1-ағынды сулардың ағып келуіне арналған құбыр; 2,4 – бір қалыпты ағыс жасауға аранлаған табалдырық; 3- май мен көбікті май құдығына жіберетін құбыры; 5- тұндырғыш түбіне тұнған лайды жинайтын қырғыш; 6- мөлдірленген судың шығатын жері; 7- артық суды ағызуға арналған құбыр; 8-лайға арналған қалта.
Төңкерілген конус тәрізді, түбі бар, цилиндр формалы тік су тұндырғыштарда ағынды сулар құрылыстың орталық бөлігіндегі құбыр арқылы беріледі. Шағылыстратын қалқанға дейін жетіп, сулардың ағыны өзінің бағытын тік бағыттан көлденең бағытқа, ал содан кейін тік жоғары қарай ағатын бағытқа өзгертеді. Араласқан бөлшектердің тұнбаға түсуі, сұйықтың жоғары қарай көтерілуі кезінде жүреді. Ал, пайда болған жаңа лайды содан соң, тұнбаның анаэробты ашу үрдісі жүретін, арнайы құрылыстарда – метантенктерде залалсыздандырады. Тұнбаның ашу үрдісі жүзеге асатын тұндырғыштар ағынды сулар көлемі аз болғанда, шағын канализацияда қолданылады. Олардың арасында септиктер мен екі ярусты тұндырғыштар кеңінен таралған. Септик тәулігіне көлемі 25 м3 дейінгі ағынды суларды тазарту үшін қолданылады. Септік, темір-бетоннан жасалған резервуар түрінде болады (5.3-сурет), ол арқылы ағынды сулар, қондырғы ішінде 2,5-3 тәулік бойы болып, өте баяу ағып өтеді, соған байланысты септиктің сиымдылығы ағынды сулардың тәуліктік көлемінен үш еседен төмен болмауы керек.
Септик арқылы өткен кезде, тіпті органикалық заттардың ұсақ және жеңіл араласқан бөлшектері және гельминттердің жұмыртқалары да, су түбіне шөгеді. Резервуар түбіне отырған тұнба анаэробты ыдырау үрдісіне ұшырайды. Үрдістің қарқынды жүруіне ағынды судың бетінде пайда болатын және жылудың таралуына кедергі болатын араласқан бөлшектерден түзілген қабықша себеп болады. Септик ғимараттың ішкі канализациясының тік бағана құбыры арқылы желдетіледі. Ыдырауға түскен тұнбаны бір жыл ішінде 1-2 рет ассенизациялық машинаның көмегімен шығарады, оны кептіріп, тыңайтқыш ретінде пайдаланады.
Бірақ, гельминттердің жұмыртқалары тұнбада өздерінің тіршілік қабілетін сақтап қалатынын ескерген жөн.
Сурет. Септик
1 – жуынды шұңқыры; 2- шұңқырдың бетон қабырғалары; 3 - иленген саз балшық; 4 - шұңқыр аузының екі қабатты қақпағы; 5- шұңқырдың темір-бетонды жабындысы; 6- су ағатын құбыр; 7 - санитарлық құралдар; 8 - ас үйден шығатын ауа сорып әкететін каналдар; 9 – жуынды шұңқырдан шығатын желдету каналы; 10- дефлектор.
Септик арқылы өткен суды биологиялық тазарту үшін көбінесе жер астында сүзетін алаңдарын пайдаланады, ол үшін жерге, 0,5-1,8 м тереңдікке суландыратын құбырлар салынады, солар арқылы топыраққа септикте тазартылған ағынды су келіп түседі.
Екі ярусты тұндырғыштарда (5.4 -сурет) ағынды сұйық, науамен тұндырғыштың жоғарғы ярусы болып табылатын, тұнба отыратын науаларға түседі. Олардың түбінде бүкіл ұзына бойына саңылаулары бар, олар арқылы тұнбаға түскен ағынды суға араласқан бөлшектер екінші, төменгі – лай жиналатын (септикалық камера) ярусқа түседі, бұл жерде тұнбаның ашу үрдісі жүреді. Тұнба отыратын науадағы саңылаулардың төменгі жиектері бір-бірін 15 см-ге жауып тұрады, осыған байланысты су ағызатын науадағы мөлдірленген судың төменгі камерада түзілетін шіру өнімдерімен ластануының алдын алалды. Тұндыру үрдісін ыдырау үрдісінен бөлудің арқасында, ашу кезінде түзілген газдар септиктегі сияқты ағынды сұйықтықты ластамай, тұндырғыштың қабырғасын бойлай отырып, атмосфералық ауаға бөлінеді. Шіріген тұнба, құбыр арқылы сыртқа шығарылады.
