіңірілмейді;

-аллергия тудыратын антигенді табиғаты жоқ.

Қазіргі таңда бірнеше түрлі жемдік антибиотиктер шығарылуда: хлортетрациклин негізіндегі препарат (биовит, жемдік биомицин), бацитрацин, гризин, гигромицин Б және т.б. Осы препараттардың ішінен бацитрацин Бациллус лихениформис-ті тереңдік дақылдаудан алынған кептірілген дақылдық сұйықтықты сипаттайды.Ал қалған түрлері Актиномицес-тің әртүрлерінің тіршілік өнімдері болып табылады.Антибиотиктерді әртүрлі фитопатогендермен күресуде пайдаланады. Оның әсері өсімдіктердің вегетативті мүшелерінде кездесетін фитопатогенді микроорганизмдердің өсуін бәсеңдету мен өліміне әкеледі. Бұндай антибиотиктерге фитобактериомицин, трихотецин, полимицин жатады.Антибиотиктерді тағамдық мақсатта қолдану өнімдерді консервілеу кезінде өнімнің термоөңдеуден өтуін қысқартады.Қолданыстағы антибиотиктер жылуға төзімді клостридиальды және термофильді бактерияларға әсер етеді.Ең өзектісі болып термоөңдеу уақытын қысқартатын және адамға токсикалық әсері жоқ низин табылады.Қорыта айтатын болсақ, қазіргі жәрдемақыда барлық заттарды биотехнология көмегімен өңдеу қарастырылмаған.Алайда жоғарыда айтылған материалдан биотехнологиялық үдерістер негізінде біріншілік пен екіншілік метаболиттер және өміршең микроорганизмдер алу мүмкін.Және де қарастырылған мысалдар іс жүзінде немесе биология сабағында баяндама ретінде қарастырылуы мүмкін.

14.Өсімдіктерді қорғау мақсатында қолданылатын бактериялық препараттардың түрлері. Өсімдіктерді қорғаудағы бактериалдық препараттар.

Бактоспеин-бактериялардың споралы-криссталдық кешені негізіндегі микробты инсектицидті препарат.

Шалқан мен орамжапыраққтың кішкентай жұлдызқұрттар ына қарсы пайдаланылады,орамжапырақтың