Ауылшаруашылығы еңбек гигиенасының негізгі мәселелері.

Ауылшарушылығында әр түрлі өндіріс түрлері іске асырылады: әр түрлі өсімдік дақылдарының өндірісі, мал шаруашылығы, жөндеу жұмыстары, біріншілік өңдеу, ал соңғы жылдары ауыл шаруашылық дақылдарынан өңдеу өнімдерін алуда іске асырылуда. Олардың көпшілігіне өнеркәсіптік өндірістен өзгешелігі бар өзіндік ерекшеліктер тән, атап айтқанда далада жұмыс істеу, негізгі жұмыстардың мезгілдік сипатта болуы, ауыл шаруашылығы өндірісінің өзіне тән ерекшелігіне бағынатын жұмыс күннің тәртібі, жиі болатын лимиттелген жұмыс уақыты, адамға әр түрлі улы химикаттар мен топыраққа енгізілетін минералды тыңайтқыштардың әсер ету мүмкіншілігі, әр түрлі биологиялық факторлар әсер етуінің жоғарғы қауіп-қатері сияқты ерекшеліктер.

Механизаторлардың еңбек гигиенасы. Егін егу алдындағы топырақты өндеу және егу, егінге күтім жасау, өнімді жинау сияқты өсімдік дақылдары өндірісіндегі барлық негізгі жұмыс турлері механикаланған түрде тракторлардың және әр түрлі комбайндардың (дәнді дақылдық, қызылша жинаушы, картоп жинаушы және т.б.) көмегімен іске асырылады.

Далада таза ауада жүргізілетін жұмыстарды еңбек іс әрекетінің ең таза зиянсыз түріне жатқызғанмен, механизатораға әсер ететін негізгі өндірістік факторлардың бірі қолайсыз микроклимат болып табылады. Кабина ішіндегі микроклимат көрсеткіштері метеорологиялық жағдайлармен, жұмыс істеп тұрған қозғалтқыштан бөлінген жылумен, ауылшаруашылық машиналарының қатты қызған немесе суық метал беттері түріндегі басқа да қосымша жылу немес суық көздерінің болуымен анықталады. Жылдың жылы мезгілінде сыртқы ауа температурасы 25-30ºС және кабина төбесінің алдыңғы қабырғасы 50-60ºС дейін қызуы кезінде машиналардың кабиналарындағы температура 38-39ºС дейін жоғарлайды, ал оңтүстік аймақтарда одан да жоғары шамаларға жетеді, ол жұмысшыларға ыстық өтуіне әкеп соғады. Жылдың суық мезгілінде көктемгі және күзгі алқаптық жұмыстарды жүргізу, қар тоқтату кезінде жылы жабдықталмаған кабиналарда жұмыс істеу адам ағзасына төмен және субнормальды ауа температурасының әсер етуінің себебі болуы мүмкн, ол ағзаның қатты салқындау қаупін туғызады.

Механизаторларға тұрақты әсер ететін өндірістік ортаның басқа факторларына шу мен діріл жатады. Негізгі шу көздері жұмыс істеп тұрған қозғалтқыш, жанған май газын шығаратын жүйесі, жанармайлық аппаратура болып табылады. Шудың спектрлік құрамында жоғары жиіліктісі басым болады, ал кабинадағы шу деңгейі жиі рұқсат етілген шамадан 20-25 дБ жоғары болады. Соның нәтижесінде механизаторларда жұмыстан кейін есту өткірлігі нашарлайды, қажығыштық, басы ауруы байқалады, есту нервісі ауруларының деңгейі жоғары болады.

Тракторшылар мен комбайншылар әсеріне ұшырайтын діріл аралас болып келеді: жалпы (транспорттық) және жергілікті. Ауыл шаруашылық машиналарды жүргізушілердің жұмыс орнына отырғышы арқылы, жұмыс барысында машина тегіс емес жермен қозғалған сәтте (жалпы діріл) пайда болатын төмен жиілікті дүмпү (толчок) тәрізді реттсіз сипаттағы діріл әсер етеді. Ең үлкен дүмпулер машина сағатына 11 км дейін жылдамдық алғанда пайда болады. Көбінесе тік бұл дірілдердің жиіліктері резонанстыға сәйкес келеді, және де оның деңгейлері рұқсат етілген шамалардан жоғары болады. Бұдан басқа, жұмыс орнына (жалпы діріл), сондай-ақ механизаторлардың қолдарына машина басқару органдары арқылы (жергілікті діріл) қозғалтқыштар мен машиналардың қозғалыста жұмыс атқаратын тетіктерінің – трансмиссиялар мен транспортерлердің жұмысы кезінде пайда болатын діріл беріледі. Бұл діріл орташа жиілікті болып табылады. Оның деңгейі әдетте, рұқсат етілген мәндерінен аспай, нормативтік деңгейлердің жоғарғы шектеріне жетеді.

Дірілдің механизаторлардың ағзасына дірілдің әсер етуі әр түрлі мүшелер мен жүйелердің функционалдық жағдайының бұзылуына себепші болады, тірек-қимыл аппаратының микрожарақаттануына жағдай жасайды, ол деформирлеуші остеоартроздар мен дискоздардың, омыртқа жотасының бел-сегізкөз бөлігінің остеохондроздарына алып келеді, бұлшықеттердің қажуын арттырады және т.б. өзгерістерге әкеп соғады (берліген тараудың 5 бөлімін). Әйел-механизаторларда етеккір-ана без гормондары циклінің бұзылыстары, әйелдің жыныс мүшелерінің қабыну ауруларының асқынуы байқалуы мүмкін.

Дала жұмыстарына тән факторлардың біріне шаң мен машиналардан шығатын жанған жанармай газдары жатады. Ауаның шаңмен ластануы егін егу алдында жерді жыртқанда, егін еккен кезде, топырақ қабаттарын аралстыру нәтижесінде, культивациялауда, өнім жинауда, оны өңдеуде орын алады. Шаңның құрамы аралас, оның құрамында минералды да, органикалықта құрам бөліктері, солай органикалық құрамдастар, әр түрлі бактериялар, патогенді микрофлора, гельминт жұмыртқалары, көгерткіш (зең) саңырауқұлақтардың споралары, сонымен қатар агрохимиялық мақсатта арнайы енгізілетін минералды тыңайтқыштар мен улы химикаттар болуы мүмкін. Егін шаруашылығындағы көптеген жұмыстарды орындау кезінде көбінесе минералды шаң түзіледі, дәнді дақылдарды, мақтаны, зығырды жинау кезінде – көбінесе құрамында өсімдік тозаңдар бар, органикалық (өсимдік) ал мақтаны, зығырды, кенепті өңдеу кезинде – олардың талшықтары бар шаң түзіледі. Ауаның шаңдануы әдетте жоғары, ал шаң бөлшектерінің басым көпшілігінің өлшемі 5 мкм аз, бұл олардың тыныс алатын ауамен төменгі тыныс жолдарына төменгі және өкпе көпіршіктеріне дейін өтуін қамтамасыз етеді. Еңбек өтілі үлкен жұмысшыларда ауыл шаруашылық шаңымен тыныс алу шанан болатын созылмалы бронхит дамуына, ал құрамында бос күйіндегі кремнийдің қос тотығы болса – өкпеде айқындылығы орташа диффузды-склероздық және түйінді өзгерістерге әкеп соғуы мүмкін. Шаңданған атмосферада үнемі жұмыс істеу жоғарғы тыныс жолдарының, көздің және терінің қабыну ауруларын туғызады. Өсімдік текті құрам бөліктери аллергиялық аурулардың – поллиноздар дамуының себебі болуы мүмкін.

Тыныс алатын ауамен бірге ағзаға жанған жанармай газдар да енеді, олардың құрамына көміртегі тотығы, азот тотықтары, альдегидтер, көмірсутектер, күйе, бензапирен және т.б. қосылыстар кіреді (ІІІ тарау). Олардың ішінде көміртегі тотығының маңызы зор, оның орташа концентрециялары тракторлардың кабиналарында 13-15 мг/м³ дейін жетеді. Пайдаланылған газдарын бензинді қозғалтқыштар бәрінен де көп шығарады ал дизелді қозғалтқыштар ауаны аз ластайды.

Механизаторлардың еңбегі, сондай-ақ нормаланбаған жұмыс күнімен, әсіресе егін егетін немесе өнім жинайтын күндері орын алады, сондай-ақ жұмыстың жоғары қарқындылығымен, дене жұмысының статикалық жүктемелерімен, жүйкелік-эмоционалдық зорланумен ерекшеленеді.

Механизаторлардың еңбегіндегі факторлардың қолайсыз әсерлерінің алдын алу жөніндегі шаралардың кешенінде автоматты турде басқарылатын, шу мен діріл деңгейі төмендетілген машиналарды құрастыруға, кабиналарда камфортты жағдайлар жасауға айрықша көңіл бөлінеді. Тракторлардың кабиналары жабық типті, беттері жылу оқшаулағыш, сынбайтын әйнектен жасалған 4 қарайтын терезесі болуы керек. Олар жылытатын құрылғыларымен, сондай-ақ ауаны салқындататын және ылғалдайтын жүйелерімен жабдықталған болуы тиіс. Шаңдану мен газдануды төмендетуге бағытталған ең тиімді шара кабиналарды герметизациялау, енбелі желдету түрін ұйымдастыру болып табылады. Бұдан басқа, жанармай жануынан шыққан газдармен ауаның ластануының алдын-алу үшін тракторлар мен комбайндардан жанған жанармай газдары шығатын құбырын кабинаның төбесінен жоғары етіп шығарады, қозғалтқыштарды уақтылы жөндеп тұрады. Шудың деңгейін төмендету мақсатында жанған жанармай газдары шығатын құбырларға шу сөндіргіш орнатады, кабиналарға дыбыстан оңашалау жүргізеді, ал дірілді төмендету үшін отырғыштарды жұмсақ амортизаторларға орнатады. Отырғыш жұмсақ, жартылай жұмсақ жылжымалы арқалығы және шынтақ тіректері болуы керек. Сондай-ақ кәдімгі теріден жасалған жастықтарды немесе киіз төсеніштерді қолданады.

Кабиналары жоқ ауыл шарушылық машиналарының (тіркемелі агрегаттар, топырақ өңдеуші, егін егетін және отырғызатын тіркемелер) басқару алаңқайларында ыңғайлы жартылай жұмсақ, арқалығы мен амортизациясы бар, үстіне күн көзінен және жауын-шашыннан қорғауға арналған шатыр орнатылған, жұмыстық орындықтары болуы тиіс. Жұмыс орнының алдынан жылжымалы мөлдір қалқанша орналастырылуы керек. Өнім жинайтын машиналардың жұмысы істеуі шаң шығарумен жүретін барлық бөліктерін жабу керек.

Механизаторлар шаңға қарсы комбинезондармен, қорғағайтын көзілдіріктермен және респираторлармен жабдықталуы керек.

Механизаторлардың еңбегін оңтайлы етудің, жұмыс күні нормаланған екі ауысымда жұмыс істеуді ұйымдастырудың, күннің қатты ыстық уақытында қосымша үзілістер жасаудың, рационалды тамақтандыруды ұйымдастырудың үлкен маңызы бар.

Мал шаруашылығы мен құс шаруашылығындағы еңбек гигиенасы. Жеке сақталып қалғанмен де шаруашылықтарда мал шаруашылығының дәстүрлі түрі сақталып қазіргі заманғы мал шаруашылығы (сүн өндірісі, ірі қара малды бордақылау өндірісі, жылқы шаруашылығы, шошқа, қой шаруашылықтары) және құс шаруашылығы өнеркәсіптік негізге ауыстырылған. Малдарды ірі өнеркәсіптік мал шаруашылығы кешендерінде ұстайды, оларда автоматтандыратын және механикаландыратын әр түрлі құралдары кеңінен қолданылады.

Ірі қара мал кешендерінде малдарға тікелей күтім жасайтындар сауыншылар, бұзау бағушылар, малшылар, жем дайындайтын цехтарының жұмысшылары. Олар жұмыстарын орындау кезінде өндірістік орта мен жұмыс үрдісінің әр түрлі факторларының әсеріне, атап айтқанда, ауаның және ортаның басқа да нысандарының химиялық және биологиялық ластануының, қолайсыз микроклиматың деңгейі, жоғары шудың, дене жұмысының және жүйкелік-эмоционалдық жүктемелердің әсеріне ұшырауы мүмкін. Дегенмен де, сиырларды сауу, жем әзірлеу, қора жайларды тазалау сияқты үрдістерді механикаландыру малшылардың еңбегін көп қолайлы еткенін айта кету керек. Мысалы, кезінде малды қолмен сауу ең қиын үрдіс болатын, қол басының жүйке-бұлшықет аппаратының қарқынды динамикалық жұмысын ғана емес, сондай-ақ олармен бірге білек пен иықтың үлкен бұлшықет топтарының статикалық зорлануын қажет ететін және оларда тендовагиниттер, нейромиалгиялар, шынтақ және орталық жүйкелердің невриттері, саусақтардың бүгілмелі контрактуралары және т.б. дамуының жиі себебі болған. Қазіргі уақытта негізінен машинамен сауу қолданылады, ол сауыншыларға түсетін дене жұмысының жүктемесін төмендететін.

Сонымен бірге, сауатын қондырғылармен сауу кезінде бір оператор 80-100 бас сиырды сауады жұмысты түрегеп тұрып орындайды, сиырдың желінін жуумен, уқалаумен, сауатын аппаратының стақандарын кигізумен, шешумен байланысты жиі қайталанатын біркелкі, қимылдар жасауды қажет етеді, соның салдарынан едәуір динамикалық және жүйкелік эмоционалдық зорланумен жүреді. Бұдан басқа, операторлар жүргізілетін сауу аппаратураны тазалау, жануарларды тазалау, қора-жайларды тазалау, бұзаулату және бұзауларды өсіру ауыр қол еңбегінің үлесін елеулі дәрежеде арттырады.

Мал шаруашылығы кешендеріндегі микроклиматтық жағдайлар зоогигиеналық талаптарға сәйкес ұйымдастырылады, олар әрқашан да санитарлық-гигиеналық талаптарға сәйкес келе бермейді. Мысалы, сиыр қораларда жылдың суық мезгілінде ауа температурасы 8-10ºС деңгейінде және одан да төмен болады, ал ауаның салыстырмалы ылғалдығы әдетте 45-85% шамасында ауытқып тұрады, әсіресе, мобильді жем тарату кезінде, жемді транспортпен әкелген кезде қақпалардың жиі ашылып –жабылуы салдарынан өтпе желдер байқалады. Жазда, ылғалдылығы жоғары жағдайда ауаның температурасы 35ºС және одан да жоғары болуы мүмкін. Мұндай жағдайлар ағзаның қарсылық күшінің төмендеуіне және жылдың сауық мезгілінде жұмысшылардың суық тиіп жиі ауыруына, миозиттерге, ал жылы мезгілінде ыстық өтуіне және т.б. мүмкіндік туғызады.

Мал шаруашылығы қора-жайларының ауасы жиі жануарлардың тіршілік өнімдерімен - аммиакпен, күкіртсутекпен, көмірқышқыл газымен, ұшқыш май қышқылдарымен ластанады, ал тиісті желдету жүйесі болмаған жағдайда олардың концентрациялары орнатылған нормативтерден бірнеше жоғары болуы мүмкін. Бұл қосылыстар киімге, адамның шашына, терісіне жеңіл сіңетін және ұзақ сақталатын болғандықтан, олар адамда жағымсыз иістер пайда болуына себепші болады. Зиянды газ тәрізді заттардың концентрациясының өсуі жоғары тыныс жолдарының, көздің, шырышты қабығының тітіркенуіне, бронхоспазм құбылысына, сілекей көп шығуына алып келеді, жүрек айнуына жәнебасы ауыруын қоздырады.

Ауа мен қоршаған нысандар шаңмен және әр түрлі шартты патогенді және патогенді бактериялармен, вирустармен, микроскопиялық саңырауқұлақтармен ластанады. Олармен ластайтын көздері сұйық тезек, ағынды сулар, жем, төсеніш, су, санитарлық киім, ыдыстар және т.б. Шаның құрамында 0,5-тен 8%-ға дейін бос күйіндегі кремнийдің қос тотығы бар топырақ элементтері, мал азықтық антибиотиктер мен малдың әр түрлі ауруларын емдеу және алдын алу үшін қолданылатын антибиотиктер, мал азықтық шөптердің егісін өңдеуге қолданылған улы химикаттар мен гербицидтер, микробиологиялық синтез өнімі болып табылатын малы азығының құрамдастары (ашытқылар, дәрумендік заттар, антиоксиданттар және т.б.) болуы мүмкін. Малшылар зооантропоноздарды: туберкулезді, сарыпты, сальмонеллезді, сібір жарасын, листериозды, лептоспирозды, аспергилезді, актиномикозды, кандидозды, токсоплазмозды, кокцидиозды, эхинококкозды, трансмиссивті инфекцияларды және басқаларын жұқтыру жөнінде қауіп-қатер тобына жатады.

Мал сауатын қондырғыларының мал азығын дайындауға және мөлшерлеуге арналған агрегаттардың, тракторларға жалғанған жылжымалы жем таратып беретін жабдықтардың жұмысы тұрақсыз сипаттағы рұқсат етілген деңгейлерден едәуір артық, жоғары жиілікті, шу шығарады. Жұмыс ауысымында 1 сағатқа дейінгі ұзаққа созылмайтын шу, жануарлардың айқайынан шығады, бірақ ол өзінің психо-эмоционалдық әсері бойынша өте жағымсыз.

Құс шаруашылығында жұмыс істейтіндерге әсер ететін өндірістік факторлар мал шаруашылық кешендеріндегі факторларға ұқсас болып келеді, оған жататындар әрдайым қолайлы бола бермейтін микроклимат жағдайлары, ауа мен қоршаған орта нысандарының ластануы, жығымсыз өзіндік иісі, физикалық және жүйкелік-эмоционалдық жүктемелер. Дегенмен де, құс шаруашылығы технологиясымен байланысты олардың бірқатар ерекшеліктері бар. Құс өсіретін кешендерде құстарды бірінің үстіне бірі орнатылған бірнеше қабат торларда ұстайды немесе ауыстырылатын төсеніш үстінде еденде ұстау әдісін қолданады. Торда ұстау әдісінде негізгі үрдістер механикаландырылған және құс өсірушінің еңбегі көбінесе операторлық сипатта болады. Дегенмен де жұмыртқаның қабығын жарып шыққан балапандарды таңдап алу және сұрыптау, жұмыртқаларды сұрыптау және инкубаторларға салу, жас балапандарды алғашқы 10-15 күнінде өсіру, және қасапханадың конвейерлерінде құстарды сою, ішек-қарындарын ақтару және сұрыптау қолмен атқарылады. Жұмыс тез қарқындылығымен, бір сарындылығымен, жұмыс кезінде мәжбүр дене тұрысы болуымен, динамикалық дене жұмысы жүктемесімен сипатталады.

Шаңның құрамы бөлмелердің тағайындалуына байланысты болады. Мысалы, инкубаторлық цехтарда шаң негізінен балапандардың қауырсындарынан тұрады. Өсіп келе жатқан және ересек құстарды ұстайтын жайларда шаңның құрамында азықтық қоспалар, антибиотиктер, қауырсындар, мамықтар, әр түрлі микрофлора болады. Оның үстіне, құс өсіретін фабрикалардағы ауаның бактериалды ластануы мал шаруашылығы кешендерімен салыстырғанда аса жоғары болып келеді. Құс шаруашылығында жұмыс істейтіндерде биологиялық белсенді заттардан аллергияға ұшырау деңгейі жоғары, себебі құстарға берілетін жем биологиялық белсенді қоспаларға бай болып келеді. Аллергиялық ринопатиялар, созылмалы демікпелі бронхит, бронх демікпесі, аллергиялық конъюктивиттер жиі кездеседі, ал сирекірек дерматиттер мен экземалар кездеседі.

Қой өсіретін шаруашылықтарда қойды мал бағудың отарлық жүйесін қолданылады. Мұндай жүйеде шабандар ұзақ уақытқа тұрақты мекен жайынан ұзақ уақытқа шығып кетеді. Бүкіл жұмыс күнін, олар ашық ауада өткізеді, әр түрлі ауа райы және климат жағдайларының әсеріне ұшырайды. Қойлардың жүнін қырқу, қоздату кезінде қойшылар сарыпты, аса қауіпті және трансмиссивті жұқпалы ауруларды және басқаларды жұқтыру қаупіне ұшырайды. Терінің іріңді зақымдалулары мен шеткері жүйке жүйесінің қабыну үрдістері жиі кездеседі. Қой бағумен айналысатын әйел адамдарда қынап пен жатырдың төмен түсуі, жыныс мүшелерінің қабыну аурулары кездеседі.

Мал шаруашылығы мен құс шаруашылығындағы еңбек жағдайын сауықтырудың негізгі жолдарына өндірістік үрдістерді, әсіресе ауыр дене еңбегі қолданылатын жерлерде: малдарды суару, қоректендіру, сауу, қора-қопсыларды жайларды тазалау сияқты жұмыстарды автоматтандыру және механикаландыру жатады. Ауаның ластануын төмендету үшін қораларды тезектен, жем науаларын – оқтын-оқтын зарасыздандырып жемнің қалдықтарынан мұқият тазалап отыру керек. Микробтармен ластануын азайту үшін, сондай-ақ бактерицидті шамдардың сәулесімен әсер етіп тазартуға қол жеткізу керек. Жасанды желдетуді ұйымдастыру және фрамугалар мен басқа да құрылғылар көмегімен табиғи ауа алмасуын күшейтудің маңызы зор. Шаң пайда болатын көздері, мысалы, жем дайындайтын цехтарда жергілікті сормалы желдету құрылғысы бар қалқалармен жабдықталуы тиіс, ал технологиялық үрдіс механикаландырылған және автоматтандырылған болуы керек. Жылжымалы жем тартып беретіндер ретінде, ауаны тракторлар сияқты жанған жанар май (выхлопной) газдармен ластамайтын және қарқынды шуыл шығармайтын электрокарларды қолдану керек.

Антибиотиктерді қолдану мен оны мөлшерлеуді қораларды уытты және биологиялық белсенді заттардың аэрозольдерімен өңдеуді, пестицидтер қолданылуын қатаң гигиеналық бақылау қажет. Олармен жұмыс істегенде респираторлар, көзілдіріктер және арнайы киімдер кию керек. Дисбактериоздың алдын алу үшін биологиялық белсенді заттармен жұмыс істейтіндер, ашытылған сүт өнімдерін алып тұруы тиіс.

Малшылардың жұмыс режимі мен демалу режимі ұжымды ұйымдастырылуы тиіс. Жұмыс күінінің ұзақтығы 8 сағаттан аспауы керек, ал түскі үзіліс 40 минуттан кем болмағаны дұрыс. Мал шаруашылығы кешендерінде, жұмысшылар душ қабылдауға, демалуға, тамақтануға мүмкіншілігі болатын санитарлық-тұрмыстық бөлмелер (жайлар) жайлар жабдықталынуы тиіс.

Пестицидтермен жұмыс істеу кезіндегі еңбек гигиенасы. Пестицидтер – ауыл шаруашылығында кеңінен қолданылатын химиялық және биологиялық заттар. Олардың бірі өсімдіктерді жәндіктерден (инсектицидтер), кенелерден (акарацидтер), микроскопиялық саңырауқұлақтардан (фунгицидтер), құрттардан (нематицидтер), бактериялардан (бактерицидтер) қорғаса, басқалары арам шөптерді (гербицидтер), ұсақ жануарларды (зооцидтер) жояды, үшіншілері жапырақтарының түсуін ынталандыру үшін (дефолианттар) қолданылады.

Пестицидтердің көпшілігі өзінің улыландыратын ағзада, жоғары дәрежеде жинақталатын қабілетіне, ағзаға әр түрлі жолдармен түсетін және қорға жиналу қабілетіне политропты әсер етуіне, байланысты, сондай-ақ қауіпті мутагенді және канцерогенді эффектілер дамытатын қабілетіне байланысты адам денсаулығы үшін өте қауіпті болып табылады.

Пестицидтердің зиянды әсер ету қаупіне улы химикаттар сақтайтын қоймаларда жұмыс істейтіндер, пестицидтердің суспензияларын дайындайтындар және мөлшерлейтін өсімдіктерге оларды тозаңдандыратын және бүркетін, дәріленген тұқымдарды себумен (егумен) айналысатын, ауылшаруашылық дақылдарын өсіру кезіндегі механикаландырылған және қолмен атқарылатын жұмыстарды орындайтын адамдар, мал шаруашылық және құс шаруашылық кешендерінің жұмысшылары және басқалары ұшырайды.

Өндіріс жағдайларда пестицидтер ағзаға көбінесе тынысалу жолдары арқылы түседі, бірақ ағзаға тері арқылы және шырышты қабықтар мен асқазан-ішек жолы арқылы да енеуі мүмкін.

Пестицидтер ретінде химиялық қосылыстардың әр түрлі топтары қолданылады: фосфорорганикалық қосылыстар (ФОҚ), хлорорганикалық (ХОҚ), сынапорганикалық қосылыстар (СОҚ), карбамин, тио- және дитикарбамин қышқылдарының туындылары және т.б. қолданылады. Олардың әсер ету механизмі мен клиникалық көріністерін VIII бөлімнің 9.2 тарауынан қараңыз.

Пестицидтермен жұмыс істеу кезіндегі уланулардың алдын алу бірқатар шаралар жүргізуді қарастырады. Олардың ішіндегі ең тиімдісі аса улы заттарды улылығы аз және тұрақтылығы төмен заттармен алмастыру болып табылады. Жұмыстарды толық автоматтандыру және механикаландыру, сондай-ақ, қатар тұқымдарды дәрілеу кезінде жабдықтарды герметизациялау мен сормалы желдетуді ұйымдастыру аса маңызды. Өсімдіктерге пестицидтерді тозаңдандыру мен бүрікудің ранцтік әдісінде жұмысшыға алдын ала қауіпсіздік техникасы жөнінде нұсқау беру және олардың жеке басты қорғайтын заттарды: арнайы киімдердің, аяқ киімдердің, қолғаптарды көзілдіріктерді, респираторларды, ал қажет болған жағдайларда-ұшқыш пестицидтермен жұмыс істеген кезде - противогаздарды қолдану міндетті түрде болып табылады. Улы химикаттардың тозаңдану радиусы мен жоғары деңгейде булануын шектеу мақсатында бүркуді таңертеңгі немесе кешкі сағаттарда, желсіз немесе әлсіз желді ауа райында, желдің бағытын ескере отырып жүргізеді. Тракторға орнатылған тозаңдатқыштар мен бүркіштерді қолданған кезде трактордың кабинасы саңлаусыз болып жабылуы керек және таза ауа берілуі қамтамасыз етілуі тиіс. Ең жақсы нұсқасы бүріккіштердің жұмысын қашықтан басқару болып табылады

Аса улы заттармен жұмыс істеу уақытының ұзақтығы 4 сағаттан аспауы тиіс, ал аз зиянды заттармен - 6 сағаттан аспауы керек. Жасы 18-ге жасқа толмағандар және жүкті әйелдер мен бала емізетін әйелдердің жұмыс істеуіне рұқсат етілмеуі керек. Улану мүмкіншілігін болдырмау үшін пестицидтермен өңделген алаңдарда дала жұмыстарын тек бірнеше күн өткеннен кейін ғана жүргізуге болады.

Улы химикаттар сақтайтын қоймалар ауаны сорып әкететін шкафтармен және енбелі-сормалы жалпы ауа алмастыратын желдету түрімен жабдықталуы тиіс. Пестицидтерді сақтау үшін металлдан жасалған ыдыстарды пайдаланады. Мезгіл-мезгіл залалсыздандыратын және дегазациялайтын заттарды қолданып ылғалды жуып-тазалау жүргізілуі керек. Қоймаларда жеке басты қорғайтын заттарды қолданып жұмыс істейді.

Пестицидтермен жұмыс істеуге қарсы көрсетілімдері жоқ адамдарды қабылдайды. Кәсіби патологияның алдын алу үшін кезеңдік медициналық тексерулерді жүргізеді, емдік-профилактикалық тамақтану және басқа да ағзаның төзімділігін жоғарлататын заттарды тағайындайды.