Дәрістің қысқаша мазмұны:
XIXғ. неміс философиясы-әлем философиясы тарихындағы тендесі жоқ құбылыс болды. Оның кейбір маңызды ерекшеліктері:
· адамзаттың ғасырлар бойы сақтап келген ойлау бітімі мәселелерін терең зерттеп, болашақтағы философияның даму бағытын анықтады;
· сол кезеңдегі белгілі барлық философиялық идеяларды зерделеп дүниеге жаңа көзқарас, тарихилық пен логикалықтың бірлігі диалектикасын қалыптастырды;
· әлемдік философияның, "алтын қорына" ондаған данышпан көрнекті философтарды (Гегель, Кант, Маркс, Ницше және т.б.) қосты.
XIXғ. неміс философиясындағы негізгі бағыттар:
· неміс классикалық философиясы (XIXғ. бірінші жартысы);
· материализм (XIXғ. ортасы және екінші жартысы);
· иррационализм, "өмір философиясы" (XIXғ. екінші жартысы, соңы).
§1. "Классикалық неміс философиясы" терминін Ф. Энгельс айналымға енгізді. Бұл заңғар философия XVIIIғ. аяғы-XIXғ. бірінші жартысында (30-шы жылдар) кең тарады. Капиталистік өндіріс әдісі дамыған Еуропа елдерінің ішінде Алмания экономикалық тұрғыда мешеу қалған ел еді. Бірақ осыған қарамай немістерде рухани төңкеріс болды. Осы жағдайды сипаттай келе К.Маркс: "Француз буржуазиялық революциясының немістік теориясы болды" деген баға берді.
Неміс классикалық философиясының маңызы:
· диалектикалық дәстүрді жаңғыртып, дүниеге диалектикалық логика ілімін әкелді;
· философияның логикалық-теориялық аппаратын мейлінше дамытты;
· философияның дәстүрлі мәселелерін (болмыс, ойлау, таным және т.б.) зерттеуді адам болмысын зерттеуге аударды;
· субъективтік және трансценденталдық идеализмнен объективтік идеализмге өту;
· философияны ғылыми білімдер жүйесі ретінде ұғынды;
· тарихилық принципті негізге алды;
· тарихты, қоғам дамуын философиялық мәселе тұрғысында қарастырды.
КНФ-да үш басты философиялық бағыт болды:
· объективтік идеализм (Кант, Шеллинг, Гегель);
· субъективтік идеализм (Фихте, Кант);
· материализм (Фейербех).
НКФ негізін қалаған Иммануил Кант (1724 - 1804) болды:
ü Күн жүйесінің кеңістікте жай бөлшектердің құйынды айналуы нәтижесінде Ньютон физикасының заңдылықтарына сай табиғи себептерден пайда болғанын түсіндірді;
ü адам баласының танымдық қабілетінің шекарасы барлығы туралы және қоршаған дүние ("өзіндік зат") мен құбылыстардың ішкі мәнін тануға болмайтыны туралы теорияны ашты.
ü категориялар туралы ілімді, яғни диалектикада негіз құрайтын, мейлінше жалпы ұғымдарды қарастырды;
ü моральдік заңды ("категориялық императив") тұжырымдады;
ü болашақта "мәңгі бейбітшілік болатыны" туралы идеяны, яғни соғыстың экономикалық жағынан тиімсіздігі және оған құқықтық тыйым салынатынын болжады.
Иоганн Фихте (1762-1814)-субъективтік идеализм өкілі, антитетикалық әдістің, яғни "Мен" және "Мен-емес" диалектикасын қарастырды.
Георг Гегель (1770-1831)-адамзаттың ойлау әлеміндегі теңдесі жоқ данышпаны, диалектикалық логиканың, яғни ойлау туралы ойлаудың негізін салды. Біз Гегельді Жаңа дәуірдің Аристотелі деп айтқан Ф.Энгельстің пікіріне қосыламыз.
Фридрих Шеллинг (1775-1854) - объективтік идеализм өкілі, табиғат философиясы, барабарлық, трансценденталдық идеализм философиясын зерттеді.
Людвиг Фейербах (1804-1872) - КНФ -ның антропологиялық материализм өкілі. Ол идеализмді қатты сынға алып, атеизм, дүниеге материалистік көзқарасты қалыптастырды.
XIXғ. неміс философиясының КНФ-мен бірге кең тараған бағыты материализм болды:
ü Людвиг Фейербах философиясы;
ü Маркстік философия;
ü тұрпайы материалистер.
Людвиг Фейербахтыңатеистік және материалистік философиясын неміс классикалық философиясына да және материализмге де жатқызуға болады. Өйткені Фейербах философиясы КНФ-ді аяқтайды және сонымен бірге XIXғ. неміс материализмнің негізін қалады.
Классикалық (диалектикалық) материализмнің үш құрамдас бөлігі:
v маркстік философия;
v саяси экономия (экономикалық ілім);
v ғылыми коммунизм (әлеуметтік-саяси теория).
Марксизм философиясының көрнекті өкілдері Карл Маркс (1818-1883) пен Фридрих Энгельс (1820-1895) болды.
Маркстік философия:
ü бірізділікті материалистік дүние бейнесін қалыптастырды;
ü материалдық және қоғамдық болмыс үшін өндіріс пен экономиканың рөлін көрсетті;
ü қоғами болмыс қоғами сананы билейді, тарих пен қоғам дамуының негізінде материалдық өндіріс жатытынын дәлелдеді;
ü философиялық мәселелерді диалектика тұрғысынан (диалектикалық материализм) қарастырды;
ü тарихты, қоғам дамуын табиғи-тарихи, заңды (тарихи материализм) процесс деп қарастырды;
ü адам, қоғам, мемлекеттің пайда болып қалыптасуының дәйекті логикалық бейнесін берді;
ü атеистік тұрғыдағы көзқарас басым болды.
Неміс философиясының өзге түрі- тұрпайы материализм. Оның өкілдері- Фохт, Бюхнер, Молешотт адам, қоршаған дүние мәселелеріне тек жаратылыстану ғылымдары (физика, химия, биология) тұрғысынан қарастыруға тырысты:
ü табиғат заңдарын (жануарлар дүниесінің, табиғи сұрыптау, тіршілік үшін күрес) адами қоғамға (әлеуметтік дарвинизм) механикалық тели салу;
ü идеалдықты терістеу, сананың идеалдығын мойындамау;
ü сананың қызметін физиологиялық процесс деп қарастыру (бауыр өтті қалай бөліп шығарса, мида ойды солай шығарады).
3. XIXғ. екінші жартысында Алманияда иррационализм идеясы да көрініс тапты. Иррационализм - болмыс пен танымның объективтік заңдылықтарын, диалектиканы терістейтін, қоршаған дүние мен тарихты хаос, кездейсоқтық тізбегі деп қарастыратын, жалпы бірізділікті, дәйекті логикалық дамуды мойындамайтын философиялық бағыт.
Иррационализм негізін Артур Шопенгауэр (1788-1860) салған деп саналады. Жалпы Шопэнгауэр философиясы пессимистік рухта өрбиді, адамның қоршаған дүниеге, өзінің өмірін өзгертуі мүмкіндігінің, қабілеттілігінің пәрменіне сенімсіздікпен қарайды. Иррационализмге жақын философиялық ағым-" Өмір философиясы ". Бұл философияның негізгі мәселесі-дүниедегі адам болмысы, оның өмір сүруінің мәні, өмірді өз бітімінде, өзінде зерделеу. "Өмір философиясының" көрнекті өкілдерінің бірі - Фридрих Ницше (1844-1900).
Тақырып бойынша негізгі ұғымдар: Өзіндік зат, категориялық императив, Мен және мен емес, аналитикалық пікірлер, синтетикалық пікірлер, Рух феноменологиясы, панлогизм, тезис антитезиз синтез, антропологиялық материализм т.б.
Тақырып бойынша тест тапсырмалары:
1. Кант антиномиялары-ол:
А. Шешілмейтін қарама-қайшылықтар
В. Пайымдаулар
С. Ұғымдар
D. Аксиомалар
Е. Болжамдар
2. Кант этикасының орталық идеясы:
А. Гипотетикалық императив
В. Индивидуалды пайда принципі
С. Категориялық императив
D. Ақылды эгоизм
Е. Қоғамдық пайда принципі
3. Кант философиясындағы адам жүріс-тұрысының бастапқы принципі:
А. Гедонизм
В. Прагматизм
С. Эгоизм
D. Категориялық императив
Е. Альтруизм
4. Кант бойынша, категориялық императив дегеніміз:
А. Себеп-салдарлық
В. Табиғат заңы
С. Адамның субъективті көзқарасы
D. Әлемді эстетикалық қабылдау
Е. Моральдік заң
5. Неміс философиясының өкілі, агностик:
А. И. Кант
В. Й.Г.Фихте
С. Ф.В.Шеллинг
D. Г.Гегель
E. Л.Фейербах
6. Гегель философиясын сипаттайтын негізгі ұғымды көрсетіңіз:
А) «Өзіндік зат»
В) Апейрон
С) Монада
D) Абсолютті идея
E) Табиғат философиясы
7. Л.Фейербах өз философиясындағы негізгі көңіл аударатын мәселесі:
А) Гносеология.
В) Онтология.
С) Антропология.
D) Социология.
Е) Аксиология.
