Практычны модуль № 5.
Тэма: Сінтаксічная стылістыка
І. Тэарэтычная частка
1. Стылістычныя рэсурсы беларускага сінтаксісу. Асаблівасці сінтаксісу розных стыляў маўлення.
2. Стылістычныя асаблівасці розных тыпаў простага сказа. Поўныя і няпоўныя сказы ў розных стылях маўлення. Экспрэсіўнасць эліптычных канструкцый. Фігура ўмоўчання.
3. Аднасастаўныя і двухсастаўныя сказы. Сінанімія асабовых, безасабовых, няпэўна-асабовых і абагульнена-асабовых сказаў.
4. Стылістычныя асаблівасці сцвярджальных і адмоўных сказаў.
5. Сінанімія формы выказніка. Значэнне дапаможных дзеясловаў. Сінанімія назоўнага і творнага прэдыкатыўнага ў састаўным выказніку. “Расшчапленне выказніка”. Дапасаванне выказніка да дзейніка.
ІІ. Развіццёвая частка
Заданне 1. Прачытайце матэрыял з газеты “Звязда”. Адзначце асаблівасці сінтаксісу публіцыстычнага стылю.
Вобраз міліцыянера-коміка за грошы Мінкульта
Нарэшце трапіў на скандальную пастаноўку Сучаснага мастацкага тэатра "Мінск, я люблю цябе". Кранальнае каханне, эротыка, хуліганская лексіка, тэлевядоўцы Люся Лушчык і Яўген Булка ў топавых ролях, міліцыянер-комік...
Цікава, што грошы на пастаноўку выдаткавала Міністэрства культуры. І вынік атрымаўся ўзбуджальным.
Калі даведаўся пра пастаноўку "Мінск, я люблю цябе", падумаў: і спектакль пагляджу, і артыкул разгромны ў газету ціскану.
Але на разнастайных форумах пастаноўку здорава пясочылі: "Тое не так, гэта не гэтак, палітыкі зашмат, акцёрам не веру і гэтак далей".
"Значыць, спектакль дакладна варты ўвагі", — падумаў я і паехаў у канцэртную залу "Мінск", дзе Сучасны мастацкі тэатр арандуе адно з памяшканняў.
На маё дзіва, зала ў 250 чалавек была амаль запоўненая, я узяў апошні білет за 25 тысяч рублёў.
— Так сварацца на гэты спектакль, што мама дарагая! — абмяркоўвалі дзве сяброўкі, якія ўзялі білеты побач са мной. — Такую рэкламу гэтай сваркай зрабілі, што нельга не прыйсці.
Святло згасла, і на сцэне з'явіўся той самы вядоўца Яўген Булка ў вобразе бронзавага помніка...
Пасля спектакля я даведаўся, што дырэктара Сучаснага мастацкага тэатра Канстанціна Ушакова неяк запрасілі на шоу "Наша раніца". Вядоўца Яўген Булка меў неасцярожнасць спытацца:
— А ці мог бы ў вашым тэатры іграць звычайны чалавек, а не прафесійны акцёр?
— Мог бы, збірай чамаданы і прыходзь! — адказаў дырэктар.
Булка для адвагі прыхапіў з сабой Люсю Лушчык. І абое, як аказалася, без праблем уліліся ў кампанію прафесійных акцёраў. Пры гэтым зарабляюць вядоўцы нароўні з іншымі акцёрамі (па 100 тысяч рублёў за спектакль, нягуста). Атрымліваецца, іграюць "за ідэю".
Пастаноўка складаецца з трох камедый.
У першай — Помнік Яўгена Булкі даводзіць менеджару з Масквы, што галоўнае ў жыцці не грошы, а каханне. Масквіч раззлаваўся, ляснуў помніку па рэбрах і зламаў руку. Нясцерпны боль змяніў прыярытэты ў светапоглядзе менеджара.
Драматург Андрэй Курэйчык стаў першым беларускім літаратарам, які паразважаў на тэму: у чым перавага размеранага мінскага ладу жыцця ў параўнанні з бурлівымі мегаполісамі, як, напрыклад, Масква.
У другой камедыі ("Вяселля не будзе") міліцыянер, які прыехаў працаваць у сталіцу з вёскі, затрымлівае мінскага праграміста, які пераходзіць дарогу на чырвонае святло:
— Ах ты сталічная канхвета! — пярэчыць старшы лейтэнант праграмісту, які ў дадатак да ўсяго спазняецца на ўласнае вяселле.
У канцы камедыі нявеста пазнае ў міліцыянеры аднавяскоўца Мішку Крайко, сваё першае каханне. Вяселле з праграмістам адмянілася.
У трэцюю камедыю ("Самы чысты горад") да забаўляльнага сюжэту дадаецца і цікавая харэаграфія.
Нагадаю, што грошы на пастаноўку выдаткавала Міністэрства культуры (каля 50 мільёнаў рублёў). Нягледзячы на дзяржаўны след, рэжысёры і драматургі не абмяжоўвалі сябе жорсткай цэнзурай: у спектаклі сустракаюцца аж тры міліцыянеры-комікі, гей з Аляксандраўскага сквера, дзве медсястры, якія не супраць закласці за каўнер, і іншыя некласічныя персанажы. Спектакль адначасова і забаўляе, і прасякнуты наватарскімі ідэямі кшталту "як зрабіць лепшай якасць свайго жыцця?"
У пастаноўцы задзейнічана новае пакаленне беларускіх акцёраў: Ілона Галыніна, Паліна Сыркіна, Максім Брагінец, Аляксандр Гіранок. Каларытныя хлопцы і дзеўкі! Па працы меў інтэрв'ю з многімі расійскімі акцёрамі, напрыклад, з Сяргеем Бязрукавым. Лічу, што патэнцыйна наша моладзь можа многім даць прыкурыць. Ім бы даць магчымасць раскруціцца.
"Мінск, я люблю цябе" не мае прэтэнзіі на неверагодны псіхалагізм ці класічную неўміручасць. Месцамі сюжэт трошкі зацягваецца. Але ў цэлым пастаноўка выглядае годна. Я даю тры пальцы на адсячэнне, калі выкарыстаць у кіно гэтых жа акцёраў, аўтараў, укласці грошы і запрасіць добрага кінарэжысёра (скажам, Андрэя Кудзіненку), мы атрымаем першы беларускі серыял-блокбастар. Асэнсаванне такой магчымасці пакінула ўва мне надзвычай цёплае ўражанне.
Яўген ВАЛОШЫН.
"Узгадай сябе сперматазоідам"
У пастаноўцы хапае яркіх псіхалагічных пасажаў. Напрыклад, гераіня камедыі "Вяселля не будзе" Стэла эфектна даводзіць сваёй сяброўцы Надзі, чаму не варта лічыць сябе няўдачніцай:
<І>— Часам здаецца, што жыццё праходзіць міма нас. Паступаючы ў інстытут сваёй мары, мы пралятаем, як фанера над Парыжам. Таму што ў конкурсе абітурыентаў — 10 чалавек на месца. Сярод пяці прэтэндэнтаў на жаданую вакансію зноўку выбіраюць іншага. І нават твой уцякае з вяселля. Мы ўсе часам адчуваем сябе няўдачнікамі. Але ўзгадай сябе сперматазоідам. Аднойчы мы ўжо былі вельмі паспяховымі і прайшлі неверагодны кастынг, калі абагналі мільёны іншых сперматазоідаў і дасягнулі адной-адзінай яйцаклеткі.
Ці яшчэ адзін забаўны механізм жаночай псіхалогіі. Нявеста Надзейка плача, бо на вяселле не з'явіўся яе жаніх Жэнечка. Сяброўка Стэла на чым свет стаіць бэсціць жаніха-уцекача: "Сволач, гад!"
Раптам нявеста павесялела і ад задавальнення затупала ножкамі:
— А ты лухту кажаш! Можа, ён у рэанімацыі ляжыць, можа, яго машына збіла...
Што зацікавіць гурманаў?
Па-першае, драматургі Андрэй Курэйчык і Дзіяна Балыка бязбоязна выкарыстоўваюць прыём білінгвізму — спалучэнне беларускай і рускай моў у межах адной пастаноўкі. Акурат як Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч у сваёй "Ідыліі". Праўда, сучасныя драматургі пракалоліся на тым, што беларускую мову яны ўкладаюць у вусны маладым вясковым жыхарам. А гэта састарэлыя тэндэнцыі. Сёння беларуская мова робіцца гарадской, элітнай. У вёсках жа і аграгарадках яе, літаратурную, могуць і не зразумець.
Другая асаблівасць: драматургі не пабаяліся зрабіць пастаноўку забаўляльнай, папсовай. І гэта нармальны прыём. Як інакш прыцягнуць у залу гледача, разбэшчанага галівудскім і расійскім кіно? Дык вось Сучаснаму мастацкаму тэатру гэта ўдаецца. Пры гэтым наяўнасць філасофскіх думак выратоўвае на першы погляд легкадумную пастаноўку.
Сінтаксіс публіцыстычнага маўлення ўвасабляецца двухбакова. З аднаго боку, гэта кароткія зразумелыя сказы, лёгкія для ўспрымання і вельмі лаканічныя. З іншага – складана пабудаваныя, інфармацыйна насычаныя, у іх абавязкова прысутнічаюць аднародныя, адасобленыя члены. Часта аўтары карыстаюцца дыялагічным маўленнем, простай мовай, якая ўводзіць старонняга персанажа ў тэкст і насычае яго своеасаблівым каларытам. Пераважае прамы парадак слоў. Калі ж трэба падкрэсліць асаблівы сэнс у выказванні, выкарыстоўваецца інверсія.
